Chúng tôi về Trung đoàn 2 khi hiệu lệnh "tan tầm" chiều vừa rộn rã vang lên. Dẫu đã hết "giờ hành chính", nhưng tôi vẫn đặt vấn đề với Ban Chính trị cho tôi được xuống ngay Tiểu đoàn 1, "mục tiêu tiếp cận" của tôi trong chuyến công tác lần này. Những lời khen ngợi của mấy đồng nghiệp ở báo Quân khu 3, những ý kiến nhận xét đầy trách nhiệm của đồng chí Chính ủy Đoàn B95 về Tiểu đoàn 1 và Đại úy Trịnh Hồng Phong, một sĩ quan trẻ nhiệt tình, năng động… khiến tôi tò mò, háo hức. Rằng: Tiểu đoàn bộ binh 1 là "điểm sáng" về đơn vị huấn luyện giỏi, kỷ luật nghiêm của Trung đoàn 2-Trung đoàn nhiều năm nay liên tục là "Đơn vị vững mạnh toàn diện", dẫn đầu phong trào thi đua quyết thắng của Đoàn bộ binh B95. Trong thành tích chung của tiểu đoàn, có phần đóng góp đáng kể của Đại úy, Tiểu đoàn trưởng Trịnh Hồng Phong... 5 năm gần đây, Trịnh Hồng Phong liên tục đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp cơ sở, năm 2008 là Chiến sĩ thi đua toàn quân…

Chủ nhiệm Chính trị trung đoàn đích thân dẫn tôi xuống Tiểu đoàn 1. Ban chỉ huy tiểu đoàn đang giao ban triển khai công tác. Nghe nói sáng mai sẽ có một đoàn học viên Trường Sĩ quan Chính trị-Quân sự về đây thực tập hay tham quan gì đó. Mấy đồng chí quân nhân chuyên nghiệp tiếp chuyện chúng tôi chợt nêu ý kiến: "Kiểu này chắc giao ban còn lâu. Hay là mời các anh xuống ao câu cá cho vui!". Ồ, nhất cá cắn câu, nhì trâu húc nhau, tôi hăng hái hưởng ứng!

Con đường cấp phối dẫn lối lên Tiểu đoàn 1 đi giữa hai cái ao khá rộng, nghe nói mỗi ao hơn ba ngàn mét vuông mặt nước. Đây là mô hình VAC có từ mười mấy năm trước. Lớp cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn hôm nay chẳng ai biết đây là ao tự nhiên hay ao nhân tạo, chỉ biết hằng năm mỗi ao thu nhập gần hai tấn cá rô phi, trắm cỏ, mè hoa… Ngoài việc để nuôi cá, trữ nước tăng gia và cải tạo môi trường sinh thái, đây còn là nơi để anh em thỉnh thoảng ra… thư giãn! Tôi nói vui: "Cứ chiều chiều được đi câu cá giải trí thế này thì tớ xin tình nguyện về đây làm tiểu đoàn trưởng suốt đời!". Một trung úy quân nhân chuyên nghiệp nói ngay:

 - Thỉnh thoảng cánh trợ lý chúng em thư giãn chút cho vui thôi, chứ chỉ huy tiểu đoàn-nhất là tiểu đoàn trưởng-thì thời gian đâu mà câu kéo? Ngày chủ nhật, dịp lễ tết lại càng bận vì đơn vị đủ quân, lo quản lý sao cho an toàn, vui vẻ là… bở hơi tai rồi!

Một thiếu úy quân nhân chuyên nghiệp, hình như ở bộ phận hậu cần, phụ họa:

 - Mà chúng em cũng chỉ thỉnh thoảng được làm ngư ông những lúc có khách khứa hoặc dịp lễ, tết thôi. Ngày thường câu được cá cũng chẳng để làm gì vì đơn vị tuyệt đối không ai được phép có "bếp mi-ni" cải thiện. Tiểu đoàn trưởng càng phải gương mẫu...

Lại vẫn đồng chí trung úy ban nãy:

 - Tiểu đoàn trưởng Phong ngót nghét ba lăm tuổi mới hết thời "lính phòng không", khi mọi người giục riết việc lấy vợ thì đổ tại công việc đơn vị bận bịu quá. Là chống chế quấy quá thế thôi, nhưng cũng có phần đúng. May mà tháng trước, cưới được một cô "nuôi dạy hổ" cùng làng…

Đồng chí Chủ nhiệm Chính trị trung đoàn đang hí hoáy gỡ đoạn cước rối trên chiếc cần câu trúc, cũng góp chuyện:

- Hôm cưới vợ xong, Phong được nghỉ phép một tuần, nhưng mới được ba hôm đã phải mang vợ cùng lên đơn vị hưởng tuần trăng mật, vì còn phải  chỉnh sửa nội dung bản báo cáo thành tích đọc tại Đại hội thi đua quyết thắng toàn quân lần thứ tám.

 … Cứ thế, buổi câu cá thư giãn trở thành cuộc trò chuyện "khai thác tài liệu" thật sinh động và thú vị. Qua câu chuyện của một số cán bộ, chiến sĩ trong tiểu đoàn, cùng với những ý kiến của lãnh đạo, chỉ huy cấp trên, tôi đã hình dung ra những nét tiêu biểu của đồng chí Đại úy, Tiểu đoàn trưởng Trịnh Hồng Phong như sau:

Năm 2001, tốt nghiệp Trường Sĩ quan Lục quân 1, Trịnh Hồng Phong được phân công về Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 2, Đoàn B95. Từ đó đến nay, anh đã trải qua hầu hết các vị trí chỉ huy từ cấp trung đội đến tiểu đoàn. Điều anh luôn trăn trở, tâm huyết nhất là làm thế nào để giữ vững và nâng cao chất lượng "đơn vị huấn luyện giỏi" thực sự vững chắc. Muốn vậy, trước hết phải có đội ngũ cán bộ tốt.

Là một đơn vị huấn luyện đủ quân cấp phân đội, đội ngũ cán bộ đều còn trẻ, vừa tốt nghiệp các trường sĩ quan, được đào tạo chính quy nhưng kinh nghiệm quản lý và huấn luyện bộ đội còn hạn chế. Cá biệt có đồng chí phương pháp huấn luyện còn máy móc, áp đặt chủ quan; có đồng chí nắm nội dung không sâu, truyền tải nội dung một cách khô cứng. Qua theo dõi nắm được những mặt mạnh, mặt yếu ấy, Trịnh Hồng Phong đã cùng tập thể Ban chỉ huy tìm biện pháp khắc phục, từng bước làm chuyển biến trình độ của đội ngũ cán bộ theo phương châm: Yếu khâu nào bồi dưỡng khâu đó; Cấp trên bồi dưỡng cho cấp dưới; Người nhiều kinh nghiệm giúp đỡ người ít kinh nghiệm… Nhờ vậy, hiện nay, tất cả cán bộ của đơn vị đều đảm đương tốt nhiệm vụ huấn luyện theo phân cấp. Qua các kỳ hội thao và kiểm tra của cấp trên, hơn hai phần ba cán bộ các cấp của Tiểu đoàn 1 đạt tiêu chuẩn "Huấn luyện giỏi".

Cũng như đa số đơn vị cơ sở, từ nhiều năm nay ở Tiểu đoàn 1 nhiều loại bia bảng, mô hình, học cụ… chủ yếu được làm bằng gỗ, tre nứa, cót ép… Các loại học cụ này rẻ tiền, dễ làm nhưng chóng hỏng, thiếu thống nhất và sau một thời gian sử dụng thì xuống cấp, hư hỏng, kích thước thay đổi ảnh hưởng đến chất lượng huấn luyện. Ai cũng biết nếu làm bằng vật liệu cao cấp thì bền đẹp và quy chuẩn hơn, nhưng kinh phí hạn hẹp nên "cái khó ló cái khôn". Trịnh Hồng Phong quyết tâm giải bài toán trên đây bằng cách thay thế dần từng "hạng mục" từ nguồn kinh phí trên cấp kết hợp với quỹ tăng gia sản xuất của đơn vị. Đầu tiên là các loại bia huấn luyện được thay thế bằng tôn kẽm. Một số bia huấn luyện dã ngoại còn được làm bằng vải bạt hợp chất in phun bằng công nghệ phổ biến hiện nay, để khi hành quân bộ đội gấp cuộn gọn gàng thuận tiện... Các loại bia vật liệu mới trên đây đầu tư tuy cao nhưng do chắc bền, sử dụng được nhiều năm nên tính ra lại rẻ, bình quân mỗi năm tiểu đoàn tiết kiệm được trên dưới 40 triệu đồng so với trước.

Song song với việc thay thế vật liệu trên đây, Trịnh Hồng Phong hết sức quan tâm khuyến khích phong trào phát huy sáng kiến, cải tiến mô hình học cụ huấn luyện. Riêng Phong hai năm qua đã có 6 sáng kiến được áp dụng phổ biến toàn trung đoàn. Tiêu biểu như sáng kiến cải tiến thiết bị kiểm tra đường ngắm súng B41. Trước đây trong huấn luyện hỏa lực này, người học ngắm bắn bằng kính quang học, giáo viên huấn luyện không kiểm tra được đường ngắm của người học. Trịnh Hồng Phong đã mày mò nghiên cứu một thiết bị kiểm tra đường ngắm súng B41 bằng một đèn la-de lắp trên giá đỡ có bộ phận điều chỉnh tầm và hướng. Khi người học ngắm bắn, người dạy điều chỉnh cho tia sáng trùng với điểm định ngắm của kính ngắm theo vạch khắc trên mục tiêu. Khi người học kết thúc bằng phát bắn, mạch điện sẽ đóng làm cho đèn bật sáng và người dạy căn cứ vào tia sáng phát ra để kiểm tra yếu lĩnh động tác và đường ngắm cơ bản của người học. Thiết bị này đã phát huy hiệu quả rõ rệt trong huấn luyện và diễn tập bắn đạn thật, được chọn đi tham dự hội thi sáng kiến cải tiến mô hình học cụ toàn quân khu.

Ngoài những sáng kiến tự mày mò nghiên cứu kể trên, Trịnh Hồng Phong còn phối hợp với một số cán bộ đầu tư nghiên cứu, hoàn thiện nhiều sáng kiến và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng huấn luyện một số nội dung kỹ thuật chiến đấu bộ binh. Tiêu biểu như thiết bị huấn luyện và kiểm tra bắn súng tiểu liên AK ban đêm. Xưa nay thường thực hiện bài huấn luyện này bằng hộp đèn dấu, bên trong đặt chiếc đèn dầu, khi học bắn có người ngồi điều khiển. Cách làm này cần rất nhiều người tham gia dễ mất an toàn, đồng thời người học cũng rất khó xác định được đường ngắm. Các cán bộ Tiểu đoàn 1 đã có sáng kiến thay thế nguồn sáng bằng bóng điện 2,5V có gắn con chip đèn xi-nhan xe máy. Khi bắn trúng mục tiêu, đèn sẽ tự động nhấp nháy bằng nguồn điện một chiều và mỗi dải mục tiêu chỉ cần một người điều khiển. Thiết bị này còn giúp bố trí mục tiêu nhanh và người học cũng lấy đường ngắm nhanh, chính xác. Sáng kiến đã được cấp trên nghiệm thu và áp dụng rộng rãi trong toàn trung đoàn…

Đang say sưa câu chuyện về những biện pháp quản lý kỷ luật và sáng kiến cải tiến đồ dùng huấn luyện, chợt đồng chí thiếu úy quân nhân chuyên nghiệp hỏi tôi: "Anh đã nghe chuyện tiểu đoàn trưởng Phong đi dân vận để… mượn sân chưa?". Chuyện "nhất quỷ, nhì ma" của cánh lính trẻ đi làm "dân vận" để xin tre, xin củi, xin lá ngụy trang, xin cây giống… thì hồi trước tôi cũng đã từng. Nhưng tôi chưa nghe nói cán bộ đi làm dân vận để mượn… sân bao giờ. Chuyện là thế này: Thời buổi tấc đất tấc vàng nên những năm gần đây vấn đề thao trường huấn luyện dã ngoại của bộ đội gặp khó khăn. Kể ra địa hình tiêu chuẩn vẫn có nhưng cách khá xa đơn vị, phải cơ động hàng giờ đồng hồ mới đến được. Một lần trên đường cơ động như thế, Trịnh Hồng Phong phát hiện ở thôn TQ gần đơn vị có một cái sân vận động trong khu vực nhà sinh hoạt cộng đồng có thể lợi dụng làm thao trường huấn luyện kỹ thuật chiến đấu bộ binh khá tốt. Nhưng nghe đâu ông trưởng thôn này "hắc xì dầu" lắm, trẻ mục đồng trong xóm chẳng may để trâu bò lọt vào sân này còn sợ chết khiếp nữa là. Ấy thế mà chẳng biết Trịnh Hồng Phong giở những "ngón" gì mà cuối cùng được ông đồng ý cho bộ đội mượn sân làm thao trường huấn luyện, với điều kiện cây cối trong vườn không mảy may suy suyển; nhà kho, hội trường sạch sẽ, an toàn. Gì chứ những việc ấy thì bộ đội xin bảo đảm tuyệt đối. Hơn thế nữa, từ ngày sân vận động thôn thành thao trường huấn luyện, chuyện trẻ con chui rào, trâu bò phóng uế trong sân cũng chấm dứt. Thỉnh thoảng, vào những ngày nghỉ, nơi đây lại có những trận cầu quân-dân "nảy lửa" khiến thôn xóm náo nhiệt hẳn. Chẳng thế mà sau đợt huấn luyện ấy, ông trưởng thôn đã hỏi tiểu đoàn trưởng một câu rất… bâng khuâng: "Năm sau các chú có mượn sân vận động huấn luyện nữa không?".

Nhưng chuyện Tiểu đoàn trưởng Phong "mượn" được vạt đất trồng lạc của một gia đình dưới chân núi CL cho bộ đội huấn luyện chiến đấu tiến công trên địa hình đồi núi mới "siêu". Vì đợt huấn luyện ấy mà gia đình nhỡ mất mùa lạc gối vụ, phải chuyển sang trồng lúa nương. Nghe nói ngoài việc cử một số anh em ngày nghỉ ra giúp gia đình làm đất, rào dậu, tra hạt… tiểu đoàn còn đặt vấn đề hỗ trợ gia đình một khoản tiền từ nguồn quỹ tăng gia sản xuất của đơn vị, nhưng gia đình từ chối rất vui vẻ…

Nghe anh em kể, tôi bụng bảo dạ: Nhất định trong buổi làm việc sáng mai, phải hỏi kỹ Trịnh Hồng Phong về chuyện này! Nhưng thật tiếc, sáng hôm sau, ban chỉ huy tiểu đoàn chỉ còn mỗi đồng chí chính trị viên tiếp chuyện chúng tôi. Tiểu đoàn trưởng Phong có nhiệm vụ đột xuất phải đi công tác. Thế là tôi đã không kịp chụp một bức ảnh của Trịnh Hồng Phong để đăng kèm bài báo này…

Ghi chép của Mai Nam Thắng