QĐND - Lịch sử Hà Nội mãi còn ghi về một tiểu đội huyền thoại đã “quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”: Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại, hay còn gọi là Đội liên lạc Hồng Hà. Hơn 60 năm trôi qua, bây giờ các anh ở đâu...?

         
Tiểu đội mang tên dòng sông

Cuốn hồi ký Chiến đấu trong vòng vây của Đại tướng Võ Nguyên Giáp có đoạn viết về tiểu đội với sự cảm phục: “Cả tiểu đội đã dàn ra chặn đánh địch cho tới khi chuyến đò cuối cùng vượt sông an toàn. Tám trong số chín chiến sĩ của tiểu đội anh hùng đã hy sinh, kể cả Tiểu đội trưởng Nguyễn Ngọc Nại, người đảng viên Cộng sản mới 18 tuổi đời”.

 Bia tưởng niệm các liệt sĩ Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại.

 

Đại tá Đàm Tái Hưng, nguyên chiến sĩ quyết tử Thủ đô nhớ lại: “Đầu tháng 2-1947, quân và dân Thủ  đô đã giam chân địch trong thành phố được gần 2 tháng, đạn đã hết, lương ăn chỉ còn 3 ngày, nước vét từng gáo. Tối 14-2-1947, đồng chí Vương Thừa Vũ nhận được lệnh của Tổng chỉ huy Võ Nguyên Giáp cho Trung đoàn Thủ Đô rút ra ngoài. Lúc này quân số trung đoàn còn 1.200 người cả nam, nữ và một số trẻ em. Rút ra bằng đường nào? Nguyễn Ngọc Nại, Tiểu đội trưởng Tiểu đội liên lạc Hồng Hà báo cáo: Sông Hồng mùa này cạn, có thể lội qua được, nhưng phải qua 2 nhánh sông Hồng và sông Đuống. Nhánh sông Hồng ở gần Yên Phụ nước tới bụng, lội sang bãi giữa, rồi đi thuyền tiếp do dân và đoàn thể bên kia sông chuẩn bị.

6 giờ sáng 18-2, sau nhiều chuyến đò lui quân, vẫn còn 30 anh em cuối cùng đang đứng trên bãi giữa đợi thì có tiếng cơ giới, tiếng động cơ của ca-nô vọng tới. Anh Nại đích thân dẫn 8 đội viên chạy xuống cuối bãi dựa vào công sự sẵn có đón đánh ca-nô địch, nói: "Phải ghìm đầu chúng xuống, để thuyền ta đi sang sông. Chú ý tiết kiệm đạn!". Cuộc chiến đấu ác liệt đã diễn ra trên bãi dâu Tàm Xá. Quân ta chỉ có 9 người, trang bị súng trường, lựu đạn, đối mặt với hàng trăm tên. Họ đã hy sinh gần hết vì sự an toàn của đồng đội.

Về làng Bắc Cầu, một doi đất nhỏ nằm giữa hai dòng sông Hồng và sông Đuống, chúng tôi bất ngờ được biết: Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại là những người lính trẻ quê gốc ở khu vực này. Năm tháng trôi qua, bụi thời gian phủ mờ lên nhiều sự kiện. Sử sách đã ghi chiến công tiểu đội, nhà văn Chu Phác cũng viết về tiểu đội này từ những năm chống Mỹ. Vậy mà, cho đến đầu những năm 90 của thế kỷ trước, bao thế hệ chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô vẫn đau đáu: Hài cốt các anh ở đâu?

Lúc bấy giờ, ai cũng nghĩ hài cốt các liệt sĩ đã hòa vào dòng sông lịch sử bởi bãi Tàm Xá nơi các anh ngã xuống năm xưa có lúc bị chìm trong dòng nước khi sông đổi dòng, người dân trên bãi dâu đã về xã Vân Canh, huyện Đông Anh sinh sống. Chiến tranh, loạn lạc, ngay cả anh em, con cháu của các liệt sĩ cũng đinh ninh như vậy. Cho đến một ngày...

Tìm lại các anh

Ông Nguyễn Minh Tiến, nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính khu Phúc Xá, sau là Thứ trưởng Bộ Công an, có người em trai là liệt sĩ Nguyễn Công Quảng. Mọi người cứ nghĩ các liệt sĩ đã nằm lại với dòng sông, chỉ riêng ông vẫn hy vọng. Ông còn kiên trì suốt mấy chục năm trời tập hợp hồ sơ, đề nghị các cơ quan chức năng truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân cho tiểu đội. Không còn nhớ bao nhiêu ngày, bao nhiêu tháng, ông Tiến lặn lội khắp các làng ven sông Hồng, từ Tứ Tổng đến Tứ Liên, Vạn Ngọc nhưng ngay cả các bô lão cũng chỉ biết lắc đầu.

Rồi đến một ngày, ông gặp được người bạn chiến đấu, được kể về thông tin có khu mộ 8 liệt sĩ vô danh ở xã Xuân Canh, huyện Đông Anh, cũng ven dòng sông Hồng. Đi tìm các nhân chứng còn sống thời chống Pháp, ông bật khóc khi biết được sự thật:  Ngày 19-2-1947, sau khi ta rút lui, quân Pháp đã tàn sát thảm khốc dân làng Tứ Liên, Tàm Xá, Vạn Ngọc... Dân làng trở về  nhận mặt những người thân bị chúng giết hại. Riêng 8 chiến sĩ đội liên lạc, không ai biết là người của làng Bắc Biên nên đã đưa sang bãi nhãn và chân đê xã Xuân Canh chôn cất. Sau này, năm 1991, chính quyền xã Xuân Canh đưa hài cốt các liệt sĩ vào nghĩa trang; nhưng vẫn không ai biết danh tính và quê quán nên đành đặt các anh trong khu mộ vô danh.

Năm 1993, nhờ sự giúp đỡ của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Trung đoàn Thủ Đô, đã khẳng định hài cốt 8 liệt sĩ ở Xuân Canh chính là 8 liệt sĩ Tiểu đội Hồng Hà. Năm 1996, tiểu đội và Tiểu đội trưởng Nguyễn Ngọc Nại được truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân; 7 đội viên được truy tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất. Từ năm 1997, chính quyền và nhân dân phường Ngọc Thụy đã xây dựng bia tưởng niệm tiểu đội anh hùng... và năm 2009 vừa qua, việc tìm kiếm, xác định danh tính các liệt sĩ đã hoàn tất.

Bài và ảnh: BAN MAI