Chấn chỉnh kiểu “đuổi ruồi”, vai trò quản lý mờ nhạt?

Những văn bản chung chung

Ngày 7-9-2015, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh có Công văn số 9237/BCT-QLCT gửi sở công thương các tỉnh, thành phố với chưa đầy nửa trang giấy có nội dung chung chung rằng: “Thời gian vừa qua, các phương tiện thông tin đại chúng có phản ánh một số sai phạm của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp”, “Bộ Công Thương đề nghị các tỉnh, thành phố tăng cường rà soát, kiểm tra, giám sát”, “nếu phát hiện sai phạm đề nghị các sở công thương xử lý theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật”.

Ba tháng sau, trước tình hình kinh doanh đa cấp vẫn diễn biến phức tạp, Bộ Công Thương lại có Văn bản số 12139/BCT-QLCT ngày 26-11-2015 vẫn do Thứ trưởng Trần Quốc Khánh ký với nội dung không có gì mới hơn là “tăng cường”, “đẩy mạnh”, “kiểm tra”, “rà soát”, “xử lý”.

Một buổi ra mắt sản phẩm rầm rộ của công ty đa cấp Unicity. Ảnh: XUÂN HÒA 

Gửi nhiều công văn theo kiểu “đuổi ruồi” nên chẳng thể chấn chỉnh được tình hình, khiến cho các sai phạm càng nở rộ. Phải đến khi báo chí, công luận mạnh mẽ lên tiếng và “quả bom” Liên Kết Việt bùng nổ, gây bức xúc dư luận, Bộ Công Thương vẫn tiếp tục phát hành các công văn chỉ đạo chung chung mà thiếu các biện pháp quyết liệt. Cụ thể, riêng trong ngày 9-3-2016, Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng đã ký liền lúc hai văn bản đều với nội dung để “tăng cường quản lý” hoạt động kinh doanh đa cấp. Hai văn bản gồm: Văn bản số 1996/BCT-QLCT ngày 9-3-2016 gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, nêu ra 3 biện pháp yêu cầu các địa phương thực hiện với tinh thần chung vẫn là “tăng cường kiểm tra, giám sát”, “chỉ đạo tuyên truyền, phổ biến”, “tăng cường đào tạo, tập huấn cán bộ”. Văn bản số 02/CT-BCT ngày 9-3-2016 chỉ thị về việc tăng cường công tác kiểm tra giám sát, xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp. Công văn này cũng gửi cho các tỉnh, thành phố và một số đơn vị trực thuộc Bộ Công Thương nhưng nội dung vẫn không có gì mới hơn hàng loạt văn bản trước, vẫn là những điệp khúc “tăng cường, đẩy mạnh”, “kiểm tra”, “giám sát”.

Ban chỉ đạo 389 Quốc gia vào cuộc

Lãnh đạo Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo 389 Quốc gia cho biết, văn phòng đang tổng hợp tình hình để báo cáo Phó thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Trưởng ban chỉ đạo 389 Quốc gia về nhiều bất cập, dấu hiệu sai phạm trong kinh doanh đa cấp. Trong những vấn đề bất cập nổi lên hiện nay, rất cần làm rõ việc Bộ Công Thương tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 42 nói là để chấn chỉnh, tăng cường quản lý kinh doanh đa cấp nhưng nội dung chính là chuyển việc cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh đa cấp từ các sở công thương về Cục Quản lý cạnh tranh nhưng việc quản lý, cấp phép vẫn tồn tại nhiều bất cập. Ở nhiều vụ việc sai phạm, chưa thấy lực lượng thanh tra của cục phối hợp với các cơ quan pháp luật khác để điều tra, làm rõ mà thường là cục “tự làm” nên những vụ việc này cũng ít được công bố trên công luận.

Đoàn kiểm tra liên ngành 389 Hà Nội kiểm tra công ty đa cấp Liên Minh Tiêu Dùng. Ảnh: ĐỨC DUY 

Nghi ngờ sai phạm trong hồ sơ cấp phép

Theo Đại tá Hồ Quang Thái, qua quá trình bước đầu kiểm tra, xác minh về việc quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp, Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia đã phát hiện rất nhiều dấu hiệu bất cập. Theo quy định của Nghị định số 42 tại Điều 8 thì vốn pháp định của doanh nghiệp đăng ký kinh doanh ngành bán lẻ theo phương thức đa cấp là 10 tỷ đồng. Còn tại Điều  29 quy định rõ: “Doanh nghiệp bán hàng đa cấp phải ký quỹ một khoản tiền tương đương 5% vốn điều lệ nhưng không thấp hơn 5 tỷ đồng (năm tỷ đồng) tại một ngân hàng thương mại nơi doanh nghiệp đặt trụ sở chính. Ngân hàng nơi doanh nghiệp ký quỹ xác nhận bằng văn bản việc ký quỹ của doanh nghiệp bán hàng đa cấp. Tài khoản tiền ký quỹ được ngân hàng phong tỏa trong suốt thời gian hoạt động của doanh nghiệp và chỉ được rút, sử dụng khi có văn bản đồng ý của Cơ quan cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp. Thế nhưng, trên thực tế có rất ít công ty đáp ứng được đủ các tiêu chí này song vẫn được Cục Quản lý cạnh tranh cấp phép hoạt động kinh doanh đa cấp. Điều đó chứng tỏ Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh đã có dấu hiệu buông lỏng quản lý, làm trái các quy định của Nghị định 42 trong việc cấp phép kinh doanh đa cấp. Đây là một trong những lý do cơ bản dẫn đến tình trạng nhiều công ty không đủ năng lực, làm ăn kiểu chụp giật, lừa dối khách hàng. Vậy mà, qua nhiều lần đề nghị cung cấp hồ sơ ký quỹ của các doanh nghiệp đa cấp đã được cấp phép, Bộ Công Thương và Cục Quản lý cạnh tranh vẫn chưa đáp ứng yêu cầu của Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia, trong khi các hồ sơ cấp phép đều đã được hoàn thiện từ lâu. “Điều này khiến Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia đặt câu hỏi nghi vấn về việc có hay không sự “câu giờ” để hợp thức hóa hồ sơ cho các doanh nghiệp sai phạm” – Đại tá Hồ Quang Thái đặt câu hỏi.

Cùng với đó, vẫn theo Văn phòng Ban chỉ đạo 389, ngay trong nội dung Nghị định 42 mà Bộ Công Thương là đơn vị tham mưu cho Chính phủ ban hành cũng bộc lộ nhiều nội dung vô lý, mâu thuẫn với nhau. Tại điều 3 của nghị định quy định: “Kinh doanh theo phương thức đa cấp là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ hoạt động kinh doanh của mình và của mạng lưới do mình xây dựng”. Thế nhưng cũng tại điều 5 của nghị định về những điều nghiêm cấm trong hoạt động kinh doanh đa cấp lại cấm: “Yêu cầu người tham gia bán hàng đa cấp phải tuyển dụng mới hoặc gia hạn hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp với một số lượng nhất định người tham gia bán hàng đa cấp để được quyền hưởng hoa hồng, tiền thưởng hoặc các lợi ích kinh tế khác”. Rõ ràng các quy định “đá nhau” như vậy cần phải được xem lại và sửa đổi cũng như xem xét trách nhiệm của đơn vị tham mưu soạn thảo.

Như Báo Quân đội nhân dân đề cập trên số báo ra ngày 3-4, trong báo cáo gửi cơ quan chức năng ngày 8-3, Bộ Công Thương nêu: “Theo báo cáo của các sở công thương, tính đến cuối năm 2015, thông qua công tác kiểm tra, giám sát, đã có 13 sở công thương tiến hành xử lý vi phạm hoạt động của các doanh nghiệp đa cấp với tổng số tiền phạt lên tới gần 3 tỷ đồng”. Tuy nhiên, trả lời đăng trên báo chí ngày 30-3, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nêu: “Trong đợt kiểm tra giữa năm 2015, Cục Quản lý cạnh tranh không chỉ xử phạt một công ty Liên Kết Việt mà còn nhiều đơn vị khác, với tổng tiền phạt hơn 5 tỷ đồng”. Vì sao có sự vênh nhau giữa hai con số này cũng là một vấn đề cần được làm rõ.

CÔNG MINH