Trong ánh nắng ban mai se lạnh, con đường hoa Bà Huyện Thanh Quan (ven hồ Xuân Hương - Đà Lạt)  rực rỡ với hàng trăm gốc đào Mười Lời đang lung linh trong gió lao xao từ mặt hồ thổi đến.

Anh Bùi Văn Sang - con trai thứ năm của ông Mười Lời, chủ nhân thung lũng hoa đào Đà Lạt - cho biết: "100 cây đào má hồng nở hoa theo yêu cầu của ban tổ chức Festival hoa Đà Lạt 2010. Đây là loài hoa đào đẹp được nhiều người ưa chuộng, được cha tôi - cố nghệ nhân Mười Lời lai ghép nở theo ý muốn giữa hoa đào Nhật Tân, Hà Nội và cây đào lông Đà Lạt từ gần 10 năm qua".

Anh Sang đứng bên gốc đào có bàn tay chăm sóc của "chúa hoa" Mười Lời

Nghệ nhân Mười Lời, tên thật là Bùi Văn Lời, sinh năm 1935 tại Quảng Nam. Lúc sinh thời, dù không phải là nhà khoa học hay nhà nông học, lão nông dân này gây ấn tượng lạ lùng cho du khách về sự sáng tạo ra các loài cây, hoa… Vì thế, tại thung lũng của ông, người ta có thể bắt gặp loài hoa quỳnh nở được vào ban ngày, bưởi da xanh ruột đỏ, đào Nestarin, bơ Hass (Úc); hồng xiêm (Mê-hi-cô); sung, hồng châu Mỹ, quýt, cam, chanh, khế ngọt không hạt… Ông cũng thành công trong việc cấy ghép cây cỏ trong và ngoài nước mà ông có giống được từ những chuyến đi thực tế ở nước ngoài. Có những loài mang ba "quốc tịch": Gốc là cây hồng Đà Lạt, khúc giữa là cây hồng trứng (Pháp) nhưng ngọn, cành đang trĩu quả là cây hồng đào Fuju (Úc)… Ngoài ra, ông còn "lai tạo" rất nhiều loại cây khác: Đào Thất thốn (Mỹ), nhất chi mai, sakura (Nhật), mận Tam Hoa (Sơn La), mơ chùa Hương ghép trên gốc đào Đà Lạt, cây chanh ngọt của Úc ghép trên cây bưởi, cây hồng ăn quả ghép 3 chân, cây bưởi cho ra trái có kích thước, hương vị riêng của 5 miền đất nước (Hà Nội, Huế, Quảng Nam, Biên Hòa, miền Tây)...

Anh Sang cũng cho biết thêm: "Lúc sinh thời, bố tôi mong muốn mang 1.000 bông "nhật quỳnh" (hoa quỳnh nở ban ngày) kết thành hình con rồng lớn, hoặc ghép những gốc đào "Mười Lời" thành hình chùa Một Cột để mừng Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Hiện nay, với những gì được cha tôi truyền dạy, tôi có thể thực hiện được tâm nguyện đó.

Cha tôi luôn đau đáu tâm nguyện giữ gìn và phát triển thung lũng hoa thành điểm dừng chân cho du khách trong và ngoài nước khi đến Đà Lạt. Vì vậy, dù khi sức khỏe ngày càng yếu đi nhưng ông vẫn cố làm nốt những công việc dở dang…".

Trong 10 kỉ lục được xác lập và công bố trong Lễ hội hoa Đà Lạt 2010, có thung lũng hoa đào đầu tiên của miền Nam nằm trên đường Lê Hồng Phong, của cố nghệ nhân Mười Lời.

Anh Sang đứng bên gốc đào có bàn tay săn sóc của "chúa hoa" Mười Lời.

Bài và ảnh: LÊ QUỐC KỲ