QĐND - Mấy năm trước, một người  bạn học đang công tác tại Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu nhắn tin rằng cá hồi đã về đơn vị, không phải chỉ vài con mà là cả một... dự án nuôi cá hồi, tôi cứ bán tín bán nghi. Dễ gì loài cá “quý tộc” này, cái loài vốn thường chỉ sinh trưởng tốt ở xứ lạnh mãi tận châu âu lại có thể bén duyên đất Lai Châu xa xôi, dưới bàn tay của những anh bộ đội hậu cần vùng cao. Thế mà nay, đàn cá hồi ở Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu đã sinh sôi nảy nở, mang về tiền tỷ cho trang trại biên phòng...

Cá hồi... lên núi

Sau gần một ngày đường, vượt hàng chục ngọn núi, đèo với quãng đường trên 500km, chúng tôi đã có mặt ở trại nuôi cá hồi, cá tầm ngay bên cạnh con suối Pờ Sa thuộc xã Pa Vây Sử, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu. Trước mắt tôi, hơn chục chiếc bể bê -tông được xây liên hoàn với nhau. Trong mỗi bể, hàng trăm con cá hồi, cá tầm đang tung tăng, lượn lờ trong làn nước mát lạnh.

Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu với niềm vui thu hoạch cá tầm.

Đại tá Nguyễn Văn Tuất - Chỉ huy trưởng Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu kể về “cơ duyên” nuôi cá hồi. Số là, trong những lần đi kiểm tra Đồn Biên phòng 293 - Vàng Ma Chải - đứng chân trên địa bàn xã Pa Vây Sử, các anh đã nhận thấy: Nơi đây, độ cao trên 1.500m so với mực nước biển, quanh năm mát lạnh, lại có con suối nước lạnh Pờ Sa không bao giờ cạn… Khí hậu có nét giống như vùng ôn đới, xứ lạnh châu âu, tại sao không nuôi cá hồi, cá tầm, loài cá tuy khó nuôi nhưng sẽ đem lại hiệu quả kinh tế rất cao?

Ban đầu, ý tưởng đưa ra thì nhiều người còn ngần ngại. Nhưng rồi, với quyết tâm cao, lãnh đạo đơn vị đã xây dựng và trình đề án nuôi cá hồi, cá tầm lên cấp trên, được Bộ tư lệnh Bộ đội Biên phòng nhất trí cao. Đơn vị đã được trên cho vay hơn 1 tỷ đồng để xây bể, mua sắm máy móc, dụng cụ, con giống và thức ăn và được chính quyền địa phương cấp 2ha đất ven dòng suối Pờ Sa để lập trại cá hồi. Sau 3 tháng khẩn trương thi công, trại cá hoàn thành với 6 bể nuôi, mỗi bể có thể tích từ 45-50m3.

Để giải bài toán kỹ thuật, 5 nhân viên của trại được cử đi học lớp tập huấn kỹ thuật nuôi cá tại Trung tâm nuôi thủy sản lạnh Sa Pa (Lào Cai) miệt mài “tầm sư học... nuôi cá hồi”. Tháng 10 năm 2008, 7000 con cá hồi, cá tầm được nhập từ Trung tâm nuôi thủy sản lạnh Sa Pa về trong niềm háo hức, mong đợi của bộ đội. Những bóng áo xanh biên phòng ngày đêm cần mẫn bên bờ suối Pờ Sa.

Thất bại là “mẹ” của thành công

Đại úy Bùi Quang Huy, nhân viên phụ trách kỹ thuật của trại kể về những ngày đầu nuôi cá hồi đầy gian nan, vất vả. Lứa cá giống đầu tiên nhập về, nuôi rất suôn sẻ. Nhìn đàn cá lớn lên trông thấy, ai cũng phấn khởi, hào hứng. Nhưng niềm vui ngắn chẳng tày gang, cuối năm ấy, thời tiết, khí hậu chợt đột ngột thay đổi, nhiệt độ môi trường tăng cao, đàn cá chết nổi trắng bụng trong bể. Ngày ngày phải vớt bỏ hàng chục ki -lô-gam cá chết mà lòng cán bộ, nhân viên nặng trĩu, như ngồi trên đống lửa. Khi các kỹ sư Trung tâm nuôi thủy sản lạnh Sa Pa sang “giải cứu” thì đàn cá đã chết tới gần một nửa. Nguyên nhân được xác định do nhiệt độ nước tăng cao, lượng ô -xy hòa tan trong nước giảm, lượng tạp chất trong nước quá mức cho phép. Trong khi đó, máy bơm nước tuần hoàn, máy tạo ô -xy… không đủ, khiến cá chết hàng loạt. Sau cuộc “ra quân trận đầu" thất bại, lãnh đạo đơn vị cho thuê hẳn một kỹ sư ở lại trại gần 2 tháng trời để theo dõi cá và truyền thụ kinh nghiệm cho anh em bộ đội. Trại còn được đầu tư hơn trăm triệu đồng mua bổ sung máy bơm nước, lọc nước, máy tạo ô -xy và mở hẳn một “đường dây nóng” với bộ phận kỹ thuật của Trung tâm nuôi thủy sản lạnh Sa Pa, sẵn sàng xử trí tình huống từ xa. Với sự hỗ trợ nhiệt tình của Trung tâm, đàn cá đã phát triển trở lại bình thường. 

Tưởng qua được cái đận “thời tiết dở chứng”, nào ngờ đến vụ thu hoạch lại xảy ra tình huống nan giải, lượng cá tiêu thụ trên thị trường rất chậm. Không có xe chuyên dụng nên cá không vận chuyển được xa, chỉ có vài nhà hàng, khách sạn lớn tiêu thụ, với số lượng “nhỏ giọt”. Còn dân nghèo trong vùng, hàng ngày lo chạy ăn từng bữa, đâu dám mua 200.000 đồng /kg cá. Cá không bán được nhưng vẫn phải nuôi. Trọng lượng cá tăng không đáng kể, trong khi đó, thức ăn lại tốn hơn. Vụ này, tuy lãi không đáng kể nhưng để lại nhiều kinh nghiệm bổ ích trong việc nuôi loại cá “khó tính” này.

Tích lũy được kinh nghiệm và được trên đầu tư hơn 1, 5 tỷ đồng, Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh quyết định xây thêm 8 bể nuôi và mua xe tải để vận chuyển cá sau thu hoạch tới các thị trường xa hơn như Hà Nội và các tỉnh lân cận. Tháng 8-2009, trại tiếp tục đầu tư trên 200 triệu đồng mua 12.000 con cá giống với nhiều lứa khác nhau để có thể cho thu hoạch quanh năm. Nhờ nắm chắc kỹ thuật, chủ động thị trường tiêu thụ, các lứa cá sau này, thu hoạch đến đâu, bán hết đến đó. Từ đầu năm 2010 đến nay, trung bình mỗi năm, trại thu hoạch 5,2- 6, 5 tấn cỏ, trị giá từ 1, 2 đến 1, 6 tỷ đồng. Chỉ tính riêng năm 2011, với 15.000 con cá giống, trại thu hoạch khoảng 6, 5 tấn cá thương phẩm, trị giá trên 1, 6 tỷ đồng. Sau khi trừ chi phí, gồm: Khấu hao vốn cố định, chi phí mua con giống, thức ăn, dụng cụ chăn nuôi… còn lãi hàng trăm triệu đồng. Hiện nay, trại luôn duy trì từ 1, 7 đến 2 tấn cá thương phẩm, có những con cá tầm trọng lượng lên tới 16-18kg. Dự kiến đến quí II năm nay, trại sẽ thu hồi, trả hết vốn vay và lúc đó sẽ cho lãi ròng.

Thương hiệu “cá hồi, cá tầm biên phòng”

Thượng tá Nguyễn Xuân Thủy, Chủ nhiệm Hậu cần Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Lai Châu trăn trở: Hiện nay, trại đang phải nhập 100% con giống của Trung tâm nuôi thủy sản lạnh Sa Pa, thức ăn cho cá cũng nhập toàn bộ từ nước ngoài nên chi phí rất cao và không chủ động. Cá hồi, cá tầm của trại bán ra thị trường mới chỉ dừng lại ở việc bán nguyên con, chưa qua chế biến nên giá bán còn thấp. Vì vậy, chủ trương của đơn vị là trước mắt sẽ huy động thêm nguồn vốn, từng bước đầu tư mở rộng quy mô nhằm tăng sản lượng, đủ khả năng cung cấp cho các thị trường lớn, tự túc con giống; từng bước tự túc một phần thức ăn cho cá. Thời gian tới, trại đầu tư mua sắm máy móc hiện đại để chế biến phi lê cá, ruốc cá các loại, làm nước mắm, sản xuất cá hộp, trứng cá hồi… đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của thị trường cao cấp, vươn tới các thị trường trong nước và nước ngoài…

Tối hôm đó, chúng tôi được cán bộ, nhân viên của trại chiêu đãi món lẩu cá hồi. Nhâm nhi chén rượu ngô với những lát cá hồi vị ngọt, thơm phức trong cái rét ở vùng núi Tây Bắc, chúng tôi càng cảm phục ý chí, nghị lực của những người lính biên phòng nơi đây...

Bài và ảnh: Lương Đình Thảo