Bộ Công Thương nói về “lỗ hổng” quản lý

Không công bố thông tin - Vì sao?

Ông Trần Quốc Khánh, Thứ trưởng Bộ Công Thương giải thích việc ngành công thương chưa công bố thông tin xử phạt một số doanh nghiệp kinh doanh đa cấp theo Điều 23 Nghị định số 99/2011/NĐ-CP của Chính phủ quy định hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng vì các trường hợp kiểm tra, xử phạt các công ty bán hàng đa cấp đều đã được thực hiện theo quy trình tố tụng cạnh tranh, do Cục Quản lý cạnh tranh tự khởi xướng hoặc dựa trên khiếu nại của người tham gia bán hàng đa cấp chứ không phải theo quy trình xử lý khiếu nại của người tiêu dùng. Trên thực tế, trong số các khiếu nại về bán hàng đa cấp được gửi tới Cục Quản lý cạnh tranh, không có khiếu nại nào đứng trên danh nghĩa người tiêu dùng. Tuy nhiên, ông Trần Quốc Khánh cũng thừa nhận việc chưa công bố quyết định xử phạt thời gian qua là “cứng nhắc”, đã được rút kinh nghiệm và hiện nay các Sở Công Thương đều chủ động hơn trong thông báo, công bố thông tin. Tới đây, kết quả kiểm tra 7 công ty đa cấp do đoàn kiểm tra liên ngành của Bộ Công Thương đang thực hiện cũng sẽ được công bố công khai.

Cách giải thích trên, theo chúng tôi còn thiếu thuyết phục, bởi theo Điều 23 Nghị định số 99/2011/NĐ-CP của Chính phủ quy định hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, có không ít công ty đa cấp buôn bán những sản phẩm như thực phẩm chức năng, gói vật lý trị liệu... nhưng quảng cáo vống công dụng sản phẩm và dịch vụ, xâm hại quyền lợi người tiêu dùng; hoàn toàn nằm trong phạm vi công bố thông tin.

Liên quan đến việc cung cấp thông tin và hồ sơ ký quỹ của các công ty kinh doanh đa cấp theo yêu cầu của Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia, ông Khánh khẳng định “không có giấu giếm hay tiêu cực gì ở đây”, hoàn toàn không có chuyện “câu giờ” để hợp thức hóa hồ sơ của một số công ty”. Lý do Bộ Công Thương chưa cung cấp vì việc cung cấp phải đúng thẩm quyền, đúng phạm vi chức năng. Bộ Công Thương không có trách nhiệm cung cấp thông tin cho Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo 389 Quốc gia vì văn phòng chỉ là cơ quan tham mưu, giúp việc cho Ban chỉ đạo 389 Quốc gia. Bộ Công Thương sẽ cung cấp thông tin và hồ sơ khi có ý kiến của Ban chỉ đạo 389 Quốc gia. Trao đổi với phóng viên Báo Quân đội nhân dân về vấn đề này, một cán bộ Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo 389 Quốc gia cho biết, văn phòng đã có văn bản chính thức đề nghị lãnh đạo Ban chỉ đạo 389 Quốc gia yêu cầu Bộ Công Thương cung cấp hồ sơ về các công ty đa cấp. Hiện Văn phòng Ban chỉ đạo 389 Quốc gia đã bước đầu thu thập được một số thông tin về một số công ty có dấu hiệu gian lận trong hồ sơ ký quỹ.

Nâng ý thức cảnh giác trong giao dịch dân sự của người dân

Lãnh đạo Bộ Công Thương cho biết, để chấn chỉnh những bất cập trong kinh doanh đa cấp gây bức xúc dư luận thời gian qua, một trong những việc quan trọng đang được bộ triển khai hiện nay là xây dựng một đề án lớn về quản lý kinh doanh đa cấp. Nói về đề án này, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nhấn mạnh vai trò trung tâm là... người dân. Lý giải về những nguyên nhân dẫn đến tình trạng đa cấp biến tướng, gây ra nhiều hậu quả xấu trên phạm vi rộng, theo ông Khánh, nguyên nhân chủ yếu vẫn nằm ở ý thức người dân khi tham gia bán hàng đa cấp. Người dân còn thiếu ý thức cảnh giác, ý thức giao dịch dân sự (không mấy khi đọc nội dung các hợp đồng), ý thức tố giác (chỉ khi bản thân mất tiền rồi mới tố giác). Ông Khánh nói: “Người dân tham gia bán hàng đa cấp nhưng nhiều người không đọc Nghị định 42, cũng không đọc cả hợp đồng ký với công ty. Bà con có khi còn không cần lấy hàng mà ký gửi hàng hóa ngược lại cho công ty để giúp công ty hợp thức hóa hành vi thu tiền mà không giao hàng. Thế nên tới đây, phần quan trọng nhất của đề án là tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho người dân”.

Hành lang pháp lý để quản lý kinh doanh đa cấp, ông Trần Quốc Khánh cho rằng, dù vẫn cần tiếp tục hoàn thiện nhưng đã tương đối đầy đủ, không đến mức có nhiều “lỗ hổng” như công luận đề cập. “Chỉ thị số 02 của Bộ trưởng Bộ Công Thương gần đây đã đi vào nhiều vấn đề cụ thể, không còn “tăng cường, đẩy mạnh, nâng cao” nữa. Nhưng báo phê bình thì chúng tôi tiếp thu. Quản lý không thể theo kiểu “đuổi ruồi”, quản lý không thể chỉ là ra công văn”, ông Trần Quốc Khánh nói.

Kiểm tra - liệu có hình thức?

“Các con số xử phạt mà chúng tôi công bố cũng không có gì vênh nhau. Riêng năm 2015, các Sở Công Thương xử phạt nhiều công ty với số tiền lên tới 3 tỷ đồng. Còn Cục Quản lý Cạnh tranh kiểm tra 55 công ty, xử phạt 39 công ty với tổng số tiền hơn 5 tỷ đồng”, ông Trịnh Anh Tuấn, Phó cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh giải thích. Theo ông Tuấn, nếu tính đến hết tháng 3-2016, số công ty bị cục xử phạt lên tới 41 công ty. Tuy nhiên, khi phóng viên đề nghị cung cấp thông tin danh sách 41 công ty bị xử phạt này để cảnh báo trên công luận thì cả hai ông Trần Quốc Khánh và Trịnh Anh Tuấn đều từ chối cung cấp. “Từ trước tới giờ đã không công bố, lý do vì sao cũng đã giải thích. Nay tự nhiên lại thấy công bố, mọi người sẽ đánh giá “do chịu sức ép dư luận nên mới công bố" thì không hay. Việc công bố thông tin sẽ được thực hiện với các cuộc kiểm tra từ nay trở đi, theo một cách không trái với quy định của luật”, ông Trần Quốc Khánh giải thích.

Thiết nghĩ, mục tiêu cao nhất trong quản lý Nhà nước phải hướng tới là quyền lợi của người dân. Thông tin xử phạt hành chính 41 công ty không phải là tài liệu mật, nếu công bố sẽ rất tốt cho việc để người dân nêu cao cảnh giác, tham gia giám sát các công ty đa cấp cùng với cơ quan quản lý. Từ chối công bố thông tin xử phạt, Bộ Công Thương liệu đã làm tròn trách nhiệm?

Chỉ trong vòng một năm, Cục Quản lý Cạnh tranh đã kiểm tra, xử phạt tới 41/67 doanh nghiệp kinh doanh đa cấp, chiếm tỷ lệ hơn 61% tổng số doanh nghiệp được cấp phép mà vẫn chưa tìm ra các giải pháp chấn chỉnh hiệu quả. Điều này khiến dư luận đặt câu hỏi về tính hiệu quả của các cuộc kiểm tra? Ngay trong đợt kiểm tra 7 doanh nghiệp hiện nay do Bộ Công Thương chỉ đạo, mặc dù được lãnh đạo bộ cho biết đã có nhiều “đổi mới”, “chặt chẽ”, nhưng chúng tôi vẫn phát hiện thấy không ít bất cập. Theo Quyết định số 1052/QĐ-BCT ngày 21-3-2016 của Bộ trưởng Bộ Công Thương, đoàn kiểm tra có 8 người thì có tới 6 người của Bộ Công Thương, 5 người thuộc Cục Quản lý cạnh tranh. Trong khi các công ty đa cấp lớn có tới hàng trăm sản phẩm, dịch vụ khác nhau, có công ty quản lý số tiền trong tài khoản lên tới hơn 1.500 tỷ đồng mỗi năm; phạm vi hoạt động ở nhiều tỉnh, thành phố nên đoàn kiểm tra cần có nhiều chuyên gia ở các lĩnh vực về quản lý chất lượng hàng hóa, tài chính, pháp chế... Việc cơ cấu thành phần đoàn kiểm tra như vậy chưa thể đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Nhiệm vụ của đoàn kiểm tra bao gồm cả việc “phát hiện, lập biên bản và kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý các trường hợp vi phạm của doanh nghiệp”. Thế nhưng, qua gần một tháng đoàn kiểm tra làm việc, chúng tôi nhận thấy phương pháp kiểm tra khá đơn giản. Để triển khai quyết định của Bộ trưởng Bộ Công Thương, Cục Quản lý cạnh tranh có văn bản thông báo gửi công ty đa cấp, yêu cầu công ty chuẩn bị 9 loại tài liệu. Sau đó, đoàn kiểm tra sẽ làm việc tại trụ sở các công ty, trên cơ sở các tài liệu và kết luận. Với 7 công ty đang được kiểm tra hiện nay, một số công ty như: Công ty cổ phần nhượng quyền thương mại Thăng Long, Công ty TNHH Unicity Marketing Việt Nam, Công ty cổ phần Tập đoàn Liên kết Việt Nam, Công ty cổ phần Liên kết Tri thức, Công ty cổ phần Liên Minh tiêu dùng Việt Nam... vừa qua có rất nhiều vụ việc sai phạm được báo chí đề cập và nhiều đơn tố cáo gửi cơ quan chức năng. Thế nhưng, những nội dung này lại không được đưa vào kế hoạch kiểm tra, dẫn đến tình trạng chỉ kiểm tra hồ sơ nên rất ít phát hiện sai phạm để chấn chỉnh.

Bị xử phạt tù vẫn quản lý công ty đa cấp?

Đáng chú ý trong số 7 công ty được kiểm tra, có Công ty cổ phần Liên Minh tiêu dùng Việt Nam kinh doanh đa cấp nhiều mặt hàng, trong đó có cả việc bán phân bón hữu cơ vi sinh nhập khẩu từ Hoa Kỳ có nhiều điểm không minh bạch, gây thiệt hại cho nhiều nông dân được báo chí phản ánh từ năm 2015. Ngoài ra, hồ sơ về lãnh đạo công ty này cũng có nhiều điểm bất thường. Ngày 2-3-2013,  Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Bắc Giang đã tạm giam hai đối tượng, trong đó có Vũ Ngọc Thuyển (nguyên Giám đốc Công ty cổ phần Đào tạo mua bán trực tuyến Muaban24 chi nhánh TP Bắc Giang). Thuyển bị cáo buộc lợi dụng hệ thống thương mại điện tử thông qua internet để môi giới, bán được 1.967 gian hàng ảo và chiếm đoạt 747 triệu đồng của nhiều cá nhân và tổ chức. Ngày 28-1-2015, Tòa án Nhân dân tỉnh Bắc Giang mở phiên tòa sơ thẩm xét xử bị cáo Vũ Ngọc Thuyển phạm tội "Sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, internet thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản" theo Điều 226b Bộ Luật hình sự, Hội đồng xét xử tuyên phạt Thuyển 4 năm tù. Thế nhưng, không hiểu bằng cách nào, Vũ Ngọc Thuyển vẫn tại ngoại và tham gia với vai trò Phó chủ tịch Hội đồng quản trị công ty.

Chiều 12-4, trả lời phóng viên về sự việc này, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết “rất ngạc nhiên và sẽ cho kiểm tra thông tin”. Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 7, Nghị định 42 của Chính phủ thì chỉ hạn chế đảm nhiệm một số chức vụ lãnh đạo tại doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã bị thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp. Chưa có quy định những người vi phạm pháp luật hình sự liên quan đến kinh doanh đa cấp không được tham gia điều hành công ty đa cấp mới.

Nhóm Phóng viên Phòng Bạn đọc và Cộng tác viên