Ồ ạt thu hồi đất làm cà phê
Ngày 9-1-2001, Nông trường Cà phê A Lưới (thuộc Công ty Đầu tư cà phê dịch vụ đường 9) được thành lập. Trụ sở nông trường đặt tại xã Nhâm, huyện A Lưới có nhiệm vụ sản xuất, phát triển, chế biến, thu mua, tiêu thụ cà phê nông sản, vật tư, phân bón, thuốc trừ sâu…
Ngày 18-6-2001, UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế ra quyết định thu hồi 463ha đất tại xã Nhâm, giao cho Nông trường Cà phê A Lưới để đầu tư phát triển cây cà phê, thời hạn cho thuê 20 năm. Mặc dù đã có quyết định cho thuê đất, song phải đến ngày 1-12-2004, hợp đồng thuê đất mới được ký giữa Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thừa Thiên-Huế và Nông trường Cà phê A Lưới. Trong hợp đồng ghi rõ “việc cho thuê đất không làm mất quyền sở hữu của Nhà nước đối với khu đất và mọi tài nguyên trong lòng đất”. Đồng thời yêu cầu Nông trường Cà phê A Lưới sử dụng đúng mục đích và đền bù thiệt hại cho chủ sử dụng có đất bị thu hồi. Đặc biệt, trong hợp đồng ghi sẵn nội dung hoạt động thuê đất chấm dứt trong trường hợp Nông trường Cà phê A Lưới “bị phá sản hoặc bị phát mại tài sản hoặc giải thể”. Ngày 19-5-2005, UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế quyết định cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho Nông trường Cà phê A Lưới trực thuộc Công ty Đầu tư cà phê dịch vụ đường 9. Người ký quyết định là bà Nguyễn Thị Thúy Hòa, Phó chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế.
Tuy là ký hợp đồng thuê đất, nhưng chỉ sau chưa đầy một năm, ngày 19-4-2005, Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế bất ngờ cấp hàng loạt giấy chứng nhận ưu đãi đầu tư cho Công ty Đầu tư cà phê dịch vụ đường 9 (công ty mẹ của Nông trường Cà phê A Lưới). Theo đó, doanh nghiệp này sẽ không phải nộp tiền thuê đất trong suốt thời gian thực hiện dự án, được hưởng các ưu đãi về thuế khác.
Thông qua Nông trường Cà phê A Lưới, từ cuối năm 2001, Công ty Đầu tư cà phê dịch vụ đường 9 ồ ạt đưa cây cà phê về trồng đại trà tại các xã Nhâm, xã Hồng Thái, xã Hồng Bắc (huyện A Lưới). Gần 700 hộ dân có nương rẫy bị thu hồi nay được vận động “góp” vào nông trường để trồng cà phê với hứa hẹn về viễn cảnh thoát đói, làm giàu. Bà con thêm tin tưởng khi nông trường không chỉ cam kết bao tiêu sản phẩm mà còn hỗ trợ giống, phân bón, thuốc trừ sâu, tập huấn đào tạo nghề… Không khí “người người trồng cà phê, nhà nhà trồng cà phê” dâng cao khắp 3 xã vùng biên A Lưới.
Nông trường Cà phê A Lưới hiện thành nơi chăn thả trâu bò, chứa rơm rạ.
Thừa cà phê, thiếu... gạo
Niềm vui ngắn chẳng tày gang, giữa năm 2011, Công ty Đầu tư cà phê dịch vụ đường 9 (từ ngày 18-6-2010 đổi tên thành Công ty TNHH MTV Vinacafe Quảng Trị; tên giao dịch: Công ty Vinacafe Quảng Trị) tuyên bố phá sản sau nhiều năm làm ăn bết bát. Nông trường Cà phê A Lưới lúc đầu còn thu mua cà phê với giá rẻ mạt, sau cũng ngừng hoạt động. Gần 700 hộ dân 3 xã Nhâm, Hồng Thái, Hồng Bắc rơi vào bi kịch “thừa cà phê, thiếu gạo”. Trái ngược với bao kỳ vọng, đoạn kết của giấc mơ làm giàu mà nhiều gia đình nông dân nghèo hơn chục năm qua luôn ấp ủ là nỗi lo mất đất, mất kế sinh nhai.
Anh Hồ Văn Lắp, 22 tuổi, ở thôn Ca Leng, xã Nhâm cho biết, trước đây gia đình anh khai hoang được gần 2ha, trồng cây ngắn ngày tuy vất vả nhưng no bụng. Từ ngày có Nông trường Cà phê A Lưới, gia đình anh chặt bỏ khoai sắn, trồng cà phê. Thời gian đầu, giá cà phê còn cao, việc thu mua diễn ra suôn sẻ nên mỗi vụ thu hoạch, sau khi trừ các khoản chi phí gia đình anh cũng bỏ túi ngót nghét 30 triệu đồng/vụ. Tuy nhiên, từ đầu năm 2012 đến nay, do nông trường ngừng thu mua, trong khi giá cà phê thị trường giảm mạnh, mỗi ki-lô-gam chỉ còn khoảng 2.500-3.000 đồng nên gia đình anh Lắp quyết định chặt bỏ diện tích cây cà phê, trở lại trồng sắn.
Mất đất vẫn còng lưng gánh nợ
Ông Nguyễn Văn Tuấn, Phó chủ tịch UBND xã Nhâm cho biết, toàn xã có hơn 500 hộ dân với hơn 2.000 nhân khẩu, phần lớn là đồng bào dân tộc Tà Ôi. Trước đây có đến 80% số hộ dân tham gia trồng cà phê. Tuy nhiên, vì Công ty Vinacafe Quảng Trị phá sản, Nông trường Cà phê A Lưới giải thể đã đẩy người dân rơi vào cảnh khó khăn. Trước tình thế đó, rất nhiều hộ dân đành chặt bỏ cây cà phê chuyển sang trồng các loại cây như chuối, sắn để có thu nhập. Trong 340ha cà phê được trồng trên địa bàn huyện thì đến nay người dân đã chặt bỏ chỉ còn 45ha cà phê.
Không chỉ vậy, sau khi Công ty Vinacafe Quảng Trị tuyên bố phá sản, Tòa án Nhân dân tỉnh Quảng Trị đã có quyết định thành lập tổ quản lý, thanh lý tài sản. Theo đó, mức định giá của cơ quan chức năng đưa ra đối với 340ha diện tích cây cà phê ở Nông trường Cà phê A Lưới là 35 tỷ đồng. Toàn bộ diện tích đất do hơn 700 hộ dân ở các xã Nhâm, Hồng Thái, Hồng Bắc góp vào quỹ đất trồng cây cà phê trước đó đều bị “kê biên” chờ thanh lý.
Ngoài ra, theo ông Nguyễn Văn Tuấn, nhiều hộ nông dân nơi đây còn gánh trên vai số nợ hơn 1 tỷ đồng tiền phân bón, giống. Ông Tuấn bức xúc: “Tôi cũng không hiểu phía Công ty Vinacafe Quảng Trị tính số nợ hơn 1 tỷ đồng dựa trên cơ sở nào. Bởi, sau khi bất ngờ tuyên bố phá sản, phía doanh nghiệp không hề đối chiếu công nợ. Chúng tôi chỉ biết số tiền hơn 1 tỷ đồng dân nợ doanh nghiệp qua quyết định của Cục Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Trị”.
Để gỡ khó khăn cho nông dân, tỉnh Thừa Thiên-Huế sau đó có quyết định tổ chức hoặc doanh nghiệp nào muốn thanh lý, đấu giá diện tích đất cà phê của Nông trường Cà phê A Lưới phải hỗ trợ cho người dân 35 triệu đồng/ha. Tuy nhiên, đến nay hàng trăm héc-ta đất trồng cà phê vẫn chưa thể thanh lý, cây cà phê bị bỏ hoang trong khi người dân lại thiếu đất sản xuất.
Trao đổi với phóng viên, ông Hồ Văn Ngưm, Phó chủ tịch UBND huyện A Lưới cho biết, khi Công ty Vinacafe Quảng Trị phá sản, sự việc được giao cho Tòa án Nhân dân tỉnh Quảng Trị xử lý. Đất của người dân góp vào dự án nếu như thanh lý thì sẽ được trả hơn 30 triệu đồng/ha. Tuy nhiên, đã nhiều năm rồi người dân vẫn chưa được thanh lý, họ vẫn không biết đất của mình giờ thuộc về ai, vì trước đây khi tỉnh cấp đất cho công ty thì đã cấp chồng lên đất và nhà ở của người dân. Huyện A Lưới cũng nhiều lần kiến nghị cấp trên giải quyết sự việc, trả lại đất cho dân, song đến nay chưa được giải quyết.
Giờ đây, giấc mơ đổi đời của nhiều nông dân ở A Lưới đã tan vỡ. Để ổn định cuộc sống của họ, rất cần UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế khẩn trương vào cuộc khi mà UBND tỉnh cũng có một phần trách nhiệm không nhỏ trong dự án này.
Bài và ảnh: HOÀNG HƯNG