Sinh ra tại vùng đất quan họ Bắc Ninh nồng đượm nghĩa tình và truyền thống khoa bảng - Nguyễn Văn Sáu đã sớm được hun đúc bởi hồn quê hiếu học và khát vọng vươn lên. Là con thứ sáu trong một gia đình có chín anh chị em, người lính ấy từng hóm hỉnh nói: “Cha mẹ đặt tên như đếm - để dễ gọi, dễ nhớ, dễ điểm danh”. Nhưng ẩn sau nụ cười hiền hậu ấy là một ý chí, nghị lực “trên bình thường”, một tinh thần cầu học bền bỉ không ngơi nghỉ.
Ngay từ thuở nhỏ, ông đã nổi bật với niềm đam mê đặc biệt dành cho lịch sử, không chỉ như một môn học, mà là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, nhân cách và lý tưởng sống. Thời học phổ thông là học sinh chuyên Văn của tỉnh Hà Bắc xưa (nay là tỉnh Bắc Ninh), ông đã viết tiếp giấc mơ lớn trên giảng đường quân sự, bắt đầu từ Trường Sĩ quan Chính trị, tiếp đến Học viện Chính trị. Ở nơi lý luận song hành cùng thực tiễn, chàng sĩ quan trẻ Nguyễn Văn Sáu sớm bộc lộ phẩm chất của một trí thức quân nhân với tư duy sắc sảo, lòng trung thành tuyệt đối và khát vọng cống hiến.
 |
Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam. |
Sẵn sàng dấn thân
Nếu Trường Sa là nơi thử thách bản lĩnh quân nhân, thì chính nơi ấy đã tôi luyện khí phách và hình thành lớp nền đầu tiên cho một trí tuệ quân sự trưởng thành. Năm 1996, Trung úy Nguyễn Văn Sáu tình nguyện luân phiên làm nhiệm vụ trên quần đảo Trường Sa, đó là một quyết định phản chiếu trọn vẹn tinh thần sẵn sàng dấn thân, không ngại khó khăn gian khổ.
Hơn ba năm nơi đầu sóng ngọn gió, ông đảm nhiệm vai trò Phó đảo trưởng về chính trị trên các đảo Cô Lin và Núi Le - những hòn đảo tiền tiêu và “luôn có sức nóng” của quần đảo Trường Sa. Không cần bảng đen, phấn trắng, cũng chẳng có bục giảng, nhưng ở đó những bài giảng lịch sử, những buổi sinh hoạt tư tưởng của ông lại sáng bừng như ngọn hải đăng soi đường cho chiến sĩ trẻ nơi đầu sóng để định hướng tư tưởng cho cán bộ, chiến sĩ giữa muôn trùng thử thách.
Trở về đất liền, ông tiếp tục bước vào hành trình học thuật một cách lặng lẽ mà quyết liệt. Từ cử nhân đến thạc sĩ và tiến sĩ, từ giảng viên đến Chủ nhiệm Bộ môn, rồi Phó chủ nhiệm Chính trị Vùng 3 Hải quân. Trong mỗi bước đi, mỗi vị trí đều in dấu sự trưởng thành trong tư duy và chiều sâu trí tuệ. Ông tâm sự: “Trường Sa, Hoàng Sa không phải là khởi đầu, nhưng là nơi tôi học cách gắn lịch sử với vận mệnh đất nước, gắn lý tưởng với trách nhiệm người lính”.
 |
Đại tướng Phan Văn Giang, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng trao quyết định thăng quân hàm Thiếu tướng cho đồng chí Nguyễn Văn Sáu. |
Gắn bó hơn ba thập kỷ với lịch sử Đảng, lịch sử quân sự, Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu không chỉ nghiên cứu mà còn làm sống lại lịch sử. Với hơn 60 công trình khoa học, hàng trăm bài báo và tham luận hội thảo các cấp, tất cả đều mang một ngọn lửa chung để thắp sáng sự thật, soi rọi trong dòng chảy lịch sử: Từ quá khứ - hiện tại - tương lai. Nhiều đề tài do ông làm chủ nhiệm và tham gia cùng đồng nghiệp đã đi vào thực tiễn như: “Tư tưởng nhân văn quân sự của các danh nhân và danh tướng tiêu biểu trong lịch sử dân tộc Việt Nam từ năm 1400 đến năm 1802”, “Sự phát triển sáng tạo trong đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp của Đảng (1945 - 1954)”; hay đề tài: “Lịch sử quân sự Tây Bắc. Tập 3: 1954 - 1975”; đến làm rõ câu hỏi: Vì sao vắng bóng phiên hiệu “Sư đoàn 1” trong Quân đội ta hiện nay, qua công trình: “Lịch sử Sư đoàn Bộ binh 1 (1965 - 1973)” và gần đây là chủ nhiệm “Tập 5 kép” của hai bộ lịch sử “Lịch sử Quân đội nhân dân Việt Nam, Tập 5 (2010 - 2024)” và “Lịch sử Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam, Tập 5 (2006 - 2025)”... Khi được hỏi tại sao ông lại lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu khó như lịch sử quân sự, ông chỉ mỉm cười giản dị: “Tôi chọn đi vào nghiên cứu lịch sử quân sự như một nét duyên vì muốn được đi đến tận cùng những điều làm nên chiến thắng, làm nên bản lĩnh, khí phách của dân tộc Việt Nam, trong đó có vai trò nòng cốt của Quân đội nhân dân Việt Nam”.
 |
Đại tá, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu (nay là Thiếu tướng, người thứ 2, từ trái sang) cùng khách mời tham gia chương trình của kênh VOV1. |
Không chỉ đóng góp trong giảng dạy, nghiên cứu, Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu còn được biết đến như một chuyên gia uy tín trong nhiều sự kiện chính luận lớn. Từ các hội thảo khoa học các cấp, đến vai trò thành viên Ban cố vấn cho 34 tập phim “Cùng nhau gìn giữ nước non”; tham gia tọa đàm trực tiếp trên Đài Tiếng nói Việt Nam, với chủ đề “Lấp lánh sao bay trên quân kỳ” - một chương trình thời sự chính luận - kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam đã giành Giải A “Tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng giai đoạn 2020 - 2025”… nơi ông không chỉ kể lại lịch sử mà còn truyền lửa từ lịch sử. Tôi hỏi ông rằng: "Giữa một thời đại nhiều biến động, làm sao để “lịch sử không trở nên lỗi thời” trong công tác tham mưu"? Ông mỉm cười: “Lịch sử không lỗi thời. Chỉ người không biết học từ lịch sử mới khiến mình tụt hậu”. Và tư tưởng ấy đã trở thành kim chỉ nam cho công tác nghiên cứu và không ít đề xuất tham mưu chiến lược quan trọng của Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam trong bối cảnh mới khi mà những nguy cơ an ninh phi truyền thống như chiến tranh tâm lý, an ninh mạng ngày càng phức tạp.
Vững tay chèo giữa dòng chảy hiện đại hóa
Có lẽ, điều khiến người ta xúc động nhất khi nhắc về Thiếu tướng, PGS, TS, giảng viên cao cấp Nguyễn Văn Sáu không nằm ở học hàm, học vị, mà là phong cách sống tình cảm, tận tụy, trí tuệ, khiêm nhường. Trên giảng đường, ông là người truyền lửa cho học viên. Trong tọa đàm, trao đổi học thuật, ông là nhà lý luận vững vàng. Và trong đời sống, ông là người đồng chí đức độ luôn bao dung, gần gũi; nghiêm khắc với bản thân, nhưng độ lượng với đồng đội, học trò.
 |
Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam phát biểu khai mạc Lớp tập huấn nghiệp vụ công tác lịch sử quân sự toàn quân năm 2025. |
Phía sau một học giả lịch sử là người chồng, người cha, người công dân trách nhiệm. Suốt 20 năm, dù công việc luôn bận rộn, nhưng ông luôn dành thời gian cho quê hương, cho nhà trường, tham gia tích cực vào hoạt động khuyến học, khuyến tài của dòng họ, của làng, xã. Khi dịch Covid-19 hoành hành, ông luôn là người con hiếu thảo, trách nhiệm và gương mẫu. Các đồng đội, đồng niên, đồng môn đều trân quý tình cảm chân thành nhiệt tình của “người lính” bởi ông rất nhiệt thành, chu đáo, nghĩa tình.
Đầu năm 2025, khi Viện Lịch sử quân sự sáp nhập với Viện Chiến lược quốc phòng, thành lập Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam, ông được tiếp tục giữ chức Phó bí thư Đảng ủy - Phó viện trưởng. Từ người lính trên đảo Cô Lin năm xưa, ông đã trở thành cán bộ chủ chốt của cơ quan chiến lược góp phần hoạch định những hướng đi lớn cho công tác giáo dục truyền thống và nghiên cứu lịch sử quốc phòng trong thời kỳ hội nhập.
Tấm gương Thiếu tướng, PGS, TS, giảng viên cao cấp Nguyễn Văn Sáu là sự hội tụ của trí tuệ, bản lĩnh, đạo đức, cống hiến, đại diện tiêu biểu cho lớp sĩ quan hiện đại trong các cơ quan trực thuộc Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam. Bằng lý tưởng cách mạng, sự cần mẫn học tập và trái tim trung hậu, ông đang âm thầm góp phần xây dựng một thế hệ sĩ quan kế cận có “tâm trong, trí sáng, bền gan, cống hiến”.
Tôi rời phòng làm việc của ông khi nắng chiều đã ngả. Trên tay là bộ sách “Lịch sử 80 năm Quân đội nhân dân Việt Nam” mà ông tặng, đó thực sự là món quà quý giá hơn mọi kỷ vật. Trong tiếng gió lặng lẽ và ánh đèn phố lập lòe, tôi nghe vọng lại lời ông: “Người làm lịch sử quân sự không chỉ là người ghi chép, mà phải là người chỉ đường bằng ánh sáng của sự thật” như một lời nhắn gửi từ quá khứ đến tương lai, từ một người thầy đến thế hệ kế cận: Hãy sống để phụng sự, học để phụng sự và viết tiếp những trang sử bằng cả trái tim.
Đại úy TRƯƠNG QUỐC VIỆT, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
* Mời bạn đọc vào chuyên mục Phóng sự Điều tra xem các tin, bài liên quan.