Trong khi nhiều cơ quan báo chí thực hiện đúng quy định này, thì vẫn còn không ít tạp chí điện tử “biết vậy, hiểu vậy mà không làm vậy”. Do đó, đã đến lúc cần phải chấn chỉnh những hiện tượng lệch lạc của nhiều tạp chí điện tử hiện nay.
Nhức nhối tình trạng có “sinh” mà không có “dưỡng”
Nhận định về những sai phạm tràn lan của nhiều tạp chí điện tử trong thời gian gần đây, một chuyên gia nghiên cứu báo chí ví von rằng, nó chẳng khác nào hiện tượng có “sinh” mà không có “dưỡng”. Điều đó được hiểu là, cơ quan chủ quản là các tổ chức hiệp hội, hội nghề nghiệp muốn có một “cơ quan ngôn luận” để khẳng định vị thế, vai trò, tiếng nói của mình trong xã hội nên đã xin cơ quan quản lý nhà nước cấp giấy phép cho tạp chí điện tử, nhưng không ít tạp chí điện tử ngay từ đầu hoạt động đã ở trong tình trạng “ba không”: Không trụ sở, không biên chế, không kinh phí. Vì vậy, nhiều tạp chí điện tử muốn tồn tại thì phải tìm mọi cách “xoay xở” để có nguồn thu duy trì hoạt động của mình, thậm chí có tạp chí điện tử phải trích cả một phần nguồn thu để “nuôi” lại cơ quan chủ quản.
Theo đại diện lãnh đạo Ban Kiểm tra Hội Nhà báo Việt Nam, để “nối dài cánh tay” của mình, nhiều tạp chí điện tử thành lập văn phòng đại diện, cử không ít phóng viên thường trú, cộng tác viên trên nhiều địa bàn của cả nước. Trong khi phóng viên, cộng tác viên ở các tạp chí điện tử này không chú trọng thông tin, tuyên truyền những vấn đề trong phạm vi lĩnh vực của tổ chức mình, thì lại “rất thích” tìm đến những doanh nghiệp, tổ chức, địa phương có nghi vấn sai phạm để “truy vấn” mà thực chất nhằm vòi vĩnh, dọa dẫm, tống tiền. Có tạp chí điện tử tuyển chọn cả những người không đủ tiêu chuẩn, thậm chí từng bị kỷ luật, sa thải, bị thu thẻ nhà báo ở các cơ quan báo chí khác, nhưng người đứng đầu tạp chí đã tự ý cấp giấy giới thiệu để trống nội dung làm việc, ký đóng dấu sẵn để đối tượng này tùy ý sử dụng khi tác nghiệp. Có tạp chí điện tử còn tùy tiện cấp thẻ phóng viên, thẻ cộng tác viên không đúng quy định, có hình thức giống như thẻ nhà báo do Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) cấp và thẻ hội viên do Hội Nhà báo Việt Nam cấp.
Ông Nguyễn Bằng Vũ, Trưởng phòng Thanh tra-Pháp chế, Cục Báo chí (Bộ TT&TT) cho biết, thời gian qua, nhiều tạp chí điện tử có biểu hiện cố tình lách luật, hiểu sai luật, làm lẫn lộn, lu mờ ranh giới giữa báo điện tử và tạp chí điện tử. Thậm chí có trường hợp nhờn luật. Vì có tạp chí điện tử sẵn sàng nộp phạt vi phạm hành chính đôi ba chục triệu đồng do thông tin sai sự thật, hoạt động trái tôn chỉ, mục đích, nhưng “món lời” họ thu được từ những vệt bài “dọa dẫm, đánh đấm” doanh nghiệp lên đến vài trăm triệu đồng. Suy nghĩ và hành động lệch lạc như vậy làm tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của giới báo chí nước nhà.
Theo ông Trần Thanh Lâm, Vụ trưởng Vụ Báo chí-Xuất bản (Ban Tuyên giáo Trung ương), hiện tượng “báo hóa” tạp chí điện tử diễn ra ở nhiều cơ quan báo chí là xu hướng rất đáng lo ngại, có nguy cơ làm xói mòn bản chất báo chí cách mạng Việt Nam. Một số tạp chí điện tử có dấu hiệu bị tác động, chi phối bởi lợi ích nhóm; thậm chí đã có dấu hiệu tư nhân tham gia liên kết, đầu tư, chi phối hoạt động và nội dung tin, bài của tạp chí điện tử. Một bộ phận người làm báo trong các cơ quan báo chí (trong đó có báo điện tử, tạp chí điện tử) đã có những thông tin sai sự thật, thổi phồng khuyết điểm, mặt trái của xã hội, viết trái quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật Nhà nước. Đây là những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” không thể xem thường.
Sớm khắc phục những hiện tượng lệch lạc của các tạp chí điện tử
Trước khi xin phép thành lập các tạp chí điện tử, cơ quan chủ quản là các tổ chức hội chính trị-xã hội, tổ chức xã hội-nghề nghiệp, tổ chức xã hội đều cam kết với cơ quan quản lý nhà nước cấp giấy phép hoạt động báo chí là tuân thủ, thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích đã quy định. Cam kết là vậy, nhưng không ít tạp chí điện tử chỉ sau một thời gian hoạt động dần đi chệch khỏi “quỹ đạo”, thậm chí có tạp chí điện tử liên tiếp có những hành vi vi phạm pháp luật về báo chí và thông tin trên internet.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó là do cơ quan quản lý nhà nước chưa tiên lượng được những vấn đề phát sinh phức tạp sau khi cấp phép cho nhiều tạp chí điện tử; công tác giám sát, kiểm tra của cơ quan có thẩm quyền chưa được coi trọng đúng mức; cơ quan chủ quản báo chí có biểu hiện buông lỏng quản lý, thậm chí “khoán trắng” cho cơ quan báo chí và không đủ nguồn lực, kinh phí để duy trì hoạt động của tạp chí điện tử.
Ông Lưu Đình Phúc, Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ TT&TT) cho rằng, do phương thức thông tin như báo điện tử nên các tạp chí điện tử cũng chịu áp lực về thời lượng tin, bài phải nhanh, dẫn đến quy trình thẩm định tin, bài làm chưa chặt chẽ, thông tin sửa, gỡ nhiều. Thêm vào đó là áp lực về kinh tế, các tạp chí điện tử phải tự chủ tài chính nên luôn tìm các vấn đề nội dung có tính chất giật gân, câu khách, xoáy nhiều vào tiêu cực cốt làm sao để thu hút bạn đọc, thu hút quảng cáo. Sai tôn chỉ, mục đích và thông tin sai sự thật xúc phạm uy tín cá nhân, tổ chức là vấn đề nổi cộm ở nhiều tạp chí điện tử hiện nay, do vậy, cần phải có biện pháp, chế tài đủ mạnh để chấn chỉnh, khắc phục kịp thời những hiện tượng lệch lạc này.
Đây cũng là yêu cầu cấp bách mà đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương đã nêu tại Hội nghị báo chí toàn quốc tổng kết công tác năm 2018, triển khai nhiệm vụ năm 2019: “Bộ TT&TT cần gấp rút xây dựng bộ công cụ định tính, định lượng cụ thể nhằm phân biệt rõ báo điện tử với tạp chí điện tử; chỉ đạo, định hướng kịp thời nhằm chặn đứng, xử lý thật nghiêm khắc tình trạng “báo hóa” tạp chí điện tử, trang thông tin điện tử-một vấn đề rất bức thiết trong công tác quản lý báo chí, truyền thông hiện nay”.
Theo PGS, TS Đỗ Thị Thu Hằng, Viện trưởng Viện Báo chí (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), tạp chí chủ yếu đăng tải những thông tin chuyên sâu mang tính nghiên cứu, khoa học, tổng kết kinh nghiệm, trao đổi học thuật, hướng dẫn nghiệp vụ chuyên ngành. Tạp chí sử dụng các thể loại chính như chuyên luận, bình luận, tin tức khoa học, điều tra khoa học; chứ không sử dụng các thể loại báo chí như tin tức thông tấn, phóng sự, điều tra, phản ánh… như một tờ báo.
Nếu như thông tin của tạp chí mang tính chất khoa học, chiều sâu lý lẽ, nâng tầm trí tuệ cho người đọc, thì thông tin báo chí chủ yếu tập trung ở phần tin tức thời sự, phản ánh, điều tra các vấn đề dư luận xã hội quan tâm. Vì vậy, các tạp chí điện tử cần phải xây dựng, thực hiện đúng, sát với các tiêu chí như tạp chí in. Yêu cầu này cũng được xác định cụ thể tại Quyết định số 362-QĐ/TTg ngày 3-4-2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025: “Tạp chí điện tử phải thể hiện đúng tính chất tạp chí, không được sử dụng giấy phép xuất bản tạp chí điện tử để xuất bản báo điện tử”.
Một việc cần làm hiện nay là các cơ quan chức năng cần tăng cường rà soát, phát hiện những tạp chí điện tử có tên miền không rõ ràng, tên gọi không sát với tôn chỉ, mục đích và đối tượng phục vụ, dễ gây nhầm lẫn cho độc giả, dễ làm lu mờ ranh giới giữa tạp chí điện tử và báo điện tử; kiên quyết chấn chỉnh, xử phạt những tạp chí điện tử có nhiều sai phạm, hơn thế phải quyết liệt thu hồi giấy phép hoạt động báo chí đối với những trường hợp tái phạm nhiều lần.
Trên phương diện quản lý vĩ mô, để phần nào giảm bớt khó khăn về kinh phí hoạt động, Nhà nước cần sớm nghiên cứu, ban hành những cơ chế, chính sách phù hợp để góp phần hỗ trợ một phần nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các tạp chí điện tử hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, thực hiện tốt sứ mệnh, trách nhiệm chính trị của mình, qua đó góp phần làm giàu đời sống văn hóa, tinh thần cho xã hội.
Cần thống nhất nhận thức rằng, việc chấn chỉnh, xử lý các tạp chí điện tử thực hiện không đúng tôn chỉ, mục đích không phải là hạn chế, ngăn cản quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận như một số thông tin rêu rao trên mạng xã hội, mà đây là việc làm cần thiết nhằm góp phần làm lành mạnh hóa môi trường thông tin báo chí, làm trong sạch hóa đời sống báo chí trong nước, qua đó bảo đảm cho nền báo chí Việt Nam phát triển theo hướng cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại, nhân văn, phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
PHÚC NỘI