Sáp nhập tỉnh - Đòi hỏi tất yếu của lịch sử

Trong dòng chảy phát triển liên tục của đất nước, việc sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh theo chủ trương của Đảng và Nhà nước đặt ra yêu cầu nhận thức mới, cần được tiếp cận khách quan, khoa học, toàn diện để kịp thời định hướng dư luận. Vì thế “Sáp nhập tỉnh - có làm mất đi quê hương?” là câu hỏi "chạm" đến những tầng sâu cảm xúc - nơi lưu giữ ký ức, bản sắc, niềm tự hào của bao thế hệ người Việt gắn bó với mảnh đất “chôn nhau cắt rốn”.

Chủ trương sắp xếp lại đơn vị hành chính không phải là vấn đề mới, càng không phải là quyết định bột phát, nhất thời. Từ Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 24-12-2018 đến Kết luận số 48-KL/TW ngày 30-1-2023 của Bộ Chính trị, Đảng ta đã thể hiện tầm nhìn chiến lược và quyết tâm chính trị nhất quán trong việc tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã theo hướng tinh gọn, hợp lý, hiệu lực và hiệu quả.

Tiếp lộ trình đó, Hội nghị Trung ương 11, khóa XIII (ngày 12-4-2025) đã thống nhất thông qua chủ trương sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Theo đó, số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh, thành phố (28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương); sáp nhập, giảm 60-70% đơn vị hành chính cấp xã. Đây không phải là bước đi hành chính đơn thuần, mà là cuộc cách mạng trong công cuộc cải cách nền hành chính quốc gia, hướng đến hiện đại hóa bộ máy, nâng cao chất lượng quản trị quốc gia để phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn. Cần nhấn mạnh rằng, sáp nhập tỉnh không phải là sự lựa chọn cảm tính, mang tính hành chính cơ học hay chỉ đơn thuần là biện pháp kỹ thuật, mà nó xuất phát từ yêu cầu khách quan, cấp thiết của thực tiễn phát triển đất nước. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cạnh tranh khu vực, chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ và đòi hỏi của đổi mới mô hình quản trị quốc gia, việc tinh gọn bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả điều hành, phân bổ lại nguồn lực, mở rộng không gian phát triển và thúc đẩy liên kết vùng đã trở thành một đòi hỏi không thể né tránh hay trì hoãn.

Thực tiễn đã minh chứng tính đúng đắn của chủ trương này. Trong giai đoạn 2019-2021, việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã đã giảm 8 đơn vị hành chính cấp huyện và 563 đơn vị cấp xã; tinh giản 361 cán bộ, công chức cấp huyện và 6.657 cán bộ, công chức cấp xã; giảm chi ngân sách nhà nước hơn 2.008 tỷ đồng. Không chỉ vậy, các địa phương sau sáp nhập đã bước đầu cải thiện năng lực quản trị, tăng cường liên kết vùng và phát huy hiệu quả trong phân bổ nguồn lực. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy chủ trương cải cách bộ máy không chỉ đúng về lý luận, mà còn khả thi và hiệu quả trong thực tiễn.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, tái cấu trúc không gian hành chính là một xu thế tất yếu trong tiến trình hiện đại hóa nhà nước, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, tiết kiệm nguồn lực và cải thiện chất lượng phục vụ người dân. Việt Nam không đơn độc trên hành trình cải cách nền hành chính, mà đang bước đi trong dòng chảy chung của thế giới. Nhiều quốc gia phát triển đã và đang triển khai các chương trình sáp nhập đơn vị hành chính nhằm thích ứng với những thách thức của thời đại như: Già hóa dân số, tốc độ đô thị hóa nhanh, áp lực chi phí quản lý công ngày càng gia tăng và yêu cầu hiện đại hóa mô hình quản trị công theo hướng tinh gọn, hiệu quả, minh bạch.

Do đó, cần khẳng định rằng, sáp nhập tỉnh không phải là một “ý tưởng mang tính ngẫu hứng” hay sự can thiệp hành chính mang tính áp đặt, thiếu cơ sở, mà là một chủ trương lớn được hình thành trên nền tảng nghiên cứu lý luận và đúc kết thực tiễn sâu sắc, được chuẩn bị bài bản, khoa học và thấu đáo. Đây là bước đi chiến lược, thể hiện tầm nhìn dài hạn, toàn diện của Đảng và Nhà nước trong tiến trình xây dựng một nền hành chính hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ nhân dân và đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Sáp nhập tỉnh không chỉ là cải cách về tổ chức bộ máy, mà còn là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa khát vọng phát triển quốc gia phồn vinh, hạnh phúc, vững vàng tiến bước trong thế kỷ XXI.

TP Hải Phòng nhìn từ trên cao. Ảnh minh họa: daidoanket.vn 

“Xóa quê hương” - Một ngộ nhận nguy hiểm

Một trong những luồng dư luận gây nhiều băn khoăn là nỗi lo sáp nhập tỉnh sẽ dẫn đến “mất quê hương”, “xóa tên”, “xóa bản sắc” của những vùng đất gắn bó máu thịt với bao thế hệ người dân. Đây là tâm lý có thật, bắt nguồn từ tình cảm sâu sắc, bền chặt của người Việt với nơi chôn nhau cắt rốn - nơi không chỉ là một danh xưng hành chính, mà còn là không gian ký ức, bản sắc văn hóa và niềm tự hào cội nguồn của mỗi con người. Tuy nhiên, chính bởi nó đánh trúng cảm xúc bên trong của con người, nên cũng dễ bị một số thế lực phản động, cơ hội chính trị khai thác, xuyên tạc nhằm mục đích chia rẽ lòng dân, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng và phá hoại tiến trình cải cách bộ máy nhà nước.

Những luận điệu như: “Sáp nhập là xóa sổ lịch sử một vùng đất”, “Tỉnh mới là vô cảm, vô hồn”, “Đổi tên tỉnh là chối bỏ tổ tiên”... thực chất là sự đánh tráo khái niệm, lợi dụng tâm lý hoài niệm để phục vụ mưu đồ chính trị phản động: Chia rẽ lòng dân, kích động chống phá, làm chệch hướng công cuộc cải cách bộ máy nhà nước. Cần thẳng thắn nhìn nhận rằng “quê hương” không thể bị xóa bỏ, bởi quê hương, trước hết là khái niệm văn hóa, tinh thần; là nơi lưu giữ ký ức, phong tục, ngôn ngữ, tín ngưỡng, lễ hội, không gian văn hóa của cộng đồng - những giá trị không thể bị triệt tiêu bởi một sự thay đổi về ranh giới địa lý hay tên gọi hành chính. Dù tên tỉnh có đổi thay, bản đồ có điều chỉnh, thì giọng nói, tập quán, chùa chiền, đình miếu, các lễ hội dân gian... vẫn còn đó - sống động trong đời sống tinh thần, được gìn giữ qua các thế hệ.

Lịch sử đã chứng minh rõ điều ấy. Những địa danh như “Phố Hiến”, “Tổng Trạm”, “Trấn Sơn Nam”, “Trấn Bắc Thành”... tuy không còn là đơn vị hành chính hiện hành, nhưng vẫn tồn tại trong văn hóa, ký ức và lòng tự hào của người dân địa phương. Người con Nghệ An dù có đi xa vẫn nhắc về làng Sen, vẫn nghe giọng xứ Nghệ trong từng câu hát ru. Ở Hà Tĩnh, nhiều xã đã sáp nhập nhưng tên làng cổ vẫn được duy trì trong tên thôn, tên tổ dân phố; các lễ hội truyền thống vẫn được tổ chức đều đặn hằng năm. Lào Cai sau khi tái lập tỉnh đã có nhiều thay đổi về địa giới, nhưng tiếng nói dân tộc H’mông, Dao, Giáy vẫn vang vọng trên những triền núi, bản sắc vẫn được bảo tồn, tôn vinh. Quảng Ninh sau khi sắp xếp các xã vẫn giữ hàng trăm di tích văn hóa làng xã, phát triển du lịch di sản gắn với bản sắc địa phương.

Hơn thế, chủ trương sáp nhập tỉnh tuyệt đối không tách rời khỏi yêu cầu bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và sự gắn bó của người dân với quê hương mình. Trong quá trình xây dựng phương án sắp xếp đơn vị hành chính, các địa phương hoàn toàn có quyền chủ động đề xuất giữ lại tên gọi lịch sử, truyền thống ở cấp xã, phường hoặc lựa chọn những tên gọi mới mang tính kế thừa, hài hòa bản sắc văn hóa của các vùng đất sáp nhập. Thậm chí, quá trình tái thiết không gian hành chính còn mở ra những cơ hội mới để đầu tư cho việc bảo tồn di sản, phát triển các thiết chế văn hóa mới, nâng cấp hạ tầng gắn với giá trị lịch sử - điều mà trước đây các địa phương có quy mô nhỏ, nguồn lực, ngân sách hạn chế từng gặp khó khăn trong triển khai.

Điều đáng lo không nằm ở sự thay đổi tên tỉnh, mà chính là ở việc để cho những luận điệu sai trái lạm dụng tình yêu quê hương, đất nước, biến tình cảm trong sáng thành công cụ phục vụ mưu đồ chính trị phản động. Nếu không kịp thời phản bác, không chủ động truyền thông, không phân tích cặn kẽ, thấu đáo để người dân hiểu đúng bản chất vấn đề, thì chính những ngộ nhận cảm tính tưởng chừng vô hại ấy có thể trở thành mảnh đất màu mỡ cho các thế lực thù địch gieo rắc hoài nghi, chia rẽ lòng dân, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc. Đó mới thực sự là hiểm họa làm “tổn thương” quê hương, chứ không phải việc điều chỉnh tên gọi, thay đổi địa giới hành chính.

Nâng quê hương lên tầm cao mới

Quê hương đối với nhiều người trong thế hệ trẻ ngày nay không chỉ là nơi sinh ra, mà còn là nơi họ thuộc về - nơi họ học tập, làm việc, yêu thương và cống hiến. Đối với mỗi người Việt Nam, dù thế hệ nào, sống ở bất cứ nơi đâu cũng đều có chung quan điểm và thực hành quan điểm “Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một”, vì thế, “đất nước là quê hương và quê hương cũng là đất nước”. Và như vậy, quan niệm về quê hương cũng như hình ảnh về quê hương được nâng lên một tầm cao mới phù hợp với xu hướng toàn cầu hóa cũng như quá trình hội nhập ngày càng sâu, rộng ở nước ta hiện nay.

Từ cả phương diện lý luận đến thực tiễn đều chứng minh một sự thật rằng: Sáp nhập tỉnh không đồng nghĩa với “xóa bỏ quê hương”, mà ngược lại là mở ra một không gian phát triển mới cho quê hương - rộng lớn hơn về quy mô, đa dạng hơn về nguồn lực, hiệu quả hơn trong liên kết vùng và bền vững hơn trong phát triển. Đây là cơ hội để tập trung đầu tư cho hạ tầng kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng sống cho người dân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa - lịch sử mỗi vùng đất. Đó là cách để quê hương không chỉ hiện diện trong hoài niệm, mà còn hiện hữu một cách sinh động, mở ra cơ hội vươn mình mạnh mẽ trong hiện tại và tương lai.

Quê hương không bị giới hạn bởi đường ranh giới trên bản đồ, mà hiện hữu trong ký ức, văn hóa, tập quán, trong cách mỗi người dân nâng niu, gìn giữ và phát huy các giá trị nguồn cội. Nếu cha ông ta từng không tiếc máu xương để bảo vệ từng tấc đất quê hương, thì hôm nay, thế hệ chúng ta cũng cần đủ dũng khí và trí tuệ để đổi mới phương thức quản trị vùng đất ấy - không chỉ để giữ gìn, mà còn để phát triển mạnh mẽ trong dòng chảy hội nhập và cạnh tranh toàn cầu. Điều cần giữ hôm nay không chỉ là một cái tên hành chính, mà là sức sống, tiềm năng và tương lai của quê hương trong thế kỷ XXI.

Để quê hương phát triển lên ở tầm cao mới, điều cốt lõi không chỉ nằm ở việc hoàn thiện bộ máy hành chính sau sáp nhập, mà còn ở cách chúng ta “làm mới” tư duy phát triển, “làm giàu” bản sắc văn hóa và “làm sâu” mối quan hệ giữa chính quyền với nhân dân. Hơn lúc nào hết, mỗi địa phương sau sáp nhập cần xây dựng một chiến lược phát triển toàn diện và dài hạn, gắn với đặc điểm tự nhiên, kinh tế, văn hóa của từng vùng đất. Việc quy hoạch không gian kinh tế - xã hội, phân bổ lại nguồn lực đầu tư, tổ chức lại sản xuất, phát triển hạ tầng phải được lồng ghép hài hòa với mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử - văn hóa truyền thống. Từng lễ hội, tiếng nói, địa danh, phong tục, nếp sống… không chỉ cần được bảo tồn trên nguyên tắc tôn trọng sự đa dạng, mà còn phải trở thành “nguồn lực mềm” đóng góp cho quá trình phát triển bền vững của địa phương mới.

Tuy nhiên, để một chủ trương lớn mang tính “cách mạng” này có thể đi vào cuộc sống một cách suôn sẻ, thuyết phục và bền vững, truyền thông chính sách cần phải đi trước một bước - chủ động, kịp thời, sâu sắc và nhân văn. Không thể chỉ tuyên truyền dựa vào các văn bản hành chính khô cứng hay mệnh lệnh một chiều, mà phải chạm đến cảm xúc, tình cảm, lý trí và niềm tin của người dân. Cần lắng nghe, thấu hiểu; cần đối thoại - để đồng hành; cần thuyết phục - để tạo sự đồng thuận thực chất. Bởi nếu không giữ được “thế trận lòng dân”, thì dù chính sách có đúng đến đâu cũng có thể gặp lực cản, thậm chí thất bại trong thực tiễn.

Trách nhiệm đó không chỉ thuộc về cấp ủy, chính quyền địa phương, mà là nhiệm vụ của toàn hệ thống chính trị, đặc biệt là đội ngũ cán bộ, đảng viên, người có ảnh hưởng, các nhà nghiên cứu, văn nghệ sĩ, nhà giáo, già làng, trưởng bản, cán bộ hưu trí… - những người có khả năng phân tích, lan tỏa tâm lý tích cực, phản bác những tư tưởng, quan điểm trái chiều, tâm lý hoài nghi, để từ đó truyền cảm hứng mạnh mẽ, củng cố niềm tin tới cộng đồng. Mỗi bài viết sâu sắc, bài phát biểu đúng mạch tâm lý, mỗi hành động truyền thông đúng lúc đều có thể trở thành chất xúc tác “giải tỏa cảm xúc xã hội”, hóa giải nghi kỵ, khơi thông nhận thức, củng cố niềm tin.

Sáp nhập tỉnh suy cho cùng không phải là chuyện “giữ hay mất một cái tên”, mà là một bài toán lớn về phát triển bền vững trong hình thái quản trị mới của quốc gia. Nếu được thực hiện đúng hướng, bài bản, có lộ trình phù hợp, có sự tham gia của người dân và dựa trên nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, thì đây sẽ là một “cú hích” chiến lược cho cải cách bộ máy, tiết kiệm nguồn lực, tăng hiệu quả điều hành và mở ra không gian mới cho quê hương phát triển dài hạn. “Quê hương” được nuôi dưỡng bằng ký ức, được gìn giữ bằng văn hóa, được phát huy bằng sự tự hào về cội nguồn - thì dù trong địa giới hành chính nào, vẫn luôn hiện diện trọn vẹn trong trái tim mỗi người; và không một sự thay đổi địa giới nào có thể xóa nhòa điều thiêng liêng ấy.

Những băn khoăn về nhận thức, cũng như sự hoài nghi về việc sáp nhập tỉnh thì “mất quê hương”, hay luận điệu “phải chăng sáp nhập tỉnh làm mất quê hương” đều không đúng, cần loại bỏ. Khi lòng dân đồng thuận, khi bản sắc được giữ gìn bằng tình yêu và trách nhiệm, thì tên gọi có thể thay đổi - nhưng “quê hương” sẽ còn mãi, vững bền trong tâm khảm mỗi người và trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.

Thiếu tá TRẦN THỊ XUYÊN - Đại úy NGUYỄN THỊ THÙY DUNG (Phòng Chính trị, Học viện Chính trị)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng xem các tin, bài liên quan.