Hàng không Việt Nam đối mặt với vấn đề dư thừa nguồn lực

Nhu cầu đi lại giảm, máy bay tiếp tục dư thừa

Theo thống kê, hiện nay, số máy bay của các hãng hàng không khoảng 230 chiếc, tăng 24 chiếc so với năm 2019, tương ứng tăng khoảng 10% đội máy bay. Căn cứ theo số giờ bay thực tế của các hãng, giờ bay trung bình/máy bay thì tổng số máy bay dư thừa của các hãng hàng không Việt Nam là xấp xỉ 58 chiếc, chiếm 26% tổng số máy bay các hãng.

Trong bối cảnh dư thừa nguồn lực, các hãng hàng không liên tục đưa thêm cung ứng vào thị trường. Tổng số ghế cung ứng trong tháng 4-2021 ước tính bằng 137% so cùng kỳ năm 2019, trong khi đó sức mua (tổng doanh thu của thị trường) ước tính chỉ bằng 76% so với năm 2019. Mặc dù vậy, với các mục đích khác nhau, các hãng hàng không tiếp tục nhận thêm máy bay. So với thời điểm sau khi dịch Covid-19 bùng phát lần đầu tại Việt Nam vào cuối tháng 3-2020, các hãng đã nhận thêm 17 máy bay. Trong khi, Vietnam Airlines đã lùi lịch nhận 9 máy bay theo kế hoạch giao trong năm 2020-2021. Đồng thời, Vietnam Airlines cũng có kế hoạch bán 11 máy bay A321CEO trong năm 2021.

Thị trường hàng không Việt Nam hiện đang dư thừa máy bay do cung vượt quá cầu.

Việc dư thừa cung ứng máy bay dẫn tới nhiều hệ quả tiêu cực. Cụ thể, hiệu quả sử dụng nguồn lực xã hội giảm sút do hiệu quả sử dụng máy bay của tất cả các hãng giảm. Số lượng máy bay quá nhiều cũng dẫn đến quá tải sân bay, khiến hành khách mất nhiều thời gian hơn cho mỗi chuyến bay và các chuyến bay cần nhiều thời gian cho cùng hành trình dẫn tới lãng phí thời gian và tăng chi phí của các hãng hàng không. Hơn nữa, việc dư thừa cung ứng cũng khiến các hãng hàng không giảm giá, giành khách và thị phần khiến hiệu quả của các hãng hàng không đều giảm sút.

Tránh để ngành hàng không phát triển mất cân đối

Trước việc máy bay dư thừa, nhu cầu đỗ máy bay qua đêm tăng cao làm ảnh hưởng đến hoạt động các cảng hàng không, sân bay. Cục Hàng không Việt Nam vừa có văn bản về việc giải quyết nhu cầu đỗ máy bay qua đêm của các hãng hàng không. Theo đó, hiện nay, do ảnh hưởng của dịch bệnh, hoạt động khai thác máy bay giảm và tỷ lệ máy bay đỗ qua đêm tiếp tục tăng, đặc biệt tại Cảng hàng không quốc tế (HKQT) Nội Bài và Tân Sơn Nhất. Cục HKVN yêu cầu Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) chỉ đạo các cảng hàng không trực thuộc khẩn trương làm việc với các hãng hàng không trong nước để xác định nhu cầu bố trí vị trí đỗ máy bay qua đêm.

Xây dựng phương án phân bổ, bố trí vị trí đỗ tại nhiều cảng hàng không khác nhau để đáp ứng nhu cầu. Cũng cần kể đến việc hiện có tình trạng cạnh tranh giữa các hãng hàng không bằng cách giảm mạnh giá vé. Tính đến tháng 4-2021, giá vé bình quân trên thị trường chỉ bằng 55% cùng kỳ 2019. Giá vé giảm có thể đến từ các chương trình kích thích tiêu dùng của các hãng trong bối cảnh dịch bệnh, hoặc cũng có thể đến từ tình trạng dư thừa nguồn cung. Tuy nhiên, cần nhìn nhận việc giá vé giảm quá mạnh sẽ gây ra những méo mó trong bức tranh thị trường, gây mất cân đối giữa giá thành và giá bán.

Việc bán phá giá vé máy bay trong bối cảnh các hãng hàng không đang gặp áp lực lớn về tài chính hoàn toàn có thể gây ra sự sụt giảm doanh thu trầm trọng mà tồi tệ hơn là phải lâm vào tình trạng phá sản khi doanh thu không bù đắp nổi các chi phí hiện hữu. Trong ngắn hạn, người tiêu dùng có thể được lợi khi giá vé giảm nhưng trong dài hạn, nếu diễn ra tình trạng độc quyền dù chỉ ở một vài phân khúc, các doanh nghiệp sẽ phải tăng mạnh giá bán để bù đắp tổn thất và tới lúc đó, người tiêu dùng sẽ lại là người chịu thiệt thòi.

Theo ý kiến một số chuyên gia kinh tế, với vai trò quản lý nhà nước trong lĩnh vực hàng không, Chính phủ, các bộ, ngành có thể cân nhắc và xem xét một số giải pháp về điều chỉnh phê duyệt mua máy bay mới theo hướng siết chặt hơn để phù hợp với tình hình thị trường trong bối cảnh dịch Covid-19 vẫn tiếp diễn. Đồng thời cũng là để phù hợp với khả năng vận hành của các hãng và hệ thống hạ tầng cơ sở về đường lăn, nhà ga, kho bãi, dịch vụ mặt đất. PGS.TS Nguyễn Thiện Tống, nguyên Chủ nhiệm bộ môn Kỹ thuật hàng không, Đại học Bách Khoa TP Hồ Chí Minh cho rằng, mặc dù việc mua máy bay theo nhu cầu mỗi hãng hàng không, tuy nhiên, trong lúc thị trường đang gặp nhiều khó khăn do dịch bệnh mà vẫn có hãng đầu tư thêm máy bay là chưa hợp lý. Nếu hợp đồng mua máy bay đã ký kết và thực hiện từ trước khi dịch bệnh bùng phát vẫn có thể thương lượng để lùi lại.

Bên cạnh đó, cần phải có biện pháp cân đối giá vé hàng không với giá các loại hình vận tải khác, tránh tình trạng sự mất cân đối về vận tải, không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành hàng không mà còn có thể "bóp nghẹt" các loại hình vận tải như đường thủy, đường sắt.

Bài, ảnh: HẢI MINH