“Loạn” thị trường lúa giống
PGS.TS Nguyễn Ngọc Đệ, Phó trưởng khoa Phát triển nông thôn, Trường ĐH Cần Thơ cho biết, tại ĐBSCL, hiện nay người dân sản xuất với hơn 200 giống lúa khác nhau. Mỗi tỉnh trong vùng có hơn 60 giống lúa được trồng phổ biến, ở mỗi huyện trung bình có khoảng 30-50 loại giống, mỗi xã trên 30 loại. Ngoài ra, với thế mạnh trồng lúa nên mỗi năm,ĐBSCL cần khoảng 200.000 tấn lúa giống để gieo sạ.
Chính sự đa dạng về giống lúa và nhu cầu cao trong khi các cơ sở được công nhận chỉ cung cấp khoảng 40%, nên ĐBSCL được xem là vùng “nóng” của thị trường lúa giống kém chất lượng.
Khoảng 6,5 tấn lúa giống RVT của doanh nghiệp Ngọc Thảo (tỉnh Kiên Giang) bị lực lượng chức năng lập biên bản do kém chất lượng và không xuất trình được nguồn gốc xuất xứ.
Mặc dù lúa giống kém chất lượng khá phổ biến, nhưng không phải người nông dân nào cũng có thể nhận biết. Như trường hợp của ông Nguyễn Thành Lâm, Giám đốc HTX nông nghiệp Vị Thủy, huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang, để chuẩn bị vụ Đông Xuân, ông đã nhập về hơn 9 tấn lúa RVT. Tuy nhiên, khi giao cho bà con gieo sạ mới phát hiện có quá nhiều giống lúa lẫn lộn. Ông Lâm nói: “Lúa giống bình thường thì rất khó phân biệt, chỉ khi ngâm chuẩn bị gieo sạ mới phát hiện có lúa lẫn lộn. Nếu lượng lúa lẫn nhiều thì coi như mất trắng, vì nó đâu có nảy mầm...”.
Theo báo cáo của Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang, từ đầu tháng 10-2016 đến nay các cơ quan chức năng của tỉnh đã phát hiện và thu giữ gần 100 tấn lúa giống kém chất lượng các loại. Còn tại TP Cần Thơ, ngành chức năng cũng đã kiểm tra phát hiện và xử lý gần 10 cơ sở kinh doanh lúa giống không đạt yêu cầu. Trong đó có 70 cơ sở sản xuất kinh doanh chưa có giấy phép mua bán giống RVT cùng nhiều giống lúa khác.
Thâm nhập thực tế tại một số đại lý lúa giống tại TP Cần Thơ, chúng tôi phát hiện hàng trăm loại giống lúa khác nhau được cất kỹ trong kho và che đậy với nhiều hình thức. Điều đáng nói là phần lớn không có nhãn mác, xuất xứ rõ ràng, thậm chí bán cả giống lúa RVT-loại giống không được cấp phép sản xuất tại vùng ĐBSCL... Cách thức mà họ qua mặt các ngành chức năng là cho các giống lúa kém phẩm chất vào bao bì trắng không có nhãn mác để tránh né khi bị kiểm tra. Tuy nhiên, khi khách hàng có yêu cầu, các giống này sẽ được cho vào bao bì dán mác giống chất lượng cao để bán ra thị trường.
Không chỉ lừa bằng hình thức bao bì, nhãn mác mà một số doanh nghiệp còn lợi dụng danh nghĩa liên kết, bao tiêu để cung cấp giống lúa kém chất lượng cho người nông dân. Điển hình là trường hợp của anh Huỳnh Văn Nhỏ, xã Vị Thắng, huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang. Dù Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang khẳng định là lúa thương phẩm, nhưng anh vẫn quyết định gieo trồng. Anh Nhỏ chia sẻ: “Lúc doanh nghiệp ký hợp đồng thì ngành chức năng cũng có cảnh báo, nhưng mình thấy có hợp đồng rõ ràng vậy không lẽ bị lừa. Vì vậy ai cũng đồng ý để cho doanh nghiệp bao tiêu. Đến sau này thu hoạch mới biết là mình bị lừa. Theo tôi biết thì có hơn 200 hộ tại đây tham gia hợp đồng bao tiêu này”. Cũng theo lời kể của anh Nhỏ, thỏa thuận trong hợp đồng, doanh nghiệp sẽ thu mua lúa với giá 5.500 đồng/kg. Điều kiện là nông dân phải canh tác giống lúa RVT giá 15.000 đồng/kg do chính doanh nghiệp cung cấp. 1kg lúa thương phẩm có giá khoảng 5.000 đồng, nhưng khi được đóng nhãn mác "chất lượng cao" sẽ tăng gấp 3 lần, tức 15.000 đồng. Lợi nhuận cao khiến các đối tượng kinh doanh lúa giống giả không từ thủ đoạn nào.
Khó khăn trong xử lý
Chỉ tính riêng vụ Đông Xuân năm nay, vùng ĐBSCL xuống giống khoảng 1,6 triệu héc-ta. Lúa giống kém chất lượng không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người nông dân mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến việc xuất khẩu lúa gạo của cả nước. Ông Trần Ngọc Thể, Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Hậu Giang cho biết: “Khi không đạt chất lượng hạt giống thì cây phát triển không tốt, hạt gạo lên không đồng đều, chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến gạo của chúng ta khi đem đi xay xát. Đó là chưa kể đến trường hợp lúa giống kém chất lượng khiến cây không nảy mầm người nông dân thất thu, nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng đến tình hình xuất khẩu lúa gạo vốn là thế mạnh của vùng”.
Mức độ nghiêm trọng của vấn đề đã được báo trước, thế nhưng áp dụng chế tài đối với các doanh nghiệp làm ăn gian dối lại gặp nhiều khó khăn và chưa đủ sức răn đe. Trường hợp ngành chức năng tỉnh Hậu Giang phát hiện 40 tấn lúa giống RVT xác nhận 2 (không thể làm lúa giống và gieo sạ vì khả năng sinh trưởng và phát triển rất kém) mà doanh nghiệp tư nhân Lê Thanh Liêm ở TP Cần Thơ bán cho người nông dân, tuy sai phạm đã rõ nhưng để xử lý là rất khó. Trao đổi với chúng tôi về trường hợp này, ông Nguyễn Thanh Đối, Chánh thanh tra Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang cho biết: “Giống lúa này không rõ nguồn gốc xuất xứ và cũng không phải là giống lúa theo công nhận của Bộ NN&PTNT. Tuy nhiên, số lượng lúa giống thu giữ chỉ là bao trắng, in tên giống là RVT vì thế chúng tôi không xử phạt được”.
Cũng liên quan đến vấn đề xử phạt đối với việc kinh doanh lúa giống kém chất lượng, ông Ngô Hùng Dũng, Phó chánh Thanh tra Sở NN&PTNT TP Cần Thơ thông tin: “Trên thực tế, lần nào đi kiểm tra cũng phát hiện sai phạm, tuy nhiên để có thể xử lý thì không hề dễ. Bởi khi chất lượng giống thấp hơn số liệu công bố in trên bao bì thì mới có cơ sở kết luận vi phạm. Nhưng hầu hết các cơ sở đều rất tinh vi, họ dùng rất nhiều hình thức để luồn lách. Nếu trong trường hợp vi phạm thì mức xử phạt tối đa cũng chỉ khoảng 40 triệu đồng”. 40 triệu đồng xử phạt vi phạm trong khi doanh nghiệp thu lợi 400 triệu đồng nếu tiêu thụ 40 tấn lúa trót lọt. Mức phạt chỉ bằng 1/10 lợi nhuận, vì thế có thể dễ hiểu vì sao ngày càng có nhiều doanh nghiệp kinh doanh lúa giống kém chất lượng!
Bài và ảnh: THÚY AN - DUY KHÁNH