Làm gì để hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả?

"Èo uột, yếu ớt"

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), sau khi Luật HTX có hiệu lực từ năm 2013, đã có 19 liên hiệp HTX nông nghiệp, với khoảng 10.902 HTX trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, thủy lợi, lâm nghiệp..., chiếm 55,5% tổng số HTX trong cả nước hoạt động. Trung bình mỗi năm, cả nước có khoảng 800 HTX được thành lập mới, song số lượng HTX nông nghiệp phải giải thể do hoạt động kém hiệu quả cũng rất lớn (khoảng 550 HTX/năm). Do đó, số lượng HTX không tăng nhiều hơn so với trước khi có Luật HTX (tháng 7-2013 Luật HTX mới có hiệu lực).

Cả nước hiện có 6,7 triệu hộ gia đình, cá nhân là thành viên HTX nông nghiệp, trung bình mỗi HTX có 650 thành viên. Giá trị sản xuất, kinh doanh của các HTX chỉ đạt con số “khiêm tốn"-1 tỷ đồng/HTX/năm. Lợi nhuận bình quân cũng đạt rất thấp, khoảng 200 triệu đồng/HTX/năm. Thu nhập của các thành viên và người lao động cũng "èo uột", dưới 1 triệu đồng/người/tháng.

Sản phẩm nông nghiệp của Liên hiệp Hợp tác xã nông nghiệp Châu Thành, tỉnh Hậu Giang. 

Phần lớn các HTX nông nghiệp hiện nay vẫn còn lúng túng trong định hướng hoạt động, đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh; chưa có sản phẩm dịch vụ tốt để đáp ứng nhu cầu sản xuất hàng hóa và thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa HTX với các thành viên dẫn đến hiệu quả hoạt động của các HTX nông nghiệp còn yếu. Việc hình thành các chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm giữa nông dân, các tổ chức của nông dân, doanh nghiệp cũng còn nhiều hạn chế, bất cập. Đáng chú ý là đa số cán bộ chủ chốt HTX nông nghiệp hiện nay trình độ chuyên môn nghiệp vụ còn hạn chế và ít được đào tạo; tư duy phát triển sản xuất, kinh doanh cũng chưa theo kịp với phát triển của cơ chế thị trường; thiếu tính nhạy bén, năng động trong tổ chức điều hành sản xuất, kinh doanh... Khó khăn nhất mà các HTX nông nghiệp đang gặp phải chính là vấn đề tiếp cận nguồn tín dụng. Đến nay mới chỉ có 26,6% số HTX có đất làm trụ sở, còn lại phải đi thuê, mượn; khoảng 2% HTX nông nghiệp được thuê đất sản xuất, kinh doanh”, ông Lê Đức Thịnh cho biết.

Sự yếu kém của các HTX nông nghiệp cũng đã được Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát thẳng thắn thừa nhận. "Phần lớn các HTX hiện đang rất khó khăn, yếu ớt. Do đó, rất nhiều chủ trương về phát triển nông nghiệp bền vững chưa thể thực hiện tốt. Làm như thế nào để có nhiều HTX hoạt động hiệu quả và HTX làm gì để đem lại lợi ích thiết thực cho nông dân hơn việc họ không vào HTX? Nếu không trả lời được câu hỏi này thì HTX sẽ không có sức sống mà chỉ tồn tại trên giấy!"-Bộ trưởng Cao Đức Phát trăn trở.

Gỡ khó cho HTX phát triển

Hiện phần lớn các HTX nông nghiệp yếu kém, hoạt đông không hiệu quả, tuy nhiên vẫn có một số ít HTX đã "vượt khó" vươn lên phát triển, điển hình như: HTX Chăn nuôi Quý Hiền (huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai); HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Bình Định (tỉnh Thái Bình); HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Tân Cường (Đồng Tháp); HTX Dịch vụ tổng hợp Anh Đào (tỉnh Lâm Đồng); HTX Nông nghiệp dịch vụ Công Bằng Ea Kiết (tỉnh Đắc Lắc)…

Trước thực tế yêu cầu về sản xuất và tiêu thụ nông sản hiện nay đặt ra, nhiều HTX đã liên kết lại để sản xuất theo chuỗi, gắn sản xuất với chế biến, tiêu thụ sản phẩm. Đây đang trở thành vấn đề sống còn, ảnh hưởng đến sự phát triển của các HTX, vì tiêu thụ sản phẩm ổn định và mang lại lợi nhuận là “chất keo” gắn kết giữa xã viên với HTX. Hình thức liên kết giữa các HTX hiện nay cũng tương đối đa dạng, được thực hiện cả trong cung cấp vật tư đầu vào đến hướng dẫn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ, chế biến, tiêu thụ sản phẩm như: Liên kết giữa nông dân với hợp tác xã; nông dân với doanh nghiệp; HTX với HTX, tổ hợp tác với doanh nghiệp... Điển hình là liên kết cánh đồng lớn của Tập đoàn Lộc Trời (tiền thân là Công ty Cổ phần Bảo vệ thực vật An Giang); hay trường hợp liên kết của HTX Tân Cường, tỉnh Đồng Tháp về lúa gạo; HTX Dịch vụ nông nghiệp Bình Định, tỉnh Thái Bình về lúa giống; HTX Chăn nuôi bò sữa Cầu Sắt của tỉnh Lâm Đồng… Thành công từ các HTX này đã khẳng định vai trò rất quan trọng của các giám đốc, tổng giám đốc, chủ tịch hội đồng quản trị HTX trong xác định đường hướng phát triển. Nếu nơi nào giám đốc, thành viên hội đồng quản trị HTX nhạy bén, dám nghĩ, dám làm, năng động, sáng tạo, dám chịu trách nhiệm trước HTX, xã viên để phấn đấu cho mục tiêu phát triển của HTX mình thì nơi đó thành công.

Ông Nguyễn Trí Công, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi tỉnh Đồng Nai, Giám đốc HTX Chăn nuôi Đồng Hiệp, một trong những mô hình "điểm" đang triển khai chuỗi chăn nuôi thịt lợn, gia cầm sạch, an toàn cung cấp cho người dùng, cho biết: Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng với kinh tế thế giới thì vai trò của HTX rất quan trọng. Tuy nhiên, để các HTX phát triển được thì Nhà nước cần có những chính sách cụ thể hỗ trợ về lãi suất, đất đai, đào tạo... hoặc giúp các HTX vay vốn như các đối tượng khác để phát triển sản xuất.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, ông Võ Kim Cự cũng cho rằng, thời gian tới, Đảng, Nhà nước cần có nhiều chính sách đồng bộ và ưu đãi hơn đối với kinh tế tập thể, trong đó có HTX. Theo ông Cự, muốn kinh tế tập thể phát triển thì Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý, đẩy mạnh xây dựng, phát triển các mô hình HTX, tổ hợp tác kiểu mới; có các chính sách hỗ trợ để tổ hợp tác, HTX phát triển; gắn sản xuất với tiêu thụ nông sản cho nông dân; gắn với các chuỗi giá trị nông sản an toàn, chất lượng cao. Đặc biệt là sự tham gia tích cực, hiệu quả của cả hệ thống chính trị để hỗ trợ, giúp đỡ các HTX.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát cũng nhấn mạnh đến việc tổ chức lại sản xuất, coi đó là một trong những trụ cột thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp. Chỉ có như vậy, các HTX nông nghiệp mới có thể xây dựng và phát triển thành công trong thời gian tới.

Bài và ảnh: NGUYỄN KIỂM