QĐND - Tại giờ giải lao của Kỳ họp thứ tám, Quốc hội khóa XIII, nhân Ngày Pháp luật Việt Nam (9-11), các đại biểu sôi nổi bàn tán về những chuyện hợp lý nhưng không hợp pháp, hợp pháp nhưng lại không hợp lý ở Việt Nam.

Một đại biểu kể rằng, mấy năm trước, trước diễn biến bất thường của dịch cúm gia cầm, một số tỉnh đã ban hành văn bản về việc cấm nuôi, vận chuyển, chế biến, kinh doanh gia cầm. Việc cấm nuôi, vận chuyển, chế biến, kinh doanh gia cầm ở thời điểm đó là một trong những biện pháp hiệu quả để phòng, chống dịch cúm gia cầm. Việc ban hành văn bản vào thời điểm đó là hợp pháp, phù hợp với yêu cầu chỉ đạo của Chính phủ. Thế nhưng khi dịch cúm gia cầm đã hết mà ở một số địa phương, các văn bản này vẫn còn hiệu lực. Người chăn nuôi rơi vào tình thế khó lựa chọn bởi nuôi gia cầm là hợp lý nhưng lại không hợp pháp.

Năm 2004, khi UBND TP Hồ Chí Minh ban hành Quyết định số 210/2004/QĐ-UBND về quy định thủ tục xử phạt qua hình ảnh một số hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ ở thành phố. Tại thời điểm đó, quyết định này được cho là có dấu hiệu trái luật vì không phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên (Cục Kiểm tra văn bản QPPL của Bộ Tư pháp lúc đó đã có Công văn thông báo cho UBND TP Hồ Chí Minh về vụ việc này). Tuy nhiên, đó là văn bản hợp lý. Sau đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 238/2006/QĐ-TTg ngày 24-10-2006 quy định về việc sử dụng phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ của lực lượng cảnh sát nhân dân trong hoạt động tuần tra, kiểm soát về trật tự, an toàn giao thông. Nếu đối chiếu với Quyết định số 238/2006/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ thì Văn bản 210/2004/QĐ-UBND lại được coi là phù hợp.

Mấy ngày gần đây, dư luận xôn xao về câu chuyện huyện Bảo Thắng (Lào Cai) cấp giấy phép cho vận chuyển trứng gia cầm ra khỏi địa bàn để tiêu thụ chỉ có giá trị trong vòng một ngày. Nếu thực hiện như vậy là hợp pháp nhưng lại không hợp lý bởi lẽ phải các cơ sở chăn nuôi phải liên tục túc trực xin giấy phép ở trạm thú y.

Việc đưa người nghiện ma túy vào các trung tâm cai nghiện bắt buộc hiện đang gặp nhiều khó khăn do vướng mắc các quy định pháp luật. Mới đây, đoàn đại biểu Quốc hội TP Hồ Chí Minh đã kiến nghị Quốc hội cho ý kiến và xin một cơ chế riêng để tìm cách tháo gỡ vấn đề nhức nhối này. TP Đà Nẵng cũng có chủ trương “phá rào”, đưa người nghiện ma túy vào các trung tâm cai nghiện.

Cuộc sống đang có những vấn đề tưởng như hợp lý nhưng lại không hợp pháp, ngược lại có những chuyện nghe rất không hợp lý nhưng lại là hợp pháp. Tuy nhiên, cuộc sống bao giờ cũng đòi hỏi phải hành động theo cái hợp lý. Nếu pháp luật không cho phép làm điều đó thì người dân buộc lòng phải tìm cách lách luật hoặc trốn tránh việc tuân thủ. Tính hợp pháp là biểu hiện của nguyên tắc pháp chế-một nguyên tắc hiến định. Trong khi tính hợp lý của văn bản quy phạm pháp luật thể hiện tính khả thi và hiệu quả cao nhất về kinh tế-chính trị, xã hội.

Sức sống và khả năng tồn tại của các văn bản quy phạm pháp luật phụ thuộc rất nhiều vào tính hợp lý của nó. Sẽ là lý tưởng nếu văn bản quy phạm pháp luật được ban hành đáp ứng tốt các yêu cầu về tính hợp pháp và tính hợp lý. Để bảo đảm được tính hợp pháp và hợp lý các văn bản quy phạm pháp luật thì thủ tục xây dựng và ban hành chúng cũng phải theo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với lý luận và thực tiễn, nghĩa là thủ tục đó cũng phải bảo đảm tính hợp pháp và tính hợp lý. Việc thẩm tra văn bản cũng cần phải bảo đảm tính hợp lý.

PHÚ QUÝ