Hình ảnh vệ tinh được đưa lên vũ trụ. Ảnh tư liệu

Nếu như vài năm trước đây ở Việt Nam, khái niệm về Công nghệ vũ trụ còn xa lạ đối với nhiều người, thì giờ đây, thông qua các phương tiện truyền thông, khái niệm này đã trở nên khá quen thuộc. Càng ngày chúng ta càng ý thức được rằng, công nghệ vũ trụ đã và đang được ứng dụng trong nhiều ngành kinh tế-xã hội, như quản lý tài nguyên thiên nhiên, môi trường, dự báo bão, cảnh báo cháy rừng, mưa lũ cũng như các thảm họa thiên nhiên khác. Ngoài ra, công nghệ vũ trụ (CNVT) còn được ứng dụng trong quản lý địa chính, giao thông, an ninh-quốc phòng v.v.. bằng việc phân tích xử lý các bức ảnh vệ tinh hoặc bằng công nghệ định vị toàn cầu (GPS). Tháng 11-2007 tại Hà Nội đã khánh thành Trạm thu ảnh vệ tinh mặt đất do Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý, cung cấp ảnh vệ tinh quang học (SPOT) và ảnh Radar (Envisat) phục vụ quản lý tài nguyên thiên nhiên, môi trường. Dự kiến trong năm 2008, vệ tinh viễn thông VINASAT sẽ được đưa lên quỹ đạo cung cấp các dịch vụ viễn thông, truyền hình, giáo dục và y tế từ xa v.v.. Các dự án này được hoàn thành dựa trên sự hợp tác chuyển giao công nghệ với các công ty nước ngoài.

Ở Việt Nam, các nghiên cứu viễn thám được bắt đầu từ thập kỷ 80 thông qua các hợp tác quốc tế. Trải qua gần 30 năm nghiên cứu, Việt Nam đã có nhiều nhà khoa học với nhiều công trình có giá trị về viễn thám. Trái đất với các đối tượng như sông ngòi, đất, biển, đới ven bờ, rừng, thảm thực vật, nhà cửa, thành phố v.v.. và sự biến động của chúng như lũ lụt, hạn hán, cháy rừng, sự xói mòn và sụt lở đất, sự biến động của mây, thời tiết, sự thành thị hóa nông thôn, sự biến động đường bờ v.v.. đều có thể được phân tích, tính toán và thể hiện dưới dạng các bản đồ, các lớp dữ liệu của Hệ thống thông tin địa lý (GIS) từ các bức ảnh vệ tinh ở các dải tần số khác nhau, được bán ra với giá khá đắt. Thế giới chạy đua trong công nghệ vũ trụ, đặc biệt là công nghệ chế tạo và ứng dụng vệ tinh. Trong khi các chuyên gia về viễn thám ở Việt Nam đông đảo như vậy thì chúng ta hầu như chưa có chuyên gia về công nghệ vệ tinh. Đây là một công nghệ được tổng hợp từ các công nghệ khác nhau như điện tử viễn thông, tin học, toán học, vật lý, vật liệu, cơ điện tử, v.v.. nhưng tập trung vào nghiên cứu, thiết kế và chế tạo vệ tinh.

Có được vệ tinh riêng, chúng ta sẽ chủ động nguồn tư liệu cần thiết phục vụ lợi ích kinh tế-xã hội và quốc phòng-an ninh với các bức ảnh vệ tinh chụp tại thời gian thực, giảm các chi phí mua tư liệu ảnh vệ tinh cũng như sự phụ thuộc vào nước ngoài.

Chính phủ đã quan tâm chỉ đạo và quyết tâm đưa CNVT trở thành một trong những ngành công nghệ mũi nhọn của đất nước. Ngày 14-6-2006. Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Chiến lược nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ đến năm 2020”. Ngày 20-11-2006 Thủ tướng ký quyết định thành lập Viện Công nghệ vũ trụ trực thuộc Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam, là cơ quan nghiên cứu chịu trách nhiệm thực hiện các nhiệm vụ chính về phát triển KHCN vũ trụ của đất nước.

Lớp thực tập sinh công nghệ vũ trụ của Việt Nam tại Hàn Quốc. Ảnh tư liệu

Nhiệm vụ quan trọng đầu tiên của Chiến lược là trong vòng 5 năm, Việt Nam phải hoàn thành chế tạo và đưa lên quỹ đạo một quả vệ tinh nhỏ (khối lượng khoảng 150kg) quan sát Trái đất thông qua tiếp nhận công nghệ, tiến tới làm chủ công nghệ này. Trong năm qua, dưới sự chủ trì của Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện Công nghệ vũ trụ đã đẩy mạnh các hoạt động hợp tác quốc tế trao đổi học hỏi, thực tập thiết kế và lắp ráp các khối chức năng của vệ tinh nhỏ. Ban chỉ đạo Dự án phát triển vệ tinh nhỏ quan sát Trái đất đã được thành lập bao gồm các chuyên gia đại diện cho các Bộ ngành liên quan để điều hành Dự án. Hiện nay, cấu hình thiết kế vệ tinh nhỏ đã được xác định, Ban chỉ đạo đang nỗ lực hoàn thành các khâu cuối cùng để Dự án sớm được triển khai.

Để tăng cường tiềm lực nghiên cứu trong lĩnh vực mới mẻ này, Chính phủ đã giao cho Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì Chương trình Khoa học-Công nghệ vũ trụ, tuyển chọn một số đề tài độc lập phục vụ cho các hướng nghiên cứu lâu dài. Chương trình này sẽ bắt đầu từ năm 2008, mỗi giai đoạn từ 2 đến 3 năm.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của Viện là phát triển nguồn nhân lực cho công nghệ vũ trụ. Viện đã cử nhiều kỹ sư trẻ đi thực tập ngắn hạn và trung hạn tại các nước phát triển, đồng thời mở các khóa đào tạo trong nước về công nghệ vệ tinh có mời giáo sư nước ngoài đến giảng dạy. Trong năm tới, Viện tiếp tục đẩy mạnh công tác này với quy mô lớn hơn, trên cơ sở Chương trình KHCN Vũ trụ và các chương trình hợp tác quốc tế.

Để tiếp cận với công nghệ vệ tinh, Viện đang tiến hành thiết kế, chế tạo một quả vệ tinh siêu nhỏ (trọng lượng khoảng 1kg) phục vụ đào tạo cán bộ, dựa trên sự hợp tác quốc tế với Cơ quan khai thác hàng không vũ trụ Nhật Bản (JAXA), đồng thời tiến hành một số đề tài nghiên cứu về ứng dụng viễn thám và GIS trong quản lý tài nguyên thiên nhiên, môi trường, chương trình biển Đông và hải đảo, nghiên cứu đa dạng sinh học đới ven bờ, nghiên cứu và giảm nhẹ thiên tai (cháy rừng, sạt lở đất, lũ lụt v.v..).

Với sự quan tâm, đầu tư của Thủ tướng Chính phủ, của các cấp lãnh đạo, các Bộ ngành vào ngành công nghệ còn khá mới mẻ này ở Việt Nam, Viện CNVT đang cố gắng hết sức để tự khẳng định mình, tương lai rất rộng mở, nhưng thách thức còn rất lớn.

TS. DOÃN MINH CHUNG

Phó viện trưởng Viện Công nghệ vũ trụ