Cần thiết quy hoạch bảo tồn ĐDSH

Không chỉ được thừa hưởng nhiều nguồn gen quý hiếm của cả nước, Hà Nội còn sở hữu nhiều nguồn gen cây trồng, vật nuôi đặc sản của riêng Thủ đô. Tuy nhiên vì nhiều lý do, Hà Nội đang đứng trước nguy cơ suy giảm ĐDSH. Vì vậy, UBND TP Hà Nội quyết định tiến hành quy hoạch bảo tồn ĐDSH đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 với mục tiêu chung là nhằm bảo tồn, sử dụng và phát triển bền vững các nguồn gen quý hiếm, ĐDSH và HST tự nhiên quan trọng của Hà Nội, góp phần phát triển kinh tế-xã hội gắn với bảo vệ môi trường. Có 4 mục tiêu cụ thể, trong đó mục tiêu hàng đầu là phục hồi, bảo tồn, phát triển và sử dụng bền vững ĐDSH về giống, loài, nguồn gen sinh vật và HST của thành phố.

Công nhân Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội tiến hành nạo vét, làm sạch hồ Hoàn Kiếm. Ảnh: NGUYỄN VŨ

Theo kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới, quy hoạch bảo tồn ĐDSH là giải pháp hữu hiệu trong việc bảo tồn ĐDSH. Quy hoạch bảo tồn ĐDSH sẽ trả lời được 3 câu hỏi quan trọng nhất của nhiệm vụ bảo tồn ĐDSH, gồm: Bảo tồn cái gì, ở đâu và bảo tồn như thế nào. Kết quả của quy hoạch bảo tồn sẽ chỉ rõ, đối tượng cần bảo tồn là gì? Có thể là loài quý hiếm đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, cũng có thể là HST tự nhiên đặc thù nhưng đang bị suy thoái hoặc cảnh quan đẹp, có giá trị về văn hóa, lịch sử nhưng đang bị xâm hại... Tiếp đến, quy hoạch bảo tồn ĐDSH phải chỉ rõ địa điểm cụ thể của đối tượng cần bảo tồn, ít nhất là các thông tin về tọa độ địa lý, độ cao so với mực nước biển, đang tồn tại trong HST nào (rừng, đất ngập nước hoặc khu dân cư…). Cuối cùng là đưa ra được các giải pháp bảo tồn: Bảo tồn tại chỗ (In-situ), bảo tồn chuyển chỗ (Ex-situ) hoặc bảo tồn theo cộng đồng, nhóm cộng đồng, thậm chí là hộ gia đình. Hiện nay, hướng cộng đồng tham gia công tác bảo tồn đang được áp dụng rộng rãi ở nước ta, vì đây là biện pháp bảo tồn hiệu quả ở nhiều nước trên thế giới.

Hà Nội có nhiều động-thực vật quý hiếm

Để có cơ sở khoa học cho việc quy hoạch bảo tồn ĐDSH Thủ đô, cần thiết phải thu thập thông tin, điều tra, nghiên cứu, đánh giá hiện trạng ĐDSH bao gồm 3 hợp phần: HST, thành phần loài (động, thực vật) và nguồn gen. Kết quả đã xác định được Hà Nội có 10 HST, trong đó có 6 HST tự nhiên và 4 HST nhân tạo. Trong số 6 HST tự nhiên, có 3 HST quan trọng. Đó là HST rừng kín thường xanh mưa ẩm, á nhiệt đới cây lá rộng xen cây lá kim ở độ cao từ 600m trở lên (so với mực nước biển). HST này chỉ có ở Vườn quốc gia Ba Vì. Đây là HST còn ít bị tác động, đã từng được đánh giá là “phòng tiêu bản sống” vì có nhiều mẫu chuẩn thu thập ở đây hiện được lưu giữ ở Bảo tàng thực vật Đại học Quốc gia Hà Nội, Bảo tàng thực vật Paris (Pháp). Ngoài ra, ở HST này còn có nhiều loài đặc hữu Bắc Bộ (chỉ phân bố từ 200 vĩ Bắc trở ra).

HST thứ hai là HST núi đá vôi, phân bố chủ yếu ở khu vực Hương Tích, Quan Sơn. HST núi đá vôi của Hà Nội có diện tích 4.272,10ha hầu hết còn được che phủ bởi rừng, tạo nên chốn “thâm sơn cùng cốc”, rừng núi âm u, cảnh quan ngoạn mục. Nhờ có lớp phủ rừng mà HST núi đá vôi của Hà Nội hiện còn lưu giữ một số loài thực vật quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (2007), như: Nghiến, lan một lá, rau sắng. Có một loài được ghi trong Nghị định số 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm là loài sưa.

HST thứ ba là HST đất ngập nước. Hà Nội có tới 220 hồ, trong đó có nhiều hồ nổi tiếng, như: Hồ Tây, hồ Hoàn Kiếm, hồ Đồng Mô-Ngải Sơn, hồ Quan Sơn, hồ Xuân Khanh… Chương trình bảo tồn rùa châu Á (ATP) ngày 12-4 công bố có một con rùa Hoàn Kiếm, loài quý hiếm nhất thế giới sống ở hồ Xuân Khanh, cách hồ Đồng Mô (thị xã Sơn Tây) khoảng 10km. Đây là con thứ hai hoang dã xuất hiện ở Việt Nam, cùng với rùa Đồng Mô. Rùa Hoàn Kiếm hiện nay chỉ còn 4 con trên thế giới, trong đó Hà Nội có 2 con.

Ngoài ra, Hà Nội còn là một trong số không nhiều địa phương có hệ thực vật gồm đầy đủ cả 6 ngành, đó là: Khuyết lá thông, cỏ tháp bút, thông đất, dương xỉ, hạt trần và hạt kín.

Trên cơ sở hiện trạng ĐDSH, đề xuất quy hoạch hệ thống các khu bảo tồn của TP Hà Nội đến năm 2030, như sau: Ngoài Vườn quốc gia Ba Vì, đề xuất thêm 7 khu bảo vệ cảnh quan là Hương Sơn, Vật Lại, chùa Thầy, Quan Sơn, Hồ Tây, hồ Đồng Mô-Ngải Sơn và hồ Suối Hai. Cùng với đó, còn đề xuất một số cơ sở bảo tồn, như: Bảo tồn quần thể lim cổ thụ ở Đền Và, bảo tồn các loài thực vật quý hiếm và cây cổ thụ tại thành cổ Sơn Tây, lập danh sách 63 cây di sản của thành phố. Bảo tồn nguồn gen thông qua các dự án ưu tiên của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành phố gồm 14 nguồn gen cây ăn quả, 7 nguồn gen cây rau và 2 giống hoa, cây cảnh. Như vậy, phương án quy hoạch đã bảo tồn được 100% diện tích rừng tự nhiên cùng với những HST đặc thù, nguồn gen cây trồng vật nuôi quý hiếm, phù hợp với quy hoạch xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Xây dựng Thủ đô Hà Nội là thành phố xanh-văn hiến-văn minh-hiện đại”.

 TS LÊ TRẦN CHẤN