(Tiếp theo và hết)
Không đẩy nông dân ra “bên lề” phát triển
Tích tụ ruộng đất được xem là “sợi chỉ màu” để bức tranh nông nghiệp vùng ĐBSCL tươi mới và hợp thời để hội nhập toàn cầu. Tuy nhiên, nếu thực hiện chủ trương theo phong trào mà thiếu nghiên cứu có thể đẩy những người nông dân ra “bên lề” của công cuộc hiện đại hóa trong sản xuất nông nghiệp. Bởi, khi thực hiện chủ trương tích tụ ruộng đất từ 50%, lao động làm việc trong nông nghiệp hiện nay sẽ rút xuống chỉ còn 5-10% trong tương lai. Số còn lại chắc chắn phải ra đi, nhưng đi đâu, làm gì là một bài toán. Và nếu đáp án là chính sách được đưa ra không tốt sẽ tạo nên sự mất cân bằng thu nhập xã hội, dẫn đến phân hóa giàu-nghèo, những người nông dân phải đi làm thuê hoặc có thể bị bần cùng hóa do mất tư liệu sản xuất... Đồng thời, đây sẽ là điều kiện để các đối tượng xấu đầu cơ trục lợi. Do đó, hình thức tích tụ ruộng đất như thế nào, chính sách xã hội kèm theo ra sao cần phải được tính toán hợp lý, minh bạch.
Để tránh tình trạng bần cùng hóa nông dân, hay có người lợi dụng đầu cơ để “phát canh thu tô”, theo ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, cần phải xem xét một cách đồng bộ, nhất quán từng giải pháp. Cụ thể, đối với lợi ích của nông dân thì phải có tổ chức hỗ trợ pháp lý cho người nông dân, đặc biệt trong các quan hệ hợp đồng với các doanh nghiệp và tổ chức kinh tế lớn hơn họ. Bên cạnh đó, phải tính đến những phương thức để nông dân có thể tập trung ruộng đất với nhau. “Chúng ta có thể tính đến việc phát triển kinh tế hợp tác, bởi phương thức này vừa tận dụng được tính kinh tế theo quy mô mà nông dân cũng không phải mất quyền sử dụng đất của họ. Hay có thể khuyến khích các hộ chuyển nhượng cho thuê đất lẫn nhau để có mảnh đất lớn hơn, từ đó dễ tham gia kinh tế hợp tác, dễ kêu gọi doanh nghiệp vào hợp tác cùng làm chuỗi giá trị mà vẫn bảo đảm quyền của người nông dân với ruộng đất của họ”, ông Tuấn đưa ra ví dụ.
Đưa ra giải pháp để nông dân “ly nông bất ly hương” và có thể tạo việc làm ổn định cho người nông dân, ông Trần Hữu Hiệp, Ủy viên chuyên trách Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ cho rằng: “Cách tốt nhất là phải liên kết với doanh nghiệp để họ đào tạo nghề và sử dụng đội ngũ được đào tạo làm lao động lâu dài và người nông dân là một cổ đông trong mảnh vườn, thửa ruộng chứ không phải bán đất cho doanh nghiệp rồi đi làm thuê ngược lại cho họ”.
Mô hình trồng khóm của ông Dương Văn Thanh ở Hậu Giang mang lại hiệu quả cao.
Tích tụ ruộng đất thông qua hợp tác xã
Khảo sát thực tế từ các địa phương trong vùng, nhiều ý kiến cho rằng, tích tụ ruộng đất phải tuân theo quy luật thị trường, bảo đảm tính công khai, minh bạch và bình đẳng giữa các chủ thể (hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp,...). Chính quyền chỉ nên làm vai trò xúc tác, trung gian hỗ trợ doanh nghiệp và hộ nông dân trong quá trình thỏa thuận thuê, mua đất.
Đối với việc góp đất thành lập mô hình kinh tế hợp tác xã (HTX), ông Nguyễn Minh Nhị, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh An Giang cho rằng: “HTX là một hình thức tích tụ ruộng đất, vì thế muốn đạt hiệu quả cần có chính sách hỗ trợ HTX nông nghiệp mua hoặc thuê đất của cá nhân để HTX có thể thuê hoặc mua được những thửa đất không phải của thành viên xen kẽ trong vùng sản xuất của HTX. Đồng thời, cần có quy định rõ về tài sản chung và tài sản riêng của thành viên đưa vào phục vụ sản xuất, kinh doanh của HTX để thành viên yên tâm khi góp đất”.
Một yếu tố quan trọng góp phần tạo nên thành công nhất định cho tích tụ ruộng đất là chính sách đất đai. Vì thế, Nhà nước cần sớm xem xét sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai và các luật có liên quan theo hướng cho người sử dụng đất nông nghiệp được sử dụng đất ổn định lâu dài và bỏ hạn mức sử dụng đất nông nghiệp. Cụ thể là bỏ quy định 50 năm và nếu có hạn chế thì mức hạn chế phải từ 100ha trở lên để thúc đẩy quá trình tích tụ đất đai phát triển doanh nghiệp, kinh tế hợp tác, kinh tế trang trại, kinh tế tư nhân. Đồng thời tăng hạn mức giao đất nông nghiệp cho nông dân. Tiếp tục đề xuất hoàn thiện chính sách pháp luật về thuế, phí; tiền thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất. Đề xuất hoàn thiện chính sách, pháp luật về vay vốn gắn với tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất nông nghiệp, tài sản gắn liền với đất.
Nhân rộng các mô hình hay
Tại Đồng Tháp đã xuất hiện nhiều phương thức tích tụ ruộng đất để có hàng trăm héc-ta, đáp ứng yêu cầu của nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa lớn. Mô hình canh tác của HTX Huỳnh Thanh Thấm, xã Phú Cường, huyện Tam Nông là một minh chứng. Để thực hiện mô hình, nông dân giao đất cho HTX, HTX toàn quyền tổ chức canh tác lúa, đến mùa trả lúa cho nông dân và nông dân hoàn chi phí đầu tư. Nông dân không phải ra đồng mà luôn nắm chắc sản lượng lúa trong tay, có thời gian đi làm việc khác thu nhập hằng tháng hoặc hằng ngày. Còn HTX có diện tích lớn để áp dụng các tiến bộ kỹ thuật, giảm giá thành, tăng lợi nhuận.
Ông Nguyễn Văn Đồng, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hậu Giang chia sẻ: “Chúng tôi đã có kế hoạch cụ thể để tích tụ ruộng đất. Theo đó, ruộng đất vẫn của nông dân, doanh nghiệp chỉ lo đầu vào (giống, vật tư nông nghiệp...) và lo bao tiêu toàn bộ sản phẩm với giá cả đã được công bố công khai trước khi trồng. Nông dân lo sản xuất trên đồng ruộng của mình còn Nhà nước và nhà khoa học lo tập huấn cho nông dân và cử cán bộ kỹ thuật chỉ đạo sản xuất trực tiếp. Chính quyền địa phương làm trọng tài, đồng hành với nông dân và doanh nghiệp giải quyết các mâu thuẫn, tổ chức các nhóm hộ nông dân. HTX sản xuất theo yêu cầu kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Đồng thời kêu gọi doanh nghiệp đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông, hệ thống cấp thoát nước phục vụ sản xuất và thu mua nông sản. Với cách làm này, Nhà nước, nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học đều có lợi, vì thế không cần tuyên truyền mà "4 nhà” sẽ tự động “gặp” nhau ở cánh cửa thành công”.
Bài và ảnh: NGUYỄN BÁ-THÚY AN