Nhà sử học của làng

Tôi biết nhà giáo Tạ Đình Hạp từ gần chục năm trước. Khi ấy, tôi được ông nhờ “đọc, biên tập và tìm cách xuất bản tác phẩm đầu tay”. Cầm bản thảo “Dị Nậu-Lịch sử một làng quê” nặng trịch trên tay, ban đầu tôi hơi ngại vì một ông già hơn 70 tuổi lần đầu tiên viết sách, chắc chắn sẽ phải biên tập khá nhiều. Thế nhưng, đọc trang đầu, trang sau… và đọc một mạch cả tập bản thảo, từ nghi ngại, tôi chuyển sang ngạc nhiên và thán phục bởi các ngôn từ được ông dùng rất “đắt”. Rất nhiều chi tiết hay, nhiều câu chuyện thú vị trong các trang bản thảo đã cuốn hút tôi...

Sau khi đọc xong và biên tập một số chỗ, tôi mang bản thảo đến Nhà xuất bản Lao động và chỉ trong vài tuần, cuốn sách được “ra lò”. Ông Hạp vui lắm, mang sách đi tặng bạn tri âm, tri kỷ và tôi cũng được truyền nguồn cảm hứng sáng tạo từ người “xưa nay hiếm” này.

Nói theo lời các học trò của ông Hạp thì trong cuốn sách “Dị Nậu-Lịch sử một làng quê”, thầy giáo Tạ Đình Hạp đã vận dụng tổng hợp kiến thức của các môn: Văn học, Toán học, Lịch sử, Địa lý, Sinh vật, Giáo dục công dân, Triết học, Thần học... Có văn bởi các câu, từ được trau chuốt, nhiều hình tượng đẹp làm rung động trái tim người đọc. Có toán bởi rất nhiều thống kê, bảng biểu trong đó. Có lịch sử bởi như tên gọi, cuốn sách kể về từng giai đoạn lịch sử hào hùng, nhân nghĩa của xã Dị Nậu. Có địa lý bởi nhiều địa danh, nhiều tiềm năng trong xã được đúc kết và liệt kê. Có sinh vật học bởi trong sách miêu tả khá chi tiết các loài cây trên địa bàn, các con vật nuôi gắn bó với nhà nông. Có môn Giáo dục công dân bởi nhiều trang sách là bài học sâu sắc về lòng yêu nước, thương người, cách đối nhân, xử thế… Phải là người vô cùng yêu quê hương, am hiểu sâu sắc nơi chôn nhau cắt rốn, ngòi bút của tác giả mới diễn tả được những trang viết tâm huyết như thế.

Nhà giáo Tạ Đình Hạp viết sử trên máy vi tính. Ảnh: Thu Phương.

Để có gần 500 trang sách, nhà giáo Tạ Đình Hạp đã phải tốn hàng trăm ngày đạp xe đến từng nhà, từng xóm trong xã rồi về các cơ quan của huyện, của tỉnh thu thập tư liệu lịch sử, về Hà Nội nhờ dịch... Cũng phải tính đến hàng trăm đêm ông thức trắng để một nhà giáo dạy môn Toán-Lý chuyển tải các tư liệu đó thành cuốn lịch sử của làng quê.

Sau tác phẩm đầu tay “Dị Nậu-Lịch sử một làng quê”, nhà giáo Tạ Đình Hạp được nhân dân trong xã Dị Nậu suy tôn là “nhà sử học của làng” và Đảng bộ xã đề nghị ông làm chủ biên của cuốn sách “Lịch sử Đảng bộ xã Dị Nậu giai đoạn 1984-2008”.

Người lập hồ sơ đề nghị công nhận cây di sản

Nhà giáo Tạ Đình Hạp có 40 năm đứng trên bục giảng cống hiến cho ngành giáo dục, trong đó, hơn 30 năm làm giảng viên chính ở Trường Cao đẳng Sư phạm Vĩnh Phú (nay là Đại học Hùng Vương) và Trường Cao đẳng Sư phạm Vĩnh Phúc. Ông cũng từng vinh dự khi hai lần được Bộ Giáo dục và Đào tạo cử đi học tại Liên Xô (cũ). Dưới sự dìu dắt của ông, nhiều lớp học sinh, sinh viên đã trưởng thành, mang trên vai trọng trách của nước nhà.

Thế nhưng, chuyên môn sư phạm của ông không phải thuộc khối khoa học xã hội mà lại là giảng viên môn Toán-Lý, vì thế, những câu văn của ông luôn ngắn gọn cùng với tâm hồn từng ngấm vào đất Dị Nậu đã tạo ra những trang viết về quê hương rung động lòng người. Ông từng nói với tôi: “Dị Nậu là mảnh đất lâu đời có bản sắc văn hóa riêng, lịch sử là báu vật vô giá của quê hương, vì thế cần phải ghi chép để muôn đời sau được kế thừa”. Có lẽ vì vậy mà sau khi được nghỉ hưu, ông dành cả thời gian và tiền bạc của mình để gìn giữ và phát triển các sản phẩm của làng, của xã. Ông chính là người đi sưu tầm và lập hồ sơ cho các cây di sản ở Dị Nậu và đã được Hội đồng Cây Di sản Việt Nam công nhận vào năm 2012.

GS, TSKH Đặng Huy Huỳnh, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường (BVTN&MT) Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Cây Di sản Việt Nam, nhớ lại: “Điều hạnh phúc đối với tôi và các đồng nghiệp trong Hội BVTN&MT Việt Nam là dịp được Hội BVTN&MT tỉnh Phú Thọ và UBND xã Dị Nậu, huyện Tam Nông mời về dự Lễ gắn bia vinh danh cây thị cổ thụ (Diospyrosdecandra lour) và cụm 7 cây hoa đại (plumeria rubra L) là cây di sản Việt Nam. Trong buổi lễ long trọng đó, chúng tôi thật xúc động khi được nghe những lời phát biểu của thầy giáo Tạ Đình Hạp-một nhà giáo đầy tâm huyết với quê hương Dị Nậu. Ông Hạp đề nghị bà con hãy chung sức bảo vệ thật tốt cây xanh trong đường làng, ngõ xóm, đặc biệt là các cây cổ thụ đã được Hội BVTN&MTVN công nhận, gắn bia là cây di sản Việt Nam…”.

Tâm huyết khôi phục lại tích trò “Bách nghệ trình làng”

Một trong những điểm mới gây ấn tượng đặc biệt với du khách đến Lễ hội Đền Hùng năm nay là màn trình diễn dân gian “Bách nghệ trình làng” do nhân dân xã Dị Nậu, huyện Tam Nông tổ chức ở khu vực hội trại văn hóa. Và trưởng đoàn diễn xướng không ai khác là nhà giáo Tạ Đình Hạp.

Gặp chúng tôi tại Lễ hội Đền Hùng, ông Hạp cho biết: "Đây là trò diễn xướng có giá trị nhân văn từ thời Hùng Vương tôn vinh nền văn minh lúa nước và tưởng nhớ công lao của các đại vương. Qua tích trò, người dân có thể tìm hiểu được cội nguồn của người Việt, khi các ngài Cao Sơn, Quý Minh, Hiếu Lang là quân của Tản Viên về dạy dân làng cấy lúa, cày bừa, đơm cá… Trước kia, diễn xướng “Bách nghệ trình làng” được người dân Dị Nậu tổ chức vào ngày mồng 4 tháng Giêng âm lịch, nhưng do chiến tranh cùng với một nền kinh tế kém phát triển, nên trong thời gian khá dài (từ năm 1949 đến 2013), tích trò này không được diễn. Sau một thời gian nghiên cứu, sưu tầm và phục dựng, năm 2014, tôi đề xuất với lãnh đạo xã Dị Nậu khôi phục lại tích trò “Bách nghệ trình làng” vào dịp đầu năm mới tại xã. Năm nay, được Ban tổ chức Lễ hội Đền Hùng mời về trình diễn phục vụ nhân dân và du khách đã góp phần lan tỏa giá trị truyền thống của một tích trò diễn xướng dân gian độc đáo".

Mùa hè này, thầy giáo Tạ Đình Hạp đã đi qua tuổi 80. Các con, cháu của ông đều đã trưởng thành. Ông không muốn kể khi có hai người con là tiến sĩ, một người là cán bộ cao cấp trong quân đội. Nhiều người ở địa vị như ông đã nghĩ đến chuyện an dưỡng tuổi già, nhưng người dân làng Dị Nậu vẫn thấy hằng ngày ông đạp xe hoặc đi bộ đến từng gốc cây cổ thụ, từng ngôi chùa, mái đền rồi thăm hỏi, động viên mọi người và viết thơ, viết báo. Ông còn tỉ mẩn chụp hàng trăm bức ảnh các thần phả, sắc phong và những tài liệu Hán Nôm về các di tích lịch sử của làng rồi đem về Hà Nội nhờ dịch ra chữ Quốc ngữ, nhằm lưu lại lâu dài cho quê hương Dị Nậu.

Sau tác phẩm đầu tay “Dị Nậu-Lịch sử một làng quê”, ông còn cho ra đời hai tập thơ “Hương quê đất Dị” và “Khát vọng vuông tròn” (NXB Hội Nhà văn năm 2014), tập văn xuôi “Báu vật văn hóa truyền thống làng-Trăn trở thời hội nhập” (NXB Hội Nhà văn năm 2016) và tập sách “Du lịch tâm linh cội nguồn làng Dị Nậu” in năm 2017. Ngoài ra, ông còn có hàng chục bài viết với nhiều thể loại đã đăng trên các báo và tạp chí ở Trung ương và địa phương.

Đánh giá về những đóng góp của nhà giáo Tạ Đình Hạp với quê hương, nhà giáo Vũ Thi, hội viên Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam đã viết thơ tặng người đồng nghiệp: Bút nghiên nét sáng truyền văn đạo/Trí tuệ minh thông viết sử làng/Chẳng thẹn một đời-Danh họ Tạ/Còn lưu muôn kỷ-Gốc Văn Lang/Ông đồ Dị Nậu tâm như ngọc/Quý bạn-Đường thi chúc mấy hàng.

TS Chu Ngọc Anh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, viết: “Mặc dù tác giả không chuyên về văn chương, lịch sử hay triết học nhưng mỗi trang viết của ông đều ẩn chứa một tâm hồn thấm đẫm chất văn chương, thơ phú, lại chất đầy những triết lý nhân sinh…  Thật quý và đáng trân trọng tấm lòng một con người khi tuổi đời đã ngoài 80 xuân mà vẫn ngày đêm miệt mài, sáng tạo để sưu tầm, nghiên cứu để viết ra những cuốn sách, tập thơ, bài báo lưu lại cho đời bao công trình lợi nhà, ích nước như vậy!”.

ĐỖ PHÚ THỌ