Tranh sơn mài "Nhớ một chiều Tây Bắc" của Phan Kế An
Tây Bắc có một vị trí chiến lược quan trọng của Tổ quốc ta trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc. Nó gắn liền với sự gian khổ khắc nghiệt cũng như chiến công hiển hách của dân tộc. Nó ánh lên niềm tự hào với bao kỷ niệm sâu đậm của người lính Cụ Hồ dấn thân vào sự nghiệp cách mạng bằng hành động Tây tiến (tiến về miền Tây). Đại tướng Võ Nguyên Giáp suốt một thời trai trẻ đã gắn bó với miền Tây hào hùng đó. Trong thư đề ngày 1-2-1947 gửi bộ đội khi đoàn quân Tây Tiến lên đường, ông viết: “Hùng cứ được vùng đó, không những quân địch ở vào cái thế “cứ cao lâm hạ” có thể uy hiếp hậu phương chúng ta mà chúng lại mong thực hiện được âm mưu ác độc “dĩ Việt chế Việt”, chia rẽ các anh em thiểu số, lập bộ đội (lính) người Việt thiểu số để đánh chúng ta... Mỗi tấc đất miền Tây là một tấc đất của Tổ quốc Việt Nam, chúng ta không để cho địch dễ dàng giẫm lên được. Mỗi một đồng bào miền Tây là một người dân Việt, chúng ta không thể không bảo vệ quyền lợi của đồng bào, không thể để đồng bào ta bị quân địch giày xéo hay lung lạc...”.

Và các chiến sĩ ta đã hoàn thành được sứ mệnh đó. Chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 đã đánh dấu mốc son cho dân tộc, lập lại hòa bình ở Việt Nam, chấm dứt ách đô hộ của chủ nghĩa thực dân Pháp.

Tây Bắc đã là nguồn cảm hứng cho thi ca, cho âm nhạc, cho hội họa, cho văn xuôi cách mạng Việt Nam. Đó là những tác phẩm đặc sắc: “Tây Tiến” của Quang Dũng, “Nụ cười sơn cước” của Tô Hải, “Sơn nữ ca” của Trần Hoàn, “Đường lên Tây Bắc” của Văn An, “Qua miền Tây Bắc” của Nguyễn Thành, “Hành quân xa”, “Chiến thắng Điện Biên” của Đỗ Nhuận...

Đặc biệt, ở chiến trường Tây Bắc, chiến dịch Tây Bắc là chiến dịch lớn đầu tiên ta đã đưa 3,5 vạn bộ đội chủ lực và 20 vạn dân công vượt 3 con sông lớn (sông Thao, sông Đà, sông Mã) tác chiến dài ngày ác liệt, đã diệt 6000 tên địch, giải phóng 28.500km2 với 25 vạn dân, tạo bước ngoặt có ý nghĩa quyết định đối với chiến trường quan trọng Tây Bắc. Chiến dịch Tây Bắc cùng với cuộc sống chiến trường khắc nghiệt, cùng với tình cảm quân-dân sâu đậm đã tác động mạnh tới Phan Kế An, người họa sĩ tài danh để tạo nên tác phẩm: “Nhớ một chiều Tây Bắc”. Đó là bức tranh sơn mài, một tác phẩm hội họa có giá trị về tư tưởng, có giá trị về nghệ thuật, có giá trị về lịch sử, mang tính nhân văn sâu sắc. Nó là một tượng đài ghi lại hình ảnh với sức sống mãnh liệt của người dân Tây Bắc kháng chiến giữa một thiên nhiên kỳ vĩ, thơ mộng của đất nước.

Tác phẩm đã được giới thiệu rộng rãi với bạn bè quốc tế trong các dịp triển lãm ở nhiều nước trên thế giới.

Tác phẩm hội họa này cũng là nguồn cảm hứng cho Đoàn Việt Bắc sáng tác những câu thơ tươi mới:

Nắng cứ hừng lên trong tranh vẽ

Đoàn quân đi bóng ngả sườn non

Mái nhà sàn chênh vênh vách núi

Chiều rắc vàng, khảm bạc vào cây

Chiều Tây Bắc trong veo ngà ngọc

Trời như cầm được ở trong tay

Người lính già trầm tư nỗi nhớ

Anh thả chiều vào tranh

Đất nước gấm vóc hùng thiêng, sự hy sinh của nhân dân, của người lính vô bờ bến vì độc lập, tự do của dân tộc, tình cảm nồng ấm quân-dân là chất liệu làm nên tác phẩm hội họa nổi tiếng này của Phan Kế An.

Hoàng Nguyễn