Ngày Toàn quốc kháng chiến diễn ra cách đây 60 năm đã để lại nhiều bài học quý về nghệ thuật tác chiến, nghệ thuật tiến hành công tác tư tưởng đối với lực lượng vũ trang. Càng nghiên cứu sâu về diễn tiến kháng chiến toàn quốc, càng nhận thấy, việc động viên quần chúng, động viên lực lượng vũ trang để tập hợp lực lượng, tạo sức mạnh tổng thể tiến hành kháng chiến của Đảng ta, đã đạt đến trình độ cao và trở thành một nghệ thuật trong sự nghiệp giữ nước nói chung và giữ Thủ đô Hà Nội, kìm chân quân Pháp mở đầu cuộc kháng chiến trường kỳ nói riêng.

Có thể khẳng định rằng, cuộc kháng chiến toàn quốc ở Hà Nội thành công là ở hai yếu tố căn bản. Thứ nhất là ta đã chọn đúng phương pháp tác chiến, sử dụng lực lượng hợp lý. Thứ hai là ta đã làm tốt công tác động viên tư tưởng đối với cả nhân dân và lực lượng vũ trang. Đây cũng chính là ngọn nguồn để tập hợp lực lượng và thực hiện có hiệu quả các phương án chiến đấu. Vì vậy, có thể nói động viên chính trị, tư tưởng trong Toàn quốc kháng chiến là cái gốc, là cái cốt lõi để lực lượng vũ trang hoàn thành việc giam chân quân địch tại Hà Nội. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ xin đề cập tới lĩnh vực động viên chính trị, tư tưởng để hình thành thế trận chiến tranh nhân dân ngay từ cuộc tổng giao chiến đầu tiên.

Từ sau khi giành được chính quyền bằng cuộc Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945, cách mạng nước ta rơi vào hoàn cảnh ngặt nghèo, “ngàn cân treo sợi tóc”. Quân Anh, Mỹ, Tưởng, Nhật, Pháp đứng chân kín cả hai miền Nam-Bắc. Với những sách lược khéo léo, Đảng và Bác Hồ đã dần từng bước cô lập kẻ thù, giành lại những lợi thế cho cách mạng. Từ sau Cách mạng Tháng Tám đến ngày Toàn quốc kháng chiến là khoảng thời gian ta động viên toàn dân, xây dựng lực lượng cho cách mạng. Ở địa bàn Hà Nội các cuộc quyên góp như “Tuần lễ vàng”, “Quỹ độc lập” v.v.. được nhân dân hết lòng ủng hộ. Số tiền thu được sau các đợt quyên góp, một phần chuyển cho Chính phủ, một phần dành để mua sắm vũ khí cho lực lượng vũ trang. Lực lượng công nhân Hà Nội đã mưu trí mua được cả kho vũ khí của quân Tưởng ở Hòa Bình, Hải Phòng. Riêng số đạn và vỏ đạn mua được ở kho Đình Ấm (Vĩnh Yên) phải chở hai chuyến tàu hỏa mới hết. Sự động viên, khuyến khích thanh niên, học sinh gia nhập Vệ quốc đoàn, tự vệ, dân quân đã tạo ra một phong trào sôi động trên toàn địa bàn Thủ đô. Kết quả, đã có hơn một vạn thanh, thiếu niên gia nhập Tự vệ thành, Tự vệ Hoàng Diệu, dân quân, du kích, các hội, đoàn thể của cách mạng. Trong tác phẩm “Chiến đấu trong vòng vây” Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đánh giá: “Yếu tố quyết định hàng đầu trong trận tổng giao chiến đầu tiên là sức mạnh tinh thần, sức mạnh yêu nước của nhân dân ta…”. Đó là một đánh giá sâu sắc, lột tả rõ tinh thần, không khí chuẩn bị kháng chiến của quân và dân Thủ đô nói riêng, cả nước nói chung.

Sự thấm nhuần tinh thần cách mạng của quân và dân Thủ đô đã tạo ra những động lực, những điều kiện vô cùng thuận lợi cho cuộc chiến đấu với quân Pháp. Thực hiện chỉ thị của Bộ Tổng chỉ huy và Mặt trận Hà Nội, với tinh thần “tiêu thổ kháng chiến”, người dân Thủ đô đã tự nguyện tản cư, biến Hà Nội thành trận địa chặn địch. Đó là một hy sinh lớn lao của người Hà Nội vì cách mạng. Những người ở lại Hà Nội, chủ yếu là công nhân, thanh niên, học sinh, sinh viên, phụ nữ… lao vào đào giao thông hào, dựng chiến lũy, đục tường nhà, đắp ụ chiến đấu. Hằng ngày hàng nghìn người tự nguyện mang xe thồ, xích lô, xe bò ra bờ sông Hồng chở cát về đắp ụ chiến đấu. Đồ đạc của gia đình như sập gụ, tủ chè, giường phản được đưa ra làm vật cản trên khắp các phố. Lương thực, thực phẩm của các gia đình được tập trung vào một chỗ, sẵn sàng phục vụ lực lượng kháng chiến. Thanh niên tiếp tục được vận động gia nhập tự vệ. Các bộ phận tiếp tục quyên góp tiền của trong nhân dân để mua sắm vũ khí cho tự vệ khu phố. Nhiều tự vệ đã tự bỏ tiền trang bị vũ khí cho mình. Nhân dân ngoại thành thực hiện “vườn không, nhà trống”, đồng thời chuẩn bị mọi cơ sở vật chất đón đồng bào nội thành tản cư ra. Tất cả các việc làm đó được tiến hành với tinh thần tự giác cao nhất.

Khi bước vào chiến đấu, các đội Tuyên truyền xung phong tiếp tục được thành lập và hoạt động khá rầm rộ. Vượt qua làn đạn địch, hằng ngày anh, chị em Tuyên truyền xung phong xuống từng ụ chiến đấu vừa truyền lệnh, vừa tìm hiểu các gương chiến đấu, kịp thời tuyên truyền trên mặt trận. Tết Đinh Hợi, đại biểu các ngành, các đoàn thể vẫn tổ chức gặp mặt, úy lạo anh em binh sĩ ngay tại trụ sở của Tổng Liên đoàn Lao động. Đặc biệt các cán bộ, chiến sĩ còn được đón nhận thư chúc Tết của Bác Hồ gửi từ ngoài vào, làm mọi người như được tiếp thêm sĩ khí trước các cuộc chiến đấu ác liệt. Thực tế cho thấy, mặc dù tổ chức chưa hoàn chỉnh, nhưng công tác tư tưởng đối với cả quân và dân tham gia chiến đấu đã được tiến hành rất hiệu quả. Các cán bộ, đảng viên, các cơ quan chính trị, đoàn thể quần chúng đã biết nắm vững các mặt công tác chủ yếu như sinh hoạt chi bộ, phát triển Đảng, xây dựng khối đoàn kết, giáo dục ý thức kỷ luật v.v.. để động viên cán bộ, chiến sĩ giữ vững tinh thần chiến đấu. Chính từ sự hiệu quả của công tác tư tưởng đã tạo ra nền tảng cho một thế trận vững chắc trên địa bàn Thủ đô trong suốt 60 ngày đêm quyết chiến với địch.

Ngày nay, việc vận dụng bài học động viên chính trị, tư tưởng vào xây dựng địa bàn Hà Nội thành khu vực phòng thủ vững chắc vẫn tiếp tục được thực hiện có hiệu quả. Cùng với việc phát triển về kinh tế, xã hội, công tác quốc phòng, an ninh ở Hà Nội không ngừng được củng cố. Việc giáo dục quốc phòng toàn dân được xã hội hoá với nhiều hình thức phong phú, sinh động. Thế hệ trẻ được giáo dục truyền thống, bồi dưỡng tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội một cách hệ thống. Bằng nhiều biện pháp tổng hợp, Hà Nội vừa xây dựng củng cố lực lượng vũ trang có phẩm chất chính trị tốt, có trình độ kỹ thuật, chiến thuật thành thục, vừa tạo dựng thế trận chiến tranh nhân dân vững chắc, sẵn sàng bảo vệ Hà Nội khi có tình huống xảy ra.

Đại tá Đỗ Căn Chính ủy Bộ CHQS Hà Nội