Cách đây 55 năm, Đại đoàn 308 hùng dũng tiến về giải phóng Thủ đô, kết thúc 9 năm trường kỳ kháng chiến. Đó là kết quả của "Chín năm làm một Điện Biên/Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng". Đóng góp vào chiến công chung của quân và dân ta, không thể không kể đến những chiến công thầm lặng của những người lính quân báo trong Mặt trận Hà Nội. Không mặc áo lính, hoạt động đơn tuyến độc lập, hòa mình vào cuộc sống của nhân dân; thậm chí phải chịu cả điều tiếng là "Việt gian bán nước", nhưng họ vẫn chịu đựng, vẫn kiên cường để hoàn thành nhiệm vụ... Tác giả Nguyễn Đình Cần đã ghi lại những sự việc này...

Gặp mặt truyền thống ngành tình báo quân sự Quân khu Thủ đô (cũ) qua các thời kỳ.  Ảnh tư liệu

Ngày 19-12-1946, tiếng súng Toàn quốc kháng chiến bùng nổ. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ cầm chân giặc để Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh rút lên chiến khu Việt Bắc, mở đầu cuộc trường kỳ kháng chiến của dân tộc, lực lượng vũ trang Hà Nội đưa một bộ phận hành quân lên chiến khu, một bộ phận được lệnh tạm thời rút sang các tỉnh Phúc Yên, Hà Đông, Sơn Tây.

 

Năm 1947 đồng chí Vỵ Hải, Thành đội trưởng Hà Nội gọi đồng chí Đoàn Văn Luận (tức Kỳ Sơn) và chị Nguyễn Thị Thuần lên giao nhiệm vụ quay lại nội thành, điều tra tình hình địch. Đây là những đồng chí đầu tiên làm nhiệm vụ quân báo của thành đội Hà Nội.

Đến năm 1951, đồng chí Trần Vỹ, Cục trưởng Cục dân quân về làm chỉ huy trưởng, đồng chí Trần Quốc Hoàn làm Chính ủy Mặt trận Hà Nội. Đồng chí Trần Vỹ chỉ đạo phải tổ chức một lực lượng gồm những đồng chí trung kiên, có bản lĩnh chính trị, nhanh nhẹn, khôn khéo, am hiểu địa bàn Thủ đô để hoạt động quân báo, mang cả tính chất điệp báo. Với nhiệm vụ tổ chức lực lượng luồn sâu vào Hà Nội theo phương châm "trường kỳ mai phục, đi sâu leo cao vào nội bộ địch". Lực lượng này có 47 đồng chí, mật danh là "Đại đội 19" do đồng chí Phùng Hiền (tức Phùng Thanh Sơn) làm trưởng ban, đồng chí Thế Dân (tức Đỗ) và đồng chí Lê Vân (tức Thanh Quân) làm phó ban, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Trần Vỹ.

Nhận nhiệm vụ, chúng tôi vui mừng, háo hức vì được quay lại Thủ đô, nơi chúng tôi - những thanh niên Hà Nội đã sinh ra và lớn lên, nơi những người thân ruột thịt đang phải sống dưới ách kìm kẹp của kẻ thù... Nhưng bên cạnh đó cũng là tâm trạng hồi hộp, lo lắng, vì đây là một nhiệm vụ mới, phải ẩn mình, giấu mặt, phải biết kiềm chế tâm tư tình cảm, tuyệt đối không được manh động trước quân thù.

Sau khi được tập trung để dự một lớp đào tạo nghiệp vụ do đồng chí Lê Trọng Nghĩa, Cục trưởng Cục tình báo Quân sự phụ trách, chúng tôi đã trưởng thành lên rất nhiều. Quán triệt tư tưởng và nhiệm vụ, chúng tôi chia nhỏ thành nhiều tốp, theo gia đình hồi cư trong vai vợ chồng hờ, học sinh sinh viên, công chức thợ thuyền... Giấy tờ tùy thân thì đã có đồng chí Trần Hoài Đức (tức Đức "điếc") làm giả. Thế là chúng tôi ung dung từ các hướng tiến vào nội thành.

Do hoạt động đơn tuyến, nên mỗi "dây" chỉ có từ 3 đến 4 người, 1 đồng chí làm nhiệm vụ giao liên. Tên gọi đều có số hiệu hoặc mật danh, mỗi đồng chí chỉ biết mặt cấp trên trực tiếp của mình, để khi bị lộ thì tránh "rút dây động rừng". Trong 3 đồng chí trưởng, phó ban Quân báo Mặt trận Hà Nội, mỗi đồng chí trực tiếp chỉ huy một số "dây" được phân công, khoảng chừng 20 - 22 đồng chí. Thư từ hồi đó chưa có giấy bảo mật mà viết bằng nước cơm trên tờ báo Le Figaro của Pháp, hoặc viết bằng nước quả chanh trên giấy pơ-luya. Các đồng chí giao liên có nhiệm vụ chuyển ra vùng tự do để Ban quân báo Mặt trận Hà Nội tổng hợp phân tích đánh giá rồi báo cáo lên đồng chí Vỹ và đồng chí Nghĩa; đồng thời báo cáo thẳng lên Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp theo mã số riêng và vào một giờ nhất định.

Hà Nội trong những ngày giặc tạm chiếm, không khí cách mạng vẫn sục sôi; lòng dân vẫn hướng về Đảng, về Chính phủ Cụ Hồ. Để giữ được không khí ấy, lực lượng Quân báo Mặt trận Hà Nội đã đóng góp nhiều thông tin quan trọng cho "đội quân ngầm", vận động nhân dân bất hợp tác với địch. Cuối năm 1949, Bảo Đại "kinh lý" Bắc Kỳ, đồng chí Phạm Lan tổ chức đặt VIV2 "bom bay" ở hồ Giám phía Văn Chương bắn vào Phủ toàn quyền địch, tiêu diệt một số tên ngự lâm quân. Súng cối của ta trên đê Kim Liên liên tục nhả đạn vào Nhà máy rượu, Nhà máy diêm nơi giặc đóng quân, làm Bảo Đại rất hoảng sợ, phải rút ngắn thời gian kinh lý. Giữa tháp rùa Hồ Gươm, hồ Giám, lá cờ đỏ sao vàng tung bay làm những người dân Hà Nội thêm phấn chấn, tin tưởng một ngày không xa, Chính phủ Cụ Hồ sẽ trở lại Thủ đô.

Bên cạnh đó, lực lượng Quân báo Mặt trận Hà Nội còn tham gia tổ chức nhiều vụ vượt ngục cướp tù tại các bệnh viện, do các đồng chí này cáo bệnh địch phải đưa ra nhà thương để điều trị. Như trường hợp giải thoát đồng chí Lê Nghĩa, đồng chí Nghiêm Cao, đồng chí Phạm Lan tại Nhà thương Phủ Doãn và Bệnh viện Bạch Mai. Táo bạo hơn, khi đồng chí Lê Vân, Trần Bi bị bắt ở sân bay Gia Lâm, lúc trốn khỏi nơi này đã tổ chức đóng giả địch, lái xe GMC vào sân bay cứu thoát một đoàn tù binh, rồi tù tử hình vượt ngục Hỏa Lò đêm Nô-en 24-12-1951...  Những chiến công táo bạo đó đã làm chấn động Hà Nội và nước Pháp, làm nức lòng quân và dân ta trên các chiến trường.

Tháng 11-1953, Pháp nhảy dù xuống cứ điểm Điện Biên Phủ hòng hút chủ lực của ta đánh một trận quyết định với chúng. Lúc này, không khí chiến tranh đang sôi sục. Khắp các làng quê miền Bắc, thanh niên, trung niên không kể gái, trai nô nức tòng quân vào bộ đội, tham gia thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ.

"Vỏ quýt dày có móng tay nhọn", lúc ấy ta không có không quân để đối đầu với giặc lái Pháp, vì vậy, Trung ương Đảng chỉ thị cho Hà Nội bằng mọi cách phải làm giảm sức mạnh về không quân của địch. Nhiệm vụ được giao cho lực lượng Mặt trận Hà Nội, trong đó có lực lượng Quân báo.

Theo kế hoạch, thuốc nổ đã được đưa vào nội thành. Nơi đặt thuốc nổ là Câu lạc bộ sĩ quan Không quân của Pháp tại 40 phố Quang Trung, Hà Nội. Nhưng làm thế nào để đưa một lượng thuốc nổ lớn tới địa điểm đã định, trong khi hàng rào quân cảnh, mật thám ở khu vực này luôn sục sạo, đánh hơi suốt ngày đêm. Nhiệm vụ khó khăn, nặng nề và nguy hiểm được giao cho chị Vợi (tức Thanh) và chị Huệ (biệt danh Huệ "người đẹp"), chiến sĩ quân báo Mặt trận Hà Nội. Hai chị trong vai tiểu thương, ngúng nguẩy gánh hàng mắm tôm đi qua nhiều tuyến phố. Tới gần điểm tập kết, bỗng xuất hiện hai tên lính Pháp chặn đường hai chị lại. Một thoáng bối rối trên gương mặt chị Vợi, các đồng chí đi bảo vệ cũng rất căng thẳng, đạn lên nòng để sẵn sàng bảo vệ đồng đội. Chị Huệ nháy mắt làm hiệu với chị Vợi như muốn nói: "Cứ bình tĩnh, yên tâm"... Rồi chị nở một nụ cười duyên rất tươi với hai tên lính. Thì ra, thấy chị Huệ xinh gái, chúng chỉ xán lại để tán tỉnh. Trong lúc chúng đang khua chân, múa tay với người đẹp, thì chị Vợi đã kịp thời gánh hàng vượt trạm kiểm soát. Nhưng thật không may, quả bom tự chế với 25kg thuốc nổ được kích hoạt đã không nổ, nếu không 180 tên "giặc trời" đã về chầu âm phủ.

Với quyết tâm làm suy yếu không quân địch, Quân báo Mặt trận Hà Nội đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng cho các đơn vị được giao nhiệm vụ đánh Sân bay Bạch Mai, Gia Lâm, gây cho địch nhiều thiệt hại nặng nề.

Chiến thắng Điện Biên Phủ thắng lợi, thực dân Pháp chịu ngồi vào vòng đàm phán ở thế thua. Lúc này, nhiệm vụ được cấp trên giao cho lực lượng Quân báo Mặt trận Hà Nội là theo dõi biến động các vị trí Pháp đóng quân, nhằm phục vụ cho Hội nghị quân sự Trung Giã; đồng thời theo dõi, bảo vệ các cơ sở quan trọng của Hà Nội sau khi giặc rút khỏi Thủ đô, đặc biệt là Nhà máy điện Yên Phụ, Nhà máy nước Yên Phụ...

Ngày chiến thắng đang tới gần, lực lượng Quân báo Mặt trận Hà Nội được giao hai nhiệm vụ: Chuẩn bị 5 xe ô tô dẫn đường 5 cánh quân vào tiếp quản các vị trí của địch; đồng thời theo dõi chặt chẽ những tên sĩ quan ngụy, mật thám chỉ điểm, phòng nhì của Pháp cài cắm lại Hà Nội, có kế hoạch trấn áp chúng, không để chúng hoạt động chống phá, gây rối, đảm bảo an ninh tuyệt đối cho ngày tiếp quản Thủ đô. Đặc biệt là công tác bảo vệ cuộc mít tinh lớn mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ về Thủ đô.

Các cánh quân của Đại đoàn 308 hùng dũng tiến vào Thủ đô Hà Nội trong cờ hoa chào đón của người Hà Nội. Trước đó, Đại đoàn 350 đã ém quân ở các vị trí trong Hà Nội. Trong đó, lực lượng Quân báo Mặt trận Hà Nội sau khi hoàn thành nhiệm vụ thầm lặng trên địa bàn Thủ đô đã nhập thành Tiểu đoàn 172 Quân báo thuộc Đại đoàn 350. Lúc này, những người lính chúng tôi mới được khoác trên mình chiếc áo của Bộ đội Cụ Hồ làm mọi người ngỡ ngàng.

Chiến thắng bao giờ cũng là niềm vui sướng tột cùng, nhất là với những người đã chia ngọt, sẻ bùi, hy sinh gian khổ để làm nên chiến thắng ấy. Song, cũng có những người, giờ phút chiến thắng lại là giờ phút buồn tủi đối với họ. Ở đây, tôi muốn nói đến trường hợp của anh Nguyễn Văn Thản. Anh Thản là người của Quân báo Mặt trận Hà Nội, hoạt động công khai trong lòng địch. Nhiệm vụ của anh là moi tin từ nội bộ địch rồi gửi thông tin qua người em ruột là Nguyễn Phúc Nghị, chiến sĩ quân báo. Với vỏ bọc là quan ba lính ngụy, anh đã nhiều lần lái xe Jeep đưa chị giao liên Lương Thị Lan vượt qua nhiều đồn, bốt địch. Ngôi nhà 46 Phan Bội Châu, Hà Nội của anh là cơ sở của tình báo quân sự Mặt trận Hà Nội. Ngày tiếp quản, tưởng anh là sĩ quan ngụy, chính quyền đã đưa anh Thản đi tập trung giáo dục cải tạo. Nghe tin, anh Trần Kiên, cán bộ chỉ huy đường dây đơn tuyến của anh Thản tìm đến nơi anh Thản đang học tập để minh oan, nhưng không được nên lòng buồn nặng trĩu...  Không bỏ cuộc, anh Kiên đôn đáo gõ cửa khắp nơi. Gần 8 năm trời anh Thản mới được minh oan. Nhưng khi quây quần bên đồng chí đồng đội, anh Thản không hề oán trách sự nhầm lẫn này. Anh nói: "Làm nghề tình báo là phải che giấu thân thế thật của mình, vì vậy, việc bà con và chính quyền hiểu nhầm cũng là điều dễ hiểu, càng chứng tỏ mình đã xâm nhập và tạo vỏ bọc tốt để hoàn thành nhiệm vụ...".

Nửa thế kỷ trôi qua, những thanh niên Thủ đô trong đội ngũ Quân báo Mặt trận Hà Nội đến nay đều đã lớn tuổi. Điều vui mừng là chúng tôi đã có một Ban liên lạc, định kỳ gặp mặt để thăm hỏi, động viên, giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Mỗi lần gặp mặt, chúng tôi lại kể cho nhau nghe những mẩu chuyện về tuổi trẻ, về những năm tháng chiến đấu trong lòng Hà Nội bị tạm chiếm với nhiều kỷ niệm xúc động không thể nào quên...


NGUYỄN ĐÌNH CẦN