Mỗi khi có dịp lên công tác trên vùng đất Tây Bắc với đèo cao, suối sâu, hoa ban nở ngút ngàn bên triền núi… chúng tôi vừa thi nhau hát bài hát "Qua miền Tây Bắc" vừa bồi hồi nhớ nhạc sĩ Nguyễn Thành-tác giả bài hát nổi tiếng đó!
Lùi lại hơn mười năm về trước, vào một buổi chiều giáp Tết Giáp Tuất, chúng tôi đã tới thăm gia đình nhạc sĩ Nguyễn Thành ở trong một khu tập thể thuộc thành phố Hà Nội. Vừa mới đến đầu nhà ông, tôi chợt nghe văng vẳng có tiếng ghi ta bập bùng… bập bùng. Hóa ra là nhạc sĩ Nguyễn Thành đang hướng dẫn các cháu trong khu tập thể chơi đàn.
Khi biết ý định của chúng tôi, nhạc sĩ Nguyễn Thành dừng tay pha chè mời khách rồi vui vẻ tâm sự.
Thời trai trẻ của mình, nhạc sĩ từng làm tổ trưởng tổ nhạc của Sư đoàn Quân Tiên Phong. Trong giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc-kháng chiến chống Pháp-ông đã sáng tác bài hát "Qua miền Tây Bắc" khắc họa nét đẹp tâm hồn trong sáng, cao cả của anh Bộ đội Cụ Hồ. Đó là một hành khúc ngắn gọn, hàm súc. Tên bài hát là do anh em chiến sĩ đặt. Tức là họ đã lấy ngay lời đầu tiên của bài hát là: "Qua miền Tây Bắc…" để đặt tên bài. Nghe tên bài hát như thế, ông cảm thấy hay hơn hẳn cái tên mà ông đặt ban đầu là "Vào Tây Bắc".
Nhạc sĩ Nguyễn Thành viết bài hát "Qua miền Tây Bắc" trong cái đêm tràn đầy cảm hứng. Nhưng thai nghén nó là cả một quá trình. Đã từ lâu, ông nảy ý định muốn ghi lại những cảm xúc, những tình cảm thương mến dạt dào của người lính vệ quốc quân trên những nẻo đường miền Tây Bắc xa xôi của Tổ quốc trong khói lửa của cuộc kháng chiến. Vào một đêm năm 1952, trong một chuyến đi công tác ở Tây Bắc, ông đã hoàn chỉnh bài hát. Dạo đó, ông và các anh em làm công tác tuyên truyền, văn nghệ luôn luôn theo sát bước chân bộ đội để phục vụ. Hôm ấy, trên đường hành quân, tới một trạm nghỉ trên lưng đèo Khau Vát, ông vừa cầm đàn vừa hát "Qua miền Tây Bắc", được anh em ở hai đại đội chuẩn bị xuất kích vào trận đánh Nghĩa Lộ vỗ tay tán thưởng nồng nhiệt. Sau giải phóng Nghĩa Lộ, khi hành quân qua một số nơi, anh em đã hát vang bài hát "Qua miền Tây Bắc". Bài hát "Qua miền Tây Bắc" của ông được ra đời và phổ biến sâu rộng từ đó.
Trước khi tạm biệt nhạc sĩ Nguyễn Thành, chúng tôi bày tỏ niềm quý trọng sự đóng góp của ông qua việc sáng tác bài hát "Qua miền Tây Bắc" còn đọng lại mãi với thời gian. Nhìn chúng tôi, nhạc sĩ Nguyễn Thành mỉm cười nói: "Hồi tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, tôi vô cùng cảm động mỗi khi thấy bài hát của mình sáng tác đã đi vào cuộc sống của đồng đội. Tôi cũng có dịp may mắn cùng các đồng chí trong tổ nhạc của sư đoàn đã hát "Qua miền Tây Bắc" cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp nghe tại Sở chỉ huy chiến dịch".
Ra về, ngoài đường mưa xuân nhè nhẹ, gió se sắt lạnh, nhưng trong lòng tôi cứ cảm thấy ấm áp và rộn lên niềm vui bởi vừa được chia sẻ những kỷ niệm và hạnh phúc khó quên về thời trai trẻ của một nhạc sĩ-chiến sĩ Điện Biên năm xưa ngay tại chính căn phòng đầy ắp âm thanh, đầy ắp tình cảm của gia đình ông.
KHÁNH TÙNG