Liệt sĩ đầu tiên sau ngày thành lập quân đội ta

Cụ Bế Bằng – Kim Anh (ảnh chụp năm 2000)

...Xuân Trường là bí danh của anh Hoàng Văn Nhủng. Anh Nhủng người dân tộc Tày, quê ở Sóc Hà, Hà Quảng, tham gia hoạt động cách mạng từ những năm 1936-1937 ở châu Hà Quảng; còn tôi tham gia tổ chức Đoàn thanh niên dân chủ hoạt động ở vùng quê Hồng Việt-Hòa An. Lâu quá rồi không nhớ là anh sinh năm nào, nhưng dáng người cao lớn trông bệ vệ lắm. Tôi đã được sống cùng anh khi cùng được Liên tỉnh ủy Cao Bắc Lạng cử sang Trung Quốc xin vào học một lớp quân sự thuộc khóa đào tạo của trường quân sự Hoàng Phố, đó là lớp “Việt cán ban” của bọn Tưởng, với lý do là cùng đồng minh đánh Nhật. Cũng từ hồi đó chúng tôi hoạt động với các anh Nam Long, Thu Sơn (Nguyễn Văn Càng)... về sau gặp anh Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Hoàng Văn Thái... Khi về nước, tôi cùng anh Nhủng tham gia hoạt động ở vùng Lục Khu-Hà Quảng, làm nhiệm vụ tiễu phỉ, xây dựng vùng căn cứ... Cho đến năm 1944, khi thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân thì tôi và anh Nhủng đều được gọi về, lại sống bên nhau. Tôi cùng anh Thu Sơn và Bế Sắt (Hồng Quân) được phân công làm tiểu đội trưởng đầu tiên. Sau khi đánh thắng liền hai trận lấy đồn Phay Khắt và đồn Nà Ngần thì toàn đội rút về căn cứ củng cố, học tập, được bổ sung thêm nhiều người để phát triển thành đại đội rồi mới đi đánh đồn Đồng Mu vào đêm ngày 4 rạng ngày 5-2-1945 vào trước tết âm lịch. Hôm đi đánh đồn Đồng Mu có chừng hơn 40 người. Anh Xuân Trường cùng tổ với tôi, là người đầu tiên của Đội đã hy sinh anh dũng tại trận này...

Cụ Kim Anh kể rằng: Đồn Đồng Mu bên Bảo Lạc nằm sát biên giới, án ngữ vị trí nhằm kiểm soát toàn bộ tuyến đường Sóc Hà-Đồng Mu ở Hà Quảng và Đồng Mu-Pác Lung sang Ba Bể xuống Bắc Kạn. Vì phải thường xuyên chống lại bọn phỉ hoạt động mạnh ở vùng biên giới nên đồn này được bọn Pháp xây dựng khá kiên cố trên một quả đồi nhô cao giữa một vùng khá trống trải, có nhiều lô cốt, tường đắp dày có lỗ châu mai, quanh đồn có rào dây thép gai. Giữa đỉnh đồi có “đồn cao”-lô cốt vững chắc là nơi bọn chỉ huy ở... Lính địch đóng giữ đồn này là khoảng bốn chục lính đỏ do mấy sĩ quan Pháp chỉ huy. Quân ta hành quân từ xa tới, định “lật cánh”, đổi hướng để bất ngờ tấn công Đồng Mu và đánh lạc hướng sự truy đuổi của quân Pháp. Nhưng địch cũng luôn đề phòng, canh gác rất kỹ, nên trận tấn công đồn diễn ra kéo dài suốt từ giữa đêm, bộ đội ta chưa chiếm được đồn thì trời sắp sáng nên phải rút ra...

Theo cụ Kim Anh kể lại, hôm đó hai ông Nam Long và Đàm Quang Trung đã cải trang vào trước định đánh lừa địch, nhưng vào tới vọng gác thì lộ vì khi lính gác hỏi, hai ông trả lời bằng giọng nói của người Sóc Hà-Hà Quảng, khác giọng người Đồng Mu-Bảo Lạc nên chúng nghi ngay là người lạ. Địch từ trong đồn được báo động đã chống trả quyết liệt ngay từ đầu, bắn ra tới tấp. Chính Xuân Trường đã nhanh tay diệt gọn tên đốc và một tên khác. Lúc đó, Kim Anh cùng Xuân Trường và Thế Hậu đã xông thẳng vào trong đồn bắn quyết liệt... Bị quân ta xông vào nổ súng tấn công từ nhiều phía quyết liệt, một số địch bị diệt, còn lại chúng dồn lên lô cốt trên cao giữa đồn để cố thủ, bắn ra. Không may, Xuân Trường trúng đạn ngã xuống. Anh cố gượng dậy nói với Thế Hậu: “Tao bị đạn rồi, mày lấy súng của tao mà đánh tiếp đi, nhanh lên...”, rồi tắt thở. Kim Anh và Thế Hậu không cởi được cái thắt lưng to của Xuân Trường, phải dùng thanh kiếm cắt đứt cho nhanh, để lấy khẩu súng và quả bom lửa của Mỹ ra tiếp tục đánh địch...

Trận này, quân ta diệt được 20 tên địch, thu 5 súng trường và có 3 tên địch ra hàng, nhưng phải rút ra trước lúc trời sáng khi chưa hoàn toàn chiếm được đồn. Trước khi tiến vào Đồng Mu nói chuyện gây thanh thế rồi chia làm hai cánh quay trở về khu rừng căn cứ Trần Hưng Đạo, anh Văn (Võ Nguyên Giáp) và Ban chỉ huy đã cử một số đồng chí ở lại với cơ sở cùng nhân dân địa phương làm lễ an táng cho đồng chí Xuân Trường, người chiến sĩ đầu tiên của Quân đội ta đã hy sinh anh dũng khi tuổi đời còn thanh xuân.

Cụ Kim Anh rơi nước mắt nói thêm: Hôm đó trên đường rút về căn cứ, cả đội ai cũng buồn, phần vì nhiệm vụ đánh đồn chưa thắng trọn vẹn, nhưng buồn nhất là đã có một chiến sĩ đầu tiên hy sinh. Anh Văn (tức đồng chí Võ Nguyên Giáp) phải làm công tác động viên giải thích mãi... Ngày nay, Đồng Mu đã được đổi tên gọi mang tên liệt sĩ đầu tiên của Quân đội ta là xã Xuân Trường đấy...

Kim Anh (NH lược ghi)