Đại tướng Võ Nguyên Giáp - một ngôi sao văn hóa

QĐND - Nói đến Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ta thường hiểu ông là một nhà quân sự được cả đất nước và thế giới kính phục, tôn vinh, ít ai thấy (hoặc chưa có dịp nhắc đến) Đại tướng còn là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển phong trào học chữ quốc ngữ, tiến tới xóa nạn mù chữ, cơ sở để nâng cao dân trí cho nước nhà.

Từ đầu thế kỷ XX, đất nước ta chìm đắm trong nạn thất học. Theo thống kê của Nha học chính Đông Pháp năm 1936: 95% dân chúng Việt Nam không biết một thứ chữ gì. Các nhà trí thức nho học yêu nước như Lương Văn Can, Nguyễn Quyền v.v.. đã tổ chức trường tư thục Đông Kinh Nghĩa Thục để khuyến khích học chữ quốc ngữ đặng nâng cao dân trí, chấn hưng dân khí, bồi dưỡng nhân tài... Nhưng chỉ trong một thời gian ngắn, chưa đầy chín tháng, thực dân Pháp đã bắt đóng cửa trường, hiệu trưởng Lương Văn Can đã bị đi tù.

Đến năm 1937, báo chí tiến bộ bằng tiếng Việt và tiếng Pháp đã nhiều lần nêu lên sự cần thiết phải lập một Hội để chống nạn mù chữ, vừa là để mang ánh sáng văn hóa, vừa là để vận động giác ngộ quần chúng lao động. Trong những năm 1936-1937, tình hình chính trị thuận lợi, Mặt trận Bình dân Pháp lên nắm quyền, Đảng ta có điều kiện hoạt động công khai, đã cho xuất bản nhiều sách, báo. Do 95% dân số mù chữ, nên sách báo tuyên truyền cách mạng không phát huy được tác dụng. Vì vậy, theo đề nghị của đồng chí Trường Chinh, Xứ ủy Bắc kỳ quyết định thành lập một tổ chức công khai chống nạn thất học. Thực hiện chủ trương đó, các đồng chí Trần Huy Liệu cùng hai ông Đặng Thai Mai, Võ Nguyên Giáp, những giáo sư đã nổi tiếng thời ấy, qua ông Phan Thanh, nhà giáo, một trí thức trẻ yêu nước, có tài hùng biện, vừa đắc cử Dân biểu, đại diện cho Đảng vào Viện Dân biểu Trung kỳ khóa III, đứng ra vận động những nhân sĩ, trí thức để bàn bạc việc thành lập một tổ chức công khai chống nạn thất học. Trong phiên họp đầu tiên và nhiều phiên họp sau đó, các vị đã bàn về tên hội và đề cử ra một ban trị sự lâm thời để xin phép chính quyền đô hộ Pháp cho được thành lập Hội. Hội nghị đi tới việc cử cụ Nguyễn Văn Tố, học giả uyên bác, Hội trưởng Hội Trí Tri, làm Hội trưởng Hội truyền bá quốc ngữ, cử cụ Bùi Kỷ làm Phó hội trưởng, cử ông Phan Thanh làm Tổng thư ký Hội, Quản Xuân Nam làm Phó tổng thư ký, ông Đặng Thai Mai làm thủ quỹ, ông Võ Nguyên Giáp làm Trưởng ban dạy học.

Trên cương vị Trưởng ban dạy học của Hội truyền bá quốc ngữ, ông Võ Nguyên Giáp đã cùng các chiến hữu của mình "Đi truyền bá chữ quốc ngữ như đi làm cách mạng”.

Nhìn lại suốt 7 năm tồn tại (25-5-1938/15-8-1945), Hội truyền bá quốc ngữ đã xóa nạn mù chữ cho hơn 7 vạn người. Con số đó chưa nhiều so với hàng chục triệu đồng bào ta còn mù chữ, còn xa với lòng mong mỏi của Hội, của cách mạng nhưng ảnh hưởng của phong trào rất sâu rộng trong nhân dân cả nước. Phong trào ấy đã phát triển mạnh mẽ, đã đào tạo được nhiều cán bộ trung kiên, có kinh nghiệm về chống nạn thất học, đã cung cấp cho cách mạng một số cán bộ và chiến sĩ được rèn luyện trở thành những cán bộ quản lý giáo dục chủ chốt sau này cho Bình dân học vụ, cho ngành giáo dục, cho bộ máy chính quyền mới-trong đó có công đóng góp rất tích cực của đồng chí Võ Nguyên Giáp.

Ngày 2-9-1945, sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời công bố thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đọc diễn văn về chính sách đối nội, đối ngoại của Chính phủ, tuyên bố: “… nền giáo dục mới đang ở thời kỳ tổ chức. Chắc chắn bậc sơ học sẽ cưỡng bách. Trong thời hạn rất ngắn sẽ ban hành lệnh bắt buộc học chữ quốc ngữ để chống nạn mù chữ đến triệt để…”

Trong sáu việc cấp bách trước mắt ở buổi họp Hội đồng Chính phủ đầu tiên ngày 3-9-1945, Hồ Chủ tịch xếp việc chống nạn mù chữ là việc thứ hai chỉ sau việc chống nạn đói. Người nói: “Nạn dốt là một trong những phương pháp thâm độc mà bọn thực dân dùng để cai trị chúng ta…”. Người còn chỉ ra rằng: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy tôi đề nghị mở một chiến dịch chống nạn mù chữ”.

Thừa ủy quyền của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 8-9-1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã nhân danh Chủ tịch Chính phủ lâm thời ra Sắc lệnh số 17-SL quy định Điều 1-đặt ra một Bình dân học vụ trong toàn cõi Việt Nam.

Cùng ngày, đồng chí Võ Nguyên Giáp - Bộ trưởng Bộ Nội vụ ký Sắc lệnh số 19-SL quy định Điều 1 - trong toàn cõi nước Việt Nam sẽ thiết lập cho nông dân và thợ thuyền những lớp học bình dân buổi tối.

Điều 2 - trong hạn sáu tháng, làng nào, đô thị nào cũng phải có ít ra là một lớp học.

Tiếp theo là Sắc lệnh số 20-SL “… trong khi chờ đợi lập được nền tiểu học cưỡng bách, việc học chữ quốc ngữ từ nay bắt buộc và không mất tiền cho tất cả mọi người. Hạn trong một năm, toàn thể dân chúng Việt Nam trên 8 tuổi phải biết đọc, biết viết chữ quốc ngữ”.

Sau này, do sự phân công của Chính phủ, tuy đồng chí không công tác trong ngành Giáo dục nhưng vẫn quan tâm sâu sắc đến mọi hoạt động của ngành, nhất là vấn đề dạy Sử ở bậc học phổ thông.

NGUYỄN THÌN XUÂN (Chủ tịch CLB Chiến sĩ diệt dốt Nguyễn Văn Tố)