QĐND - Ngày 2-9-1945 mãi mãi đi vào ký ức dân tộc với bản “Tuyên ngôn Độc lập” bất hủ được Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc trên kỳ đài Quảng trường Ba Đình-Hà Nội. Ngày đó đã đi vào biết bao tác phẩm văn học-nghệ thuật như một ngày vàng son rực rỡ. Trong âm nhạc, ngày đó đã đi vào trường ca hợp xướng “Ba Đình nắng” của nhạc sĩ Bùi Công Kỳ.
 |
| Phố biển. Ảnh: Đăng Thanh |
Bùi Công Kỳ sinh ngày 29-11-1919, tại TP Nam Định. Lên Hà Nội cùng Đặng Thế Phong, Bùi Công Kỳ cũng say mê âm nhạc như bạn. Song, có lẽ do tâm hồn khác nhau, nhận cảm xã hội khác nhau nên khi Đặng Thế Phong đã rất nổi tiếng với những “Con thuyền không bến”, “Giọt mưa thu”… và đã bạc mệnh khá sớm vào năm 1942 thì Bùi Công Kỳ vẫn “im hơi lặng tiếng”. Ông chỉ chăm giao du với các nhạc sĩ thời ấy như: Nguyễn Xuân Khoát, Lưu Quang Duyệt, Văn Chung, Lê Yên… Ông cũng chăm giao du với các nhà thơ, nhất là những nhà thơ đồng hương như: Vũ Hoàng Chương, Vũ Hoàng Địch, Trần Dần, Hoàng Lộc... Chắc chắn, ông đã là một cổ động viên đắc lực cho việc ra đời nhóm thơ “Dạ Đài” của các bạn kể trên. Với nhận cảm xã hội như thế, nên những ngày đầu khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám, Bùi Công Kỳ mới được biết đến qua bài hát “Hồn Việt Nam” do chính ông biểu diễn trong chương trình của Đoàn kịch Anh Vũ do Thế Lữ và Nguyễn Xuân Khoát chỉ đạo. Bùi Công Kỳ cũng vinh dự tham gia trong đông đảo đồng bào Thủ đô mít tinh chứng kiến thời khắc Bác đọc “Tuyên ngôn Độc lập” ngày 2-9-1945. Và buổi chiều lịch sử ấy đã ám ảnh khôn nguôi trong tâm hồn người nhạc sĩ trẻ. Đi theo kháng chiến, Bùi Công Kỳ công tác tại Ty Thông tin Phú Thọ. Năm đó là năm Bác Hồ ký sắc lệnh Ngày Thương binh-Liệt sĩ (27-7-1947), nhiều nhạc sĩ đã sáng tác bài hát về chủ đề này. Riêng Bùi Công Kỳ không chỉ viết về thương binh-liệt sĩ, mà còn về cả ngày Tuyên ngôn Độc lập. Và thế là “Ba Đình nắng” phổ thơ Vũ Hoàng Địch đã ra đời.
Bùi Công Kỳ đã mở đầu “Ba Đình nắng” bằng việc tả ngọn gió ở Ba Đình với giai điệu hơi chậm, nhẹ và nhiều chùm nốt luyến bốn nốt móc đơn trong nhịp 2/4: Gió vút lên! Ngọn cờ trên kỳ đài phơi phới/ Gió vút lên! Đây bao nguồn sống mới dạt dào/ Tôi về đây lắng nghe bao tiếng gọi/ Của mùa thu cách mạng, mùa vàng sao/ Tôi về đây trong nắng nhớ thu nào/ Sao vàng mọc muôn sao vàng tung cánh…
Đấy là ngọn gió của hồi tưởng về “Tuyên ngôn Độc lập”. Ngọn gió được thổi bằng ngôn từ của nhà thơ Vũ Hoàng Địch với hơi thở “Dạ Đài”. Sau đoạn mở đầu bằng nhịp 2/4 hơi chậm và nhẹ, Bùi Công Kỳ vừa chuyển điệu (từ điệu Sol trưởng sang điệu Rê trưởng) vừa chuyển nhịp (từ 2/4 sang 3/4) để mô tả cả Hà Nội như một đài hoa lớn-đài hoa nở đón độc lập, tự do:
Ba mươi sáu phố ngày hôm ấy
Là những ngành sông đỏ sóng cờ
Chói lọi sao vàng hoa vĩ đại
Năm cánh xòe trên năm cửa ô…
Đoạn nhạc nhịp nhàng và du dương ở tiết điệu valse dường như là một đoạn nén lại của không khí chiều ấy, để rồi bùng nổ trở lại điệu Sol trưởng với nhịp 2/4 hơi nhanh, vui hoạt với những đảo phách ấn tượng: Hoan hô ta đón Cha về/ Đón trong nắng vàng tươi ngày độc lập/ Haha! Có tiếng người reo, sao vàng vừa mọc/ Cha hiện lên giọng nói hẹn thành công…
Âm nhạc lại chuyển sang điệu Rê trưởng và mở đầu độc đáo bằng một câu hát nói. Đó là lời Bác hỏi đồng bào ở giữa bản tuyên ngôn: “Tôi nói đồng bào nghe rõ không?”. Câu hát nói này là đóng góp đầu tiên của Bùi Công Kỳ, đặt nền móng cho nền kịch hát Việt Nam sau này. Sau câu hát nói, âm nhạc rưng rưng lên cao trào diễn tả hình tượng Bác Hồ như bức tượng âm thanh lồng lộng: Ôi tha thiết lời Cha già dân tộc/ Bộ ka-ki đã bạc với gió sương/ Người hiện thân sức mạnh của hòa bình…
Bức tượng ấy vươn tầm vóc giữa thiên nhiên:
Nắng Ba Đình đầy tia sáng anh linh
Còn ghi lại trên cỏ hoa đương nở
Chiều nay về lòng ta vẫn nhớ
Tiếng Cha già xen lẫn tiếng hoan hô
Ánh nắng Ba Đình ngày Tuyên ngôn Độc lập đã lan tỏa trong âm nhạc Bùi Công Kỳ, đã lấp loáng tới tận cả những ngày thu mơ ước của thanh bình. Lúc ấy, hình ảnh người thương binh chiến thắng trở về giữa đoàn thiếu nhi tung tăng thơ trẻ cũng chính là hiện hữu của ánh nắng đó trong một tương lai sẽ diễn ra vào mùa Thu 1954 Giải phóng Thủ đô cho tới tận hôm nay. Nhịp 3/4 và điệu Sol trưởng được nhắc lại nhịp nhàng: Tôi về đây lắng nghe trong gió mùa thơm ngát/ Đoàn thiếu nhi đang tưng bừng ca hát vang trời/ Tôi về đây lắng nghe trên quãng đường tiến bước/ Anh thương binh trong chiều vàng đang hát vang lừng/ Nhìn cờ trên kỳ đài phơi phới/ Anh thầm tin sắp tới thu nào…
Cả Bùi Công Kỳ và Vũ Hoàng Địch đều được đón nhận những mùa thu huyền diệu này. Năm 1985, Bùi Công Kỳ tạ thế. Còn Vũ Hoàng Địch cũng mất vài năm gần đây. Họ ra đi để lại một “Ba Đình nắng” mãi mãi!
NGUYỄN THỤY KHA