QĐND - Trong tâm thức của mỗi người Việt, ngày Tết là một ngày thiêng liêng. Đó là ngày đoàn tụ gia đình, ngày con người trở về với quê hương bản quán, về với họ hàng, tổ tiên… Tết không chỉ là dịp nghỉ ngơi, được vui chơi, mà đó còn là dịp để sum họp, để thăm hỏi, chúc tụng.
Với nhà văn Vũ Bằng, Tết là phải về quê. Bởi vì về quê là “trở về nguồn cội để cảm thông với ông bà, tổ tiên, với anh em họ hàng, với đồng bào thôn xóm” (Thương nhớ mười hai). Tôi muốn cùng mọi người trở lại Tết xưa qua một số bài thơ chưa xa lắm.
 |
| (ảnh minh họa. Nguồn: phunutoday.vn) |
Bắt đầu bằng không khí chuẩn bị cho Tết. Hãy cùng nhà thơ Đoàn Văn Cừ đi một phiên chợ Tết nửa đầu thế kỷ XX. Nhà thơ họ Đoàn đã ghi sâu vào trí nhớ nhà phê bình Hoài Thanh đến mức “cái tên Đoàn Văn Cừ trong trí tôi đã lẫn với màu bánh chưng, mùi thuốc pháo, vị mứt gừng” (Thi nhân Việt Nam). Cũng chỉ vì Đoàn Văn Cừ đã vẽ bức tranh thơ Chợ Tết “đầy rẫy sự sống và rộn rịp những hình sắc tươi vui”. Đây là cảnh đi chợ:
Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon,
Vài cụ già chống gậy bước lom khom,
Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ.
Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ,
Hai người thôn gánh lợn chạy đi đầu…
Đấy là phiên chợ Tết điển hình trên mọi miền quê. Nhưng có một bài thơ Tết của Vân Đài tả chợ Tết phương Nam, chỉ đặc tả cảnh chợ búa, nhưng rất Nam Bộ:
Dưa hấu xuồng con nặng lướt qua
Ruột vàng mát rượi cát Trà Kha
Chợ ba đêm Tết gà quên sáng
Đèn đọ sao khuya khách lạc nhà
Bà nội mấy lần đi chợ Tết
Thúng đầy cam đỏ gánh mùa xuân
Trẻ em áo mới vây quanh bếp
Xem mẹ ngồi xên chảo mứt gừng…
Sắm Tết phải đủ cả vật chất và tinh thần. Đã đi chợ chuẩn bị những thứ thực phẩm như thịt mỡ, dưa hành... thì phải ghé qua hàng thầy đồ của nhà thơ Vũ Đình Liên để làm đôi câu đối đỏ. ông đồ ấy bày mực Tàu, giấy viết bên phố đông người qua:
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa rồng bay…
Có đôi câu đối, có thể tiện mua mấy bức tranh Đông Hồ nữa. Thế rồi náo nức chờ ngày đầu năm mới. Những ngày áp Tết, vất vả nhất là những người nội trợ phải lo lắng, sắm sửa mọi thứ cho gia đình. Hãy xem nhà thơ Nguyễn Bính thuật lại cái vất vả của người mẹ trong bài “Tết của mẹ tôi”:
Tết đến mẹ tôi vất vả nhiều
Mẹ tôi lo liệu đủ trăm điều
Giết lợn, đồ xôi, lại giết gà,
Cỗ bàn xong cả từ hôm qua.
Suốt đêm Giao thừa mẹ tôi thức,
Lẩm nhẩm cầu kinh Đức Chúa Bà
Cái Tết nghèo chưa xa trong ký ức của nhà thơ Hằng Phương thật cảm động: Mẹ ơi! Nhớ Tết năm nào/ Mẹ mua guốc mới ướm vào chân con/ Con đi lếch thếch trên giường/ Đợi ngày Mồng Một ra đường mới tinh… Năm mới, nhiều thứ cần phải “mới tinh” cho nên đôi guốc ấy, người con mới “đi trên giường”. Quần áo mới là mơ ước chẳng những của trẻ nhỏ mà cả những chàng trai, cô gái mà nhà thơ Anh Thơ gọi là “đĩ nhớn”: Đĩ nhớn mơ chiếc váy sồi đen nhức/ Bà lão nằm tính tuổi sắp thêm năm…
Có lẽ náo nức, phấn khởi và mong mỏi nhất ngày Tết vẫn là những đứa trẻ. Chúng mong Tết sẽ được thêm tuổi để lớn thêm, được “lì xì”, mở hàng một ít tiền, được về quê, được đi chúc Tết theo cha mẹ. Đây là tâm trạng của mấy em nhỏ trong bài “Đợi tuổi” của nhà thơ Nguyễn Hoàng Sơn:
Mẹ bảo: "Ba mươi Tết"
Đúng vào lúc Giao thừa
Trời gọi từng người một
Rồi lấy tuổi ra cho
Mấy anh em đều lo:
Chẳng may mà ngủ mất
Trời gọi không thấy mặt
Là bé mãi thế thôi!
Và rồi sớm Mồng Một, thích nhất là được "mở hàng" như lời kể của Nguyễn Bính: Sáng nay Mồng Một sớm tinh sương/ Mẹ tôi cấm chúng tôi ra đường/ Mở hàng mỗi đứa năm xu rưỡi/ Rửa mặt hoa mùi, nước đượm hương. Mới mấy chục năm trước, nhà thơ Xuân Quỳnh trong bài “Tiếng gà trưa” cho chúng ta biết cảm giác sung sướng của người cháu chờ đợi, mong mỏi Tết để mặc bộ quần áo “mới tinh” (may phòng lớn vừa dài, vừa rộng), dù đó chỉ là loại vải thông thường trúc bâu và chéo go, giờ có bói cũng chẳng ra:
Cháu được quần áo mới
ôi cái quần chéo go
ống rộng dài quét đất
Cái áo cánh trúc bâu
Đi qua nghe sột soạt
Nhà thơ Thu Nguyệt, trẻ hơn Xuân Quỳnh, nhưng ký ức về Tết xưa của chị cũng rất hồi hộp, rất vui, rất đẹp: Hồi xưa Tết thiệt là vui/ Ta trong trẻo đến khóc cười cũng trong/ Tim theo nhịp quết bánh phồng/ Chiều Ba mươi gánh nước sông đổ tràn […] Mẹ bày bánh mứt ra khay/ Trẻ con như cánh bướm bay khắp đường… Trẻ con ra đường với quần áo nhiều màu sắc nên như cánh bướm bay. Còn các cô gái đến tuổi cập kê thì kín đáo khoe vẻ đẹp của mình. ấy là nét đáng yêu, đáng quý trong mười điều đáng yêu của người con gái: “Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua” trong “Ngày xuân” của Anh Thơ: Lũ con gái rộn ràng cười nói, nói/ Khoe hàm răng đen nhánh, mắt đa tình...
Thế rồi cái mà các cô chờ đợi nhất là đi xem chèo ngày xuân. Thực chất là đi tới nơi hò hẹn với chàng trai mà cô từng thầm thương nhớ. Cô đi xem chèo, nhưng “Em mải tìm anh chả thiết xem”. Và khi chàng trai lỡ hẹn thì cô gái băn khoăn mãi: Anh ạ mùa xuân đã cạn ngày/ Bao giờ em mới gặp anh đây? (Mưa xuân-Nguyễn Bính).
Bây giờ vật chất đủ đầy hơn, không phải lo sắm Tết, chuẩn bị Tết trước đó cả mấy tháng trời nữa. Quần áo mới cho trẻ con cũng không phải lo lắng, không phải chắt chiu cả năm nuôi gà như người bà trong bài “Tiếng gà trưa”. Và cái chuyện “đốt inh nhà” pháo chuột, dán tranh gà “lên khắp cột” cũng không gặp như trong bài thơ “Tết của mẹ tôi” của Nguyễn Bính nữa. Xem chèo cũng không phải chờ đợi, vì có thể mở ti vi xem rất nhiều chương trình văn nghệ. Muốn hò hẹn thì gọi trực tiếp hoặc nhắn tin qua điện thoại di động, qua iPhone, iPad… Nhiều thứ thay đổi cùng với nhịp sống công nghiệp, cùng với đời sống vật chất và văn hóa ngày càng đủ đầy hơn. Mới đấy thôi mà “Tết ngày xưa giờ đã xa” (Thu Nguyệt). Vì thế, giở lại những vần thơ Tết xưa cũng là một cách chơi Tết của chúng ta nhân năm mới.
PGS, TS VŨ NHO