Nằm trên tuyến đường huyết mạch, ngã ba Cò Nòi (xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La) là điểm nút giao thông quan trọng của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ nên thường xuyên bị quân Pháp bắn phá dữ dội. Chính tại nơi này, 100 thanh niên xung phong đã hy sinh để đảm bảo tuyến đường vận chuyển lương thực, vũ khí ra mặt trận luôn được thông suốt. Hơn nửa thế kỷ qua đi, mảnh đất này đang từng bước khởi sắc, vươn mình phát triển.

Tọa độ “lửa”

Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ngã ba Cò Nòi là điểm trọng yếu trên đường ra mặt trận của quân ta, bởi vì đây là ngã ba đường 41 (nay là quốc lộ 6) với đường 13 (nay là quốc lộ 37), là những con đường nối đồng bằng Bắc bộ, chiến khu Việt Bắc, Khu III, Khu IV với chiến trường Điện Biên Phủ. Ngã ba Cò Nòi có vị trí quan trọng như vậy nên địch tập trung đánh phá rất ác liệt nhằm cắt đứt con đường huyết mạch chi viện lực lượng bộ đội, dân công, vận chuyển vũ khí... cho chiến trường. Với tinh thần cả nước phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ, hàng vạn thanh niên xung phong đã trực tiếp bám trụ, bảo đảm giao thông cho tuyến đường huyết mạch này. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, lực lượng thanh niên xung phong làm nhiệm vụ tại trọng điểm ngã ba Cò Nòi luôn phải hứng chịu những trận bom ác liệt, dai dẳng. Vào thời kỳ cao điểm, có ngày máy bay Pháp ném xuống đây 300 quả bom các loại với trọng lượng gần 70 tấn thuốc nổ.

TNXP và dân công hỏa tuyến trong chiến dịch Điện Biên Phủ vận chuyển lương thực ra mặt trận. Ảnh tư liệu.

Đưa chúng tôi đi thăm lại di tích lịch sử ngã ba Cò Nòi, người cựu thanh niên xung phong Lò Văn Hếnh, năm nay đã 84 tuổi ở bản Nà Hường (xã Nà Bó, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La) không giấu được sự xúc động. Nhìn những hố bom nham nhở, sâu hoắm còn lại nơi đây, ký ức về những tháng ngày tham gia mở đường, đảm bảo giao thông trên tuyến đường này dường nhưng sống lại trong ông. Ông bồi hồi nhớ lại, đầu năm 1953, ông cùng nhiều thanh niên trong xã tham gia thanh niên xung phong, đơn vị ông là Đại đội Thanh niên xung phong C264 (Thuộc Tổng cục cung cấp, nay là Tổng cục Hậu cần). Đơn vị của ông có nhiệm vụ sửa đường, phá bom, dẫn xe, các đoàn dân công qua khu vực từ đèo Chẹn (huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La) đến ngã ba Cò Nòi. Trên cung đường này, địch ném bom thường xuyên khiến mặt đường bị cày nát, gây rất nhiều trở ngại, khó khăn cho việc sửa chữa. Nhưng đối với những người thanh niên xung phong, vất vả và nguy hiểm hơn cả là việc phá các quả bom nổ chậm. Để đối phó với thủ đoạn sử dụng bom nổ chậm, đơn vị đã phân công người làm nhiệm quan sát, đếm và xác định rõ số lượng, vị trí các quả bom chưa nổ mỗi khi máy bay Pháp ném bom khu vực ngã ba này. Có như vậy mới đảm bảo an toàn tính mạng cho lực lượng thanh niên xung phong khi làm nhiệm vụ phục vụ công tác phá bom nổ chậm, giải phóng đường.

Thắp nén nhang lên Đài tưởng niệm lực lượng thanh niên xung phong đã hi sinh khi làm nhiệm vụ tại ngã ba Cò Nòi, ông Hếnh không ngăn được dòng nước mắt vì xúc động. Ông kể cuối năm 1953, một tiểu đội thanh niên xung phong gồm 12 người đang làm nhiệm vụ san hố bom ở đây thì vướng vào bom nổ chậm, khiến tất cả đều hy sinh. Biết tin, cả đơn vị ai cũng không cầm nổi nước mắt trước sự ra đi của đồng đội, nhưng không vì vậy mà nản chí, ngược lại quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần đánh đuổi giặc Pháp xâm lược, càng mạnh mẽ hơn trong mỗi người.

Sức sống mới nơi vùng đất lịch sử

Chúng tôi có dịp trở lại địa danh lịch sử ngã ba Cò Nòi trong những ngày cả nước hướng tới kỉ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử. Mảnh đất từng phải hứng chịu hàng trăm tấn bon đạn năm xưa nay đã chuyển mình, trở thành nơi có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển.

Ông Hoàng Văn Sơn, Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Cò Nòi cho biết, để ghi nhớ công ơn các liệt sỹ thanh niên xung phong, năm 2002 tỉnh Sơn La đã xây dựng Khu tưởng niệm và Tượng đài Thanh niên xung phong tại ngã ba Cò Nòi. Di tích lịch sử ngã ba Cò Nòi đã trở thành một địa danh lịch sử trong chiến dịch Điện Biên Phủ, nơi giáo dục truyền thống cho các thế hệ, nơi du khách đến tham quan, hiểu thêm về lịch sử, về mảnh đất miền Tây Bắc của Tổ quốc.

Tượng đài kỷ niệm chiến công lịch sử của bộ đội, TNXP và dân công hoả tuyến ở ngã ba Cò Nòi. Ảnh: ditichlichsuvanhoa.com.

Hơn nửa thế kỷ qua đi, Cò Nòi giờ đây không còn khó khăn như những năm sau chiến tranh, nằm xen giữa những hố bom là những nương ngô, nương mía xanh mướt, trải dài minh chứng cho sự phát triển của mảnh đất này. Ông Sơn vui mừng cho biết, từ xuất phát điểm kinh tế thấp, là một xã đặc biệt khó khăn, đến nay Cò Nòi đã duy trì tốc độ tăng trưởng khá. Thu nhập bình quân đầu người đến năm 2013 đạt 18 triệu đồng/người/năm. Cơ cấu kinh tế của địa phương có sự chuyển dịch đúng hướng, từ nền kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất cây lúa, cây sắn, cây ngô, nay xã đã chú trọng phát triển các loại cây lâu năm, cây công nghiệp. Tổng sản lượng lương thực hàng năm đạt gần 17.000 tấn; diện tích cây mía được mở rộng với hơn 1.400 ha. Lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế tiếp tục được duy trì và phát triển. Cuộc sống của đồng bào nơi đây có nhiều đổi thay với 100% số hộ được dùng điện lưới quốc gia, đặc biệt tỷ lệ hộ nghèo của toàn xã giảm xuống còn 0,7%. Bên cạnh đó hệ thống trường học, trạm y tế xã được xây dựng khang trang, công tác chăm sóc sức khỏe và giáo dục đào tạo có sự chuyển biến tích cực.

Ngày nay, nhắc đến Cò Nòi người ta không chỉ biết một địa danh lịch sử gắn với sự hi sinh anh dũng của những người thanh niên xung phong trong chiến dịch Điện Biên Phủ, mảnh đất này còn được biết đến là nơi có điều kiện kinh tế - xã hội ổn định, một khu đô thị mới đang hình thành xen giữa những nương ngô, bãi mía.

Theo TTXVN