QĐND - Nằm trên tuyến Quốc lộ 1, cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa) trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước được coi là một trọng điểm giao thông đặc biệt quan trọng cần phải bảo vệ để bảo đảm cho tuyến chi viện từ miền Bắc vào miền Nam luôn được thông suốt. Đế quốc Mỹ cũng nhận rõ vị trí trọng yếu của cây cầu này, nên luôn coi Hàm Rồng là một mục tiêu “ưu tiên” của không quân Mỹ. Trong cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ nhất, đế quốc Mỹ đã tập trung một lượng lớn bom đạn để đánh phá cầu Hàm Rồng, hòng chặt đứt con đường huyết mạch vận chuyển chi viện từ miền Bắc vào miền Nam.

Để bảo vệ cầu Hàm Rồng, ban đầu ta đã bố trí tại đây hai đại đội pháo phòng không 57mm thuộc Trung đoàn 234, hai đại đội pháo 37mm của Quân khu 3, một đại đội súng máy cao xạ 14,5mm thuộc Sư đoàn Bộ binh 304 và lực lượng trên các tàu hải quân đậu trên sông Mã. Lực lượng phòng không chủ lực kết hợp với lực lượng phòng không tầm thấp của LLVT Thanh Hóa tạo thành lưới lửa phòng không nhiều tầng, nhiều lớp sẵn sàng đón máy bay địch. Do vị trí đặc biệt quan trọng của cầu Hàm Rồng, khi rà soát lại phương án đánh địch, đêm 1-4-1965, Quân chủng Phòng không-Không quân quyết định sử dụng lực lượng không quân tiêm kích phối hợp với lực lượng phòng không mặt đất, quyết tâm bảo vệ bằng được cầu Hàm Rồng.

Cầu Hàm Rồng những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Ảnh tư liệu

Sáng 3-4-1965, nhiều tốp máy bay Mỹ lao vào đánh phá cầu Đò Lèn (Thanh Hóa). Ngay từ phút đầu, lực lượng pháo phòng không của Trung đoàn 234 và của dân quân tự vệ địa phương Thanh Hóa đã bắn rơi 1 chiếc F4 của địch. Cùng thời điểm Bộ tư lệnh Phòng không-Không quân điều động hai biên đội MIG17 do các phi công Phạm Ngọc Lan và Trần Hanh chỉ huy cất cánh phối hợp với các lực lượng khác đánh máy bay địch. Sau 20 phút xuất kích, không quân ta đã bắn rơi 2 chiếc F8 của địch và trở về căn cứ an toàn. Ra quân trận đầu đã bắn rơi máy bay địch nên ngày 3-4-1965 trở thành ngày truyền thống của Bộ đội Không quân Việt Nam.

Nhận định địch sẽ đưa lực lượng lớn vào đánh phá cầu Hàm Rồng, ta tiếp tục điều 3 đại đội pháo phòng không thuộc Trung đoàn 234 từ Nghệ An ra Thanh Hóa, tăng cường bảo vệ cầu Hàm Rồng. Trong đêm 3-4, bộ đội ta khẩn trương di chuyển, đến phà Ghép thì trời vừa sáng. Đại đội 4 đã qua được phà, tiến thẳng về Hàm Rồng, hai đại đội gồm 11 khẩu đội còn lại đang lần lượt qua phà thì gặp máy bay địch lao đến ném bom. Đang hành quân, pháo không kịp tháo khỏi xe, bộ đội ta cứ thế đánh trả máy bay địch. Dân quân các xã Hải Châu, Hải Ninh, An Hải phối hợp chặt chẽ cùng bộ đội đánh trả máy bay địch. Sau 30 phút chiến đấu ác liệt, bộ đội và LLVT Thanh Hóa đã bắn rơi 3 máy bay Mỹ, bắt sống 1 giặc lái.

Ngày 4-4, tại khu vực Hàm Rồng-Nam Ngạn, không quân Mỹ liên tục tổ chức các đợt đánh phá dữ dội. Trọng điểm của bom đạn địch là cầu Hàm Rồng. 8 giờ 30 phút ngày 4-4, nhiều tốp máy bay địch lao vào đánh phá lập tức gặp lưới lửa phòng không của ta trừng trị. Ngay loạt đạn đầu, 1 chiếc F105 của địch đã bị bắn rơi tại chỗ. Lúc 9 giờ 30 phút, địch lại đánh cầu Hàm Rồng lần thứ hai. Bom đạn địch rơi xuống khắp nơi. Các khu vực như núi Ngọc, chợ Chớp, Nam Ngạn v.v.. đều bị bom đạn địch tàn phá. Lúc 10 giờ 5 phút, địch tiếp tục đánh phá Hàm Rồng lần thứ ba với hàng chục chiếc máy bay chia làm nhiều tốp. Bom đạn gần như trùm kín khu vực. Bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân tự vệ Thanh Hóa vẫn kiên cường đánh trả máy bay địch. Các trận địa hỏa lực ở hai đầu cầu cùng các trận địa của dân quân Nam Ngạn, Yên Vực, Hoàng Long, Hoàng Lý, Đông Tác v.v.. tạo thành lưới lửa nhiều tầng phá vỡ đội hình bay của không quân Mỹ. Trong lúc hoảng loạn, chúng ném bom bừa bãi xuống hai đầu cầu. Lúc này biên đội không quân tiêm kích của Trần Hanh cũng cất cánh, sau 4 phút không chiến, máy bay ta bắn rơi 2 chiếc F105 của địch.

Trong 2 ngày 3 và 4-4-1965, không quân Mỹ đã xuất kích 454 lượt/chiếc máy bay, ném hàng nghìn tấn bom đạn xuống khu vực Nam Ngạn-Hàm Rồng. Cũng trong 2 ngày chiến đấu, quân và dân ta đã bắn rơi 47 máy bay Mỹ, bắt sống nhiều giặc lái. Quân và dân Hàm Rồng đã lập nên kỷ lục đầu tiên về thành tích bắn rơi máy bay Mỹ trên miền Bắc. Chiến thắng Hàm Rồng đã làm nức lòng quân, dân cả nước, trở thành động lực để quân, dân cả nước tiếp tục tiến lên đánh thắng hoàn toàn đế quốc Mỹ và tay sai, giành lại độc lập tự do, thống nhất đất nước.

Ngày nay chiến tranh đã lùi xa, Chiến thắng Hàm Rồng đã đi vào lịch sử như một mốc son sáng chói của chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời đại Hồ Chí Minh. Sau 50 năm, những hố bom xưa nay đã liền miệng, trên đó là cây trái tốt tươi. Bên cạnh cầu Hàm Rồng xưa là cầu Hoàng Long bề thế, vững chãi. Hàm Rồng ngày nay đã trở thành điểm nhấn về du lịch của tỉnh Thanh Hóa. Bên dòng sông Mã, nhiều khu công nghiệp, khu đô thị sầm uất đang mọc lên, cùng với đó là các con đường mới mở nối Hàm Rồng với thành phố Thanh Hóa và thị xã Sầm Sơn, các khu du lịch sinh thái cũng đã hình thành. Đền thờ Bà mẹ Việt Nam anh hùng, Tượng đài thanh niên xung phong... cũng đã được xây dựng, tạo cho Hàm Rồng một dáng dấp mới, dáng dấp của sự phát triển hiện đại bền vững.

TRẦN TUẤN