Phóng viên Báo Quân đội nhân dân có cuộc trao đổi với GS, TS Trương Nam Hải, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Công nghệ sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, xung quanh vấn đề này.
Phóng viên (P.V): Việc làm chủ công nghệ giải trình gene virus SARS-CoV-2 có ý nghĩa như thế nào trong bối cảnh dịch Covid-19 vẫn đang diễn biến phức tạp ở Việt Nam, thưa ông?
GS, TS Trương Nam Hải: Với việc ứng dụng thành công kỹ thuật giải trình tự hệ gene đoạn dài của PacBio Sequel đối với virus SARS-CoV-2 mở ra khả năng giải trình tự hệ gene virus nhanh (chỉ mất khoảng 48 giờ), chính xác (99,99%) mà không cần dựa vào trình tự gene tham chiếu quốc tế. Dữ liệu giải trình tự hệ gene góp phần vào việc xác định nguồn gốc virus và số lượng nguồn lây (F0) trong các ổ dịch, là cơ sở khoa học, thông tin quan trọng trong xây dựng chiến lược, phương án phòng, chống hiệu quả sự lây lan của virus trong cộng đồng. Đặc biệt, với phương pháp này, các nhà khoa học Việt Nam có thể giải trình tự những virus gây bệnh mới trong tương lai mà không cần chờ vào kết quả nghiên cứu của thế giới.
Bên cạnh đó, từ việc giải trình tự hệ gene của virus, chúng ta biết được cấu trúc của virus để phục vụ cho công tác nghiên cứu, sản xuất vaccine và các loại thuốc kháng lại virus đó. Mặt khác, bằng phương pháp này sẽ xác định được số lượng biến thể đang xuất hiện trong nước. Cụ thể, từ kết quả so sánh trình tự hệ gene của các chủng virus lưu hành ở Việt Nam cho thấy, Việt Nam đã xuất hiện đủ 8 nhóm (S, L, V, G, GR, GH, GV, GRY) của virus SARS-CoV-2 theo phân loại của GISAID (bản đồ được các nhà khoa học trên toàn cầu cập nhật liên tục kết quả giải trình tự gene SARS-CoV-2) với hàng chục biến thể khác nhau.
PV: Quy trình công nghệ giải trình tự hệ gene virus SARS-CoV-2 bằng hệ thiết bị PacBio Sequel gồm các bước như thế nào, thưa ông?
GS, TS Trương Nam Hải: Bước đầu tiên là nuôi cấy và tách chiết ARN của virus. Bước thứ hai là tổng hợp ADN sợi đôi (do Viện Công nghệ sinh học không có các phòng thí nghiệm bảo đảm mức độ an toàn sinh học cấp độ III nên bước này được thực hiện tại Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh và Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương). Bước 3 là tạo thư viện ADN. Bước 4 là giải trình tự ADN hệ gene: Thư viện ADN được đưa lên chip có gắn sẵn ADN polymerase để giải trình tự bằng hệ thiết bị PacBio Sequel. Một chip có thể giải được 35-40 mẫu virus cùng một lúc. Bước 5 là lắp ráp hệ gene. Bước 6 là chú giải và phân tích hệ gene của virus SARS-CoV-2 để xác định các đột biến (biến thể) dựa trên tham chiếu gốc. Bước cuối cùng là kiểm tra các đột biến trên hệ gene của virus bằng giải trình tự Sanger để khẳng định chất lượng giải trình tự của hệ PacBio Sequel.
    |
 |
| Các nhà khoa học của Viện Công nghệ sinh học kiểm tra quy trình kỹ thuật giải trình tự toàn bộ hệ gene virus SARS-CoV-2. Ảnh: QUANG DUY |
PV: Được biết, kết quả này có được từ đề tài “Giải trình tự de novo virus SARS-CoV-2 gây bệnh viêm đường hô hấp cấp Covid-19 bằng hệ máy giải trình tự thế hệ mới PacBio Sequel” do Viện Công nghệ sinh học thực hiện. Thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài là gì, thưa ông?
GS, TS Trương Nam Hải: Đề tài được Viện Công nghệ sinh học chính thức thực hiện từ tháng 3-2020 và kết thúc vào tháng 6-2021. Thời gian thực hiện đề tài thực tế chỉ mất khoảng 4 tháng đã có kết quả, tuy nhiên phải kéo dài hơn 1 năm mới nghiệm thu vì liên quan đến một số thủ tục. Trong quá trình thực hiện đề tài có nhiều thuận lợi vì được sự ủng hộ của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực của viện có tuổi đời trẻ và trình độ chuyên môn cao, cùng với trang thiết bị hiện đại. Tuy nhiên, khó khăn mà viện gặp phải là làm thế nào có được ARN từ thể virus của các mẫu bệnh phẩm. Do đó, Viện Công nghệ sinh học đã phối hợp với Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh và Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương để có được các mẫu ARN.
PV: Thời gian tới, Viện Công nghệ sinh học có hướng triển khai ứng dụng và phát triển công nghệ này như thế nào, thưa ông?
GS, TS Trương Nam Hải: Với việc làm chủ quy trình công nghệ, năng lực và điều kiện hiện có, Viện Công nghệ sinh học sẵn sàng tham gia hợp tác với các đơn vị ngành y tế trong việc giải trình tự hệ gene virus SARS-CoV-2 với quy mô lớn trong các trường hợp cấp bách. Ngoài ra, trong trường hợp có dịch bệnh mới, viện cũng sẵn sàng tham gia giải trình tự gene virus để góp phần vào công tác phòng, chống các dịch bệnh đang diễn ra và tương lai có khả năng xuất hiện.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
LA DUY (thực hiện)