Trên đường đi, tâm trí tôi cứ văng vẳng câu ca: “Chung linh đất Sủi ai bì/ Thượng thư một ngõ bốn vì hiển vinh”.
Đi theo Quốc lộ 5, rẽ vào Khu công nghiệp Phú Thị, tôi hỏi đường về làng Sủi. May mắn, tôi gặp được ông Nguyễn Xuân Ư, Chủ nhiệm Câu lạc bộ thơ Cao Bá Quát làng Sủi. Khi được hỏi về truyền thống hiếu học của làng, ông Nguyễn Xuân Ư tự hào ngâm nga: “Triều đình sáu bộ Thượng thư/ Làng ta được bốn từ xưa mấy làng/ Bầu hoa chén rượu cúc vàng/ Ba quan hưu trí cẩm đường tiêu dao/ Rừng nho nối gót vân tiêu/ Trâm anh lần lượt biết bao nhiêu người”.
Làng Sủi vốn là vùng đất cổ, sớm được khai phá, lại nằm kề bên bờ sông Thiên Đức (sông Đuống) nên từ xa xưa, nơi đây đã trở thành vùng quê sầm uất. Làng Sủi có kinh tế khá phát triển, trước làng có chợ, sau làng có sông, có phố, với các xưởng đóng đồ gỗ, tiệm ăn, tiệm may, hiệu thuốc dân tộc cổ truyền... Tự hào hơn, làng Sủi là quê hương của Nguyên phi Ỷ Lan, nơi có “Nhất môn tam tiến sĩ” (một nhà có 3 người đỗ tiến sĩ) và “Đồng triều tứ thượng thư” (một triều có 4 thượng thư là người cùng làng). Nơi đây còn sản sinh ra nhiều nhân tài phụng sự cho đất nước, vùng đất của những bậc thi ca đã ghi danh sử sách, trong đó nổi bật nhất có thể kể tới danh nhân Cao Bá Quát.
    |
 |
| Đại diện Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy trao quà tặng các tân sinh viên là con em trong làng. |
Cái hay của làng Sủi là sự học luôn được các thế hệ người dân đặc biệt coi trọng, đứng đầu là 4 dòng họ lớn, gồm: Nguyễn Huy, Cao, Đoàn, Trịnh. Trong đó, họ Nguyễn Huy là nổi tiếng nhất trong làng bởi xa xưa có nhiều tiến sĩ nhất. Theo giới thiệu của ông Nguyễn Xuân Ư, tôi tìm gặp ông Nguyễn Huy Miện, Trưởng dòng họ Nguyễn Huy, Chi hội trưởng Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy. Được ông Nguyễn Huy Miện đưa đi tham quan nhà thờ họ Nguyễn Huy, tôi đã có dịp hiểu thêm về truyền thống hiếu học của dòng họ này. Bước vào trong nhà thờ họ Nguyễn Huy, điều tôi ấn tượng là nhiều bộ di vật mang giá trị văn hóa, lịch sử vẫn được con cháu dòng họ giữ gìn cẩn thận, trong đó có đôi câu đối Hán tự: “Phú Thị danh hương bách tính cư dân thiên địa định/ Nguyễn Huy vọng tộc thượng thư tiến sĩ hoạn trường khai" (nghĩa là: "Phú Thị làng lừng danh, trăm họ an cư trời đất định/ Nguyễn Huy họ có tiếng thượng thư tiến sĩ quan trường khai").
Cầm trên tay cuốn "Di trạch đường gia phả" của dòng họ Nguyễn Huy niên hiệu Gia Long nguyên niên (1802) đã úa vàng theo thời gian, ông Nguyễn Huy Miện giải thích: “Câu nói “Nhất môn tam tiến sĩ” dùng để ca ngợi dòng họ Nguyễn Huy có 3 đời cùng đỗ tiến sĩ là ông nội Nguyễn Huy Nhuận, cha là Nguyễn Huy Dận và con trai lớn là Nguyễn Huy Cẩn. Câu “Đồng triều tứ thượng thư” để chỉ giai đoạn 1735-1740, làng Sủi có 4 thượng thư cùng triều, gồm: Nguyễn Huy Nhuận, Đoàn Bá Dung, Cao Dương Trạc và Trịnh Bá Tướng. Làng Sủi có tên chữ là Thổ Lỗi, sau đó vua Lý Thánh Tông đổi tên là Hương Siêu Loại. Đến năm 1636, làng đổi tên là Phú Thị, sau đó vua Lê-chúa Trịnh ban cho tên làng Trung Nghĩa, nay làng Sủi là thôn Phú Thụy. Ngoài 10 vị tiến sĩ đỗ đại khoa được ghi danh bia đá tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám, làng Sủi trong thế kỷ 18 và 19 còn có hơn 300 vị thi đỗ trung và tiểu khoa, trong đó có gần 30 vị tri phủ, tri huyện".
"Vậy con cháu họ Nguyễn Huy ngày nay phát huy phong trào hiếu học thế nào?". Giọng từ tốn, đôi mắt như ánh lên niềm vui, ông Nguyễn Huy Miện nói: "Họ Nguyễn Huy hiện có riêng một quỹ khuyến học, hằng năm có trên 15 học sinh giỏi được khen thưởng. Từ năm 1945 đến nay, dòng họ Nguyễn Huy tại làng Sủi có 4 tiến sĩ, 12 thạc sĩ và 62 cử nhân”. Cũng theo ông Miện, không chỉ riêng họ Nguyễn Huy, mà trong thời gian qua, các dòng họ khác tại làng Sủi như họ Cao, Nguyễn Xuân, Đoàn... đều có nhiều hình thức khen thưởng cho những học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh có thành tích học tập xuất sắc.
Thời phong kiến, cha ông làng Sủi đã để lại tiếng thơm muôn đời nhờ vào sự học, mang cái tài phụng sự đất nước. Tiếp nối truyền thống đáng tự hào đó, ngày nay, con cháu làng Sủi đã phất cao ngọn cờ hiếu học bằng sự động viên, tiếp sức thông qua các hoạt động khuyến học từ gia đình, dòng họ và làng xã. Theo chân ông Nguyễn Huy Miện, tôi đến tham quan Khu di tích lịch sử danh nhân Cao Bá Quát đúng dịp Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy tổ chức cuộc gặp mặt các tiến sĩ, thạc sĩ, tân sinh viên là con em trong làng.
Trong không khí trang nghiêm ôn lại truyền thống hiếu học của cha ông nhiều đời nay tại làng Sủi, chị Nguyễn Thị Thu Hòe, Phó cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật (Bộ Tư pháp) không giấu được xúc động. Chị Hòe tâm sự: “Tôi tự hào là người con làng Sủi-vùng đất địa linh nhân kiệt, nổi tiếng với những danh nhân và truyền thống hiếu học. Nơi đây đã cho tôi khí chất và trí tuệ để tôi có thể vững bước trên con đường tri thức”.
Một trong những yếu tố giúp phong trào hiếu học của làng Sủi được phát huy là sự góp sức, góp công trong việc vận động các dòng họ, gia đình của các thành viên Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy. Kể từ khi được thành lập từ năm 2002 đến nay, Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy đã tích cực động viên bà con trong làng gây quỹ, biểu dương, trao quà tặng các cháu có thành tích học tập tốt. Mỗi năm, thôn Phú Thụy (làng Sủi) có khoảng 20 cháu thi đỗ các trường đại học, học viện; gần 200 cháu đạt học sinh giỏi cấp trường, huyện và thành phố. Đặc biệt, làng Sủi hiện có 1 tiến sĩ, 56 thạc sĩ và 19 sinh viên đang theo học tại các trường đại học, học viện.
Đặc 6 biệt, năm 2020, Chi hội Khuyến học thôn Phú Thụy được Chủ tịch UBND huyện Gia Lâm tặng giấy khen vì 5 năm liền đạt thành tích xuất sắc trong công tác khuyến học. Năm 2021, chi hội được Chủ tịch UBND xã Phú Thị tặng giấy khen vì 5 năm liền có hoạt động khuyến học xuất sắc. Bà Nguyễn Thị Thông, Phó chủ tịch Hội Khuyến học xã Phú Thị khẳng định: “Truyền thống hiếu học đáng quý của cha ông cùng với quyết tâm học thành tài của những thế hệ con cháu đã giúp danh thơm làng Sủi-thôn Phú Thụy tiếp tục được lưu giữ và ngày càng ngát hương”.
Bài và ảnh: HỮU TRƯỞNG