Cách trung tâm TP Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) khoảng 18km về hướng nam, làng gà Darahoa, thuộc xã Hiệp An, huyện Đức Trọng giống như đóa hoa Pơ-lang nở trên cao nguyên Langbiang hùng vĩ. Con đường làng chạy len lỏi giữa cánh đồng bát ngát rau và hoa. Hai bên là những căn nhà gỗ phủ lớp thời gian nâu xám, cũ kỹ. Trong những căn nhà, nét văn hóa Cơ Ho hiện diện khá đậm nét qua những vật trang trí, khung dệt, những tấm vải thổ cẩm sắc màu rực rỡ và cả những mái tóc xoăn bồng bềnh tự nhiên, làn da rám nắng, những đôi mắt to tròn, thẳm sâu như đêm đại ngàn cuối tháng. Tuy nhiên, ấn tượng nhất vẫn là hình ảnh chú gà trống khổng lồ đứng giữa làng. “Nó là linh vật của làng mình đấy. Từ nhỏ mình đã thấy nó đứng ở đó rồi”-chị K’Đông, người phụ nữ làm nghề đan và bán thổ cẩm trong làng tự hào giới thiệu.
Chú gà trống ở làng Darahoa là hiện thân của chú gà trong huyền thoại. Chuyện rằng, ngày xưa, có đôi trai gái trong làng yêu nhau tha thiết nhưng gia đình chàng trai chê cô gái nghèo khổ nên tìm mọi cách ngăn cản. Người Cơ Ho theo chế độ mẫu hệ, con gái muốn “bắt chồng” phải có đồ sính lễ. Vì không muốn gả con cho cô gái nghèo, nên nhà trai thách cưới rất cao: Ui (xà-rông) vài chục tấm; vòng bạc, nồi đồng mấy chục đôi; hàng trăm gùi lúa, vài chục con heo và gà. Nặng nề là thế nhưng vì muốn lấy được người mình thương, cô gái vẫn lo đủ. Tuy nhiên, để làm khó cô gái, đến phút chót nhà trai đòi thêm một con gà trống có nhiều cựa. Cô gái biết sẽ chẳng bao giờ tìm được chú gà như vậy nên nàng rất buồn đau và lặng lẽ bỏ làng ra đi. Chàng trai biết chuyện cũng bỏ đi. Cả hai đi mãi không trở về.
Thương cho mối tình dang dở, dân làng mở cuộc họp thống nhất không ai được phép ngăn cản đôi lứa yêu nhau, các gia đình có con trai cũng không được thách cưới cao nữa. Ai vi phạm sẽ bị phạt vạ và đuổi ra khỏi làng. Mọi người còn dựng một con gà rất lớn bằng rơm ở giữa làng để tưởng nhớ chuyện tình buồn của đôi trai gái.
Năm 1976, khi đảm nhiệm thiết kế công trình nước sạch phục vụ dân làng Darahoa, kiến trúc sư Lữ Trúc Phương, tác giả của nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng tại Đà Lạt đã quyết định tái hiện hình ảnh con gà trong câu chuyện tình năm xưa vào công trình cấp nước. Theo đó, một chú gà trống khổng lồ cao gần 10m, nặng hơn 5 tấn, được đúc bằng bê tông, đặt trên một bệ cao bằng đá, đầu gà vươn về hướng mặt trời mọc, chân gà có nhiều cựa, bụng gà rỗng làm bể chứa nước và được đấu nối với hệ thống vòi dưới mặt đất. Xung quanh chú gà là các công trình bể chứa, sân tắm giặt, hòn non bộ khá cầu kỳ, đẹp mắt. Công trình nhận nước từ dòng suối trên núi Voi về phục vụ dân làng. Trải qua 40 năm, đến nay tượng gà ở làng Darahoa vẫn là bức tượng gà lớn nhất Việt Nam.
Vẻ đẹp thiên nhiên cùng nét văn hóa đặc sắc khiến du khách về thăm làng Darahoa ngày càng nhiều. Họ tới để được ngắm và nghe chuyện về chú gà huyền thoại, ngồi trong những nếp nhà xưa, ướm lên mình những bộ trang phục thơm hương của rừng, say trong men rượu cần và hòa vào những đêm hội cồng chiêng rộn rã. “Quê mình mùa nào cũng đẹp, cũng vui nhưng đẹp nhất vẫn là mùa xuân. Đó cũng là lúc người Cơ Ho bước vào mùa ăn năm, uống tháng để sống cạn với chính mình và đại ngàn độ lượng”-Già làng Ha Rang nhắn nhủ.
Bài và ảnh: VŨ ĐÌNH ĐÔNG