Ngày 28-3-1935, tại Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ nhất tại Ma Cao (Trung Quốc), Đảng ta đã ra “Nghị quyết về đội tự vệ”. Đây là nghị quyết đầu tiên của Đảng về tổ chức, chỉ đạo xây dựng, huấn luyện và hoạt động của lực lượng tự vệ. Khi đề cập đến vai trò của lực lượng DQTV, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã”1.

Sự ra đời và hoạt động của các đội tự vệ, các tổ, tiểu đội du kích cứu quốc và các đội du kích tập trung ở các căn cứ, các địa phương đã làm nòng cốt cho nhân dân khởi nghĩa từng phần, tiến tới tổng khởi nghĩa, giành thắng lợi trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Trong các cuộc chiến tranh giải phóng và BVTQ, với những điều kiện hết sức khó khăn gian khổ, bằng các loại vũ khí thô sơ tự tạo và vũ khí lấy được của địch, lực lượng dân quân, du kích và tự vệ đã cùng các đơn vị chủ lực và nhân dân xây dựng làng, xã chiến đấu, kiên cường bám đất, bám dân, bám địa bàn, tổ chức các trận đánh tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận lớn lực lượng địch. Lực lượng DQTV cũng đã bắn rơi, bắn cháy nhiều máy bay, ca nô, tàu chiến của địch, cùng với bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương lập nên những chiến công oanh liệt, giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.

Trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ hiện nay, DQTV là LLVT quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác; là thành phần của LLVT nhân dân; là lực lượng bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương. Đặc biệt, DQTV biển thực sự là lực lượng quan trọng phối hợp cùng các lực lượng trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo, bảo vệ ngư dân, SSCĐ, chiến đấu, phục vụ chiến đấu; khẳng định chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán của nước ta, góp phần giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, ngăn chặn, đẩy lùi nguy cơ xung đột vũ trang, phát triển kinh tế biển; chủ động phát hiện âm mưu, thủ đoạn của địch ngay từ sớm, từ xa. Cấp ủy đảng các cấp đã quán triệt và cụ thể hóa đường lối, quan điểm của Đảng về xây dựng LLVT nhân dân, xây dựng nền QPTD, bảo đảm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng dự bị động viên. Theo đó, cấp ủy, chính quyền các cấp đã chỉ đạo cơ quan quân sự địa phương tổ chức triển khai xây dựng DQTV có số lượng hợp lý, có chất lượng chính trị tốt; tổ chức biên chế chặt chẽ, trang bị vũ khí phù hợp; được giáo dục chính trị, pháp luật, huấn luyện quân sự toàn diện, thiết thực; khả năng SSCĐ và sức mạnh chiến đấu ngày càng cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh (QPAN), thực sự là lực lượng chính trị tin cậy của cấp ủy, chính quyền địa phương và nhân dân. 

Trên cơ sở quy định của Luật DQTV, cơ quan quân sự địa phương đã chủ động, tích cực tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp, ban hành nghị quyết, chỉ thị, văn bản quy phạm pháp luật về công tác quốc phòng, quân sự địa phương, công tác DQTV cấp mình. Phát huy vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng, các hình thức tuyên truyền đến toàn dân, tạo được sự chuyển biến căn bản về nhận thức, nâng cao trách nhiệm trong việc xây dựng DQTV theo quy định của pháp luật về DQTV. Đến nay, 100% tỉnh, thành phố xây dựng đề án xây dựng DQTV của địa phương, xây dựng hệ thống các kế hoạch về công tác DQTV theo đúng quy định pháp luật và sự chỉ đạo của Bộ Quốc phòng, dự toán kinh phí bảo đảm cho hoạt động của lực lượng DQTV.

Bên cạnh đó, cơ quan quân sự địa phương các cấp, ban CQHS cơ quan, tổ chức thực hiện nghiêm việc rà soát, đăng ký, quản lý chặt chẽ DQTV; tuyển chọn DQTV theo phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân cử” được cấp ủy, chính quyền cấp xã, người đứng đầu cơ quan, tổ chức phê duyệt. Bảo đảm hệ thống chỉ huy DQTV chặt chẽ từ Bộ Quốc phòng, đến cấp cơ sở và các đơn vị DQTV. Các địa phương, đơn vị tập trung lãnh đạo xây dựng DQTV tại chỗ, cơ động, thường trực địa bàn trọng điểm quốc phòng, DQTV phòng không, pháo binh, trinh sát, thông tin, công binh, phòng hóa, y tế; coi trọng việc tổ chức DQTV biển vững mạnh để phối hợp cùng các lực lượng tham gia bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Các địa phương tiếp tục xây dựng và nâng cao chất lượng tổ chức, hoạt động của chi bộ quân sự cấp xã; coi trọng lãnh đạo công tác phát triển đảng viên, đoàn viên, nâng tỷ lệ đảng viên, đoàn viên trong DQTV.

Từ kết quả xây dựng lực lượng DQTV bảo đảm cho hiệu quả hoạt động của DQTV không ngừng được nâng cao. Lực lượng DQTV đã chủ động phối hợp cùng các lực lượng phát hiện, ngăn chặn và xử lý hiệu quả các hoạt động phá hoại, gây rối, kích động biểu tình, bạo loạn của các thế lực thù địch. DQTV đã tích cực làm nòng cốt cùng toàn dân tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn, phòng, chống, chữa cháy và bảo vệ rừng. Trong 5 năm qua (2014-2019), lực lượng DQTV đã phối hợp tuần tra bảo vệ biên giới với hơn 63.420 lượt người, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội (ANCT-TTATXH); phối hợp tham gia phòng cháy, chữa cháy rừng, tìm kiếm cứu nạn, phòng, chống thiên tai với hơn 652.000 lượt người, gần 4,58 triệu ngày công; phối hợp với các đơn vị quân đội làm công tác dân vận với 522.000 lượt người, hơn 4,42 triệu ngày công; tham gia xây dựng nông thôn mới với hơn 828.000 lượt người, gần 8,3 triệu ngày công. Bên cạnh đó, lực lượng DQTV tham gia hiệu quả các cuộc diễn tập khu vực phòng thủ, phối hợp tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, tham gia xóa đói, giảm nghèo bền vững, xây dựng đời sống văn hóa, chống tham nhũng, bài trừ tệ nạn xã hội, góp phần cùng các lực lượng giữ vững ổn định ANCT-TTATXH ở địa phương được cấp ủy, chính quyền các địa phương đánh giá cao.

Để tiếp tục xây dựng lực lượng DQTV đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ BVTQ trong tình hình mới, cấp ủy đảng, chính quyền các cấp cần tiếp tục quán triệt sâu sắc các văn bản, chỉ thị, nghị quyết của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật về xây dựng lực lượng DQTV, đặc biệt là triển khai có hiệu quả Luật DQTV. Thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, bồi dưỡng, tập huấn pháp luật về DQTV bằng nhiều hình thức, phương pháp cho các đối tượng, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ trì các cấp và đội ngũ cán bộ quân sự ở cấp xã, cơ quan, tổ chức, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền các cấp và toàn dân đối với xây dựng DQTV. Thực hiện nghiêm chế độ đăng ký, quản lý DQTV, đề xuất các biện pháp quản lý lực lượng đi làm ăn xa, thường xuyên kiểm tra, bổ sung, thay thế kịp thời những trường hợp xin đăng ký tạm vắng, chuyển đi nơi khác. Tuyển chọn, sắp xếp đúng, đủ thành phần lực lượng theo quy định, khắc phục tình trạng mất cân đối lực lượng ở những vùng dân số ít, vùng biên giới, hải đảo. Tổ chức tốt việc bồi dưỡng, tập huấn cán bộ DQTV, giáo dục chính trị, pháp luật, huấn luyện quân sự cho DQTV theo quy định. Bảo đảm đầy đủ kịp thời chế độ, chính sách đối với DQTV...

Xây dựng DQTV là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Do đó, công tác xây dựng DQTV phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, có chất lượng và đạt hiệu quả. Đây là nhiệm vụ lâu dài nên cần phải có sự nhận thức thống nhất, đầy đủ về vị trí quan trọng của công tác xây dựng lực lượng DQTV trong sự nghiệp xây dựng và BVTQ nói chung, địa phương, cơ sở nói riêng, quyết tâm đưa công tác xây dựng DQTV đi vào nền nếp, ngày càng hiệu quả, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ BVTQ trong tình hình mới.

Thiếu tướng PHẠM QUANG NGÂN, Cục trưởng Cục Dân quân tự vệ, Bộ Tổng Tham mưu

---------------

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, NXB Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 158.