Cuộc gặp đặc biệt trên vũ trụ

Đó là những biểu tượng của tình hữu nghị mà hiếm quốc gia nào có được. Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (AHLLVTND), Trung tướng Phạm Tuân đã nhấn mạnh như vậy khi nhắc lại kỷ niệm hơn 40 năm trước, thời điểm ông tham gia chương trình hợp tác nghiên cứu vũ trụ giữa Liên Xô với các nước xã hội chủ nghĩa có tên gọi Interkosmos.

Ngọn lửa hun đúc tình yêu với Liên Xô

Trước khi tham gia chương trình Interkosmos, đất nước Liên Xô đối với Phạm Tuân không hề xa lạ, vì anh lính trẻ quê Thái Bình đã đến quê hương của lãnh tụ V. I. Lênin vào cuối năm 1965. Ngày đó, Phạm Tuân cùng các đồng đội được thầy giáo Liên Xô đào tạo lái máy bay chiến đấu cấp tốc để kịp trở về quê hương tham gia chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Sự tận tâm của thầy dành cho trò cũng như tình cảm ấm áp, chân thành của các bà mẹ Liên Xô dành cho những chàng trai Việt Nam tuổi đôi mươi đã trở thành ngọn lửa hun đúc tình yêu với đất nước Liên Xô vĩ đại trong lòng Phạm Tuân. Cũng từ đó, phi công lái máy bay chiến đấu Phạm Tuân đã coi Liên Xô như là quê hương thứ hai của mình.

Trở lại Liên Xô vào tháng 4-1979 để tham gia chương trình Interkosmos mang đến cho Phạm Tuân, khi đó đã là AHLLVTND, một cảm xúc mới. “Phía Liên Xô muốn Việt Nam tham gia vào chương trình Interkosmos để thể hiện vai trò của các nước xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ. Liên Xô đã đồng hành với Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, hỗ trợ Việt Nam cả về trang thiết bị vũ khí lẫn con người, nhờ đó mà chúng ta đã giành được chiến thắng. Thế giới đã biết về Việt Nam cũng như tình hữu nghị giữa hai nước Xô-Việt. Vì thế, Liên Xô mong muốn tiếp tục song hành cùng Việt Nam trong vũ trụ. Tình hữu nghị giữa hai nước, từ mặt đất, dưới nước, bầu trời và bây giờ là trên vũ trụ. Đó là những biểu tượng của tình đoàn kết hữu nghị Xô-Việt”, Trung tướng Phạm Tuân chia sẻ.

Trung tướng Phạm Tuân và nhà du hành V. Gorbatko.

Tháng 4-1979, Phạm Tuân là người cuối cùng sang Liên Xô để tham gia chương trình Interkosmos. Tuy nhiên, phía Liên Xô vẫn sắp xếp cho nhà du hành của Việt Nam bay trước, trong khi các đồng nghiệp của Mông Cổ hay Cuba sang 3 năm vẫn chưa được bay. Trung tướng Phạm Tuân kể lại rằng, khi đó, các bạn Mông Cổ và Cuba cũng thắc mắc về vấn đề này nhưng phía Liên Xô giải thích rằng nhà du hành của Việt Nam đã từng lái máy bay chiến đấu, đã hoàn thành các chương trình học tập về cả lý thuyết lẫn thực hành dành cho phi công vũ trụ nên cần ủng hộ cho Việt Nam.

“Cặp bài trùng” Gorbatko - Phạm Tuân

Để điều khiển tàu vũ trụ bay vào không gian cần có 2 nhà du hành, gồm một người lái chính điều khiển con tàu và một lái phụ, phụ trách các thông số kỹ thuật, bảng điều khiển. Do đó, lựa chọn cặp nhà du hành làm việc ăn ý là điều rất quan trọng. Người bay cùng với Phạm Tuân là nhà du hành vũ trụ Liên Xô Viktor Vassilyevich Gorbatko. Trước đó, ông Gorbatko đã bay hai chuyến vào vũ trụ.

Trung tướng Phạm Tuân kể lại: “Trước chuyến bay, ban huấn luyện phải chọn tổ bay có trùng hợp về tâm lý, do vậy, họ đã tiến hành các bài kiểm tra. Ví dụ, họ đưa ra nhiều câu hỏi trắc nghiệm: “Đối diện với trời là đất hay biển?”, “Núi đối diện với trời hay mây?”, “Khi gặp chướng ngại vật, người lái xe sẽ xử lý như thế nào: Dừng lại, vòng sang phải hay vòng sang trái?”... Hai nhà du hành phải trả lời những câu hỏi trên để sao có sự trùng hợp nhiều nhất. Rất may, tôi và ông Gorbatko khá hợp nhau bởi cả hai đều là phi công chiến đấu, có tính tình, tác phong khá giống nhau”.

Không chỉ là thầy, là đồng nghiệp, ông Gorbatko còn là người bạn rất thân thiết với Phạm Tuân. Trong quá trình tập luyện, ông Gorbatko luôn hỗ trợ, giảng giải cặn kẽ những chỗ mà người bạn Việt Nam chưa nắm rõ. Trong buổi đi lấy máu xét nghiệm cuối cùng trước chuyến bay, ông Gorbatko và người trợ lý rất lo, bởi Phạm Tuân khi lấy máu thường bị sốc nhẹ. Lúc đó, ông Gorbatko đã vào tận phòng xét nghiệm trấn an bạn dù bản thân khá lo lắng: “Tuân, cứ bình tĩnh, sẽ không sao cả”. Sự quan tâm này khiến Phạm Tuân vô cùng xúc động.

Trong suốt quá trình tập luyện, cả Gorbatko và Phạm Tuân cùng đưa ra nhiều tình huống để xử trí. Ví dụ, khi tàu vũ trụ được phóng lên mà gặp sự cố thì bung dù như thế nào? Nếu không lắp ghép được với tổ hợp Salyut 6-Soyuz 36 (Chào mừng 6-Liên hợp 36) thì xử lý như thế nào? Thậm chí, hai người còn đặt ra cả tình huống hy sinh trong khi làm nhiệm vụ... Trong khi luyện tập, Gorbatko và Phạm Tuân đã tập hàng trăm lần bài “lắp ghép” bởi nếu thực hành không chính xác sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng nhà du hành và lịch trình chuyến bay. “Nếu lắp ghép không thành công, tàu vũ trụ sẽ đâm vào tổ hợp Salyut 6-Soyuz 36, làm hư hại, thậm chí có thể khiến các nhà du hành hy sinh. Cũng đã có trường hợp tàu vũ trụ phải quay về Trái đất vì không lắp ghép với tổ hợp thành công, gây tốn bao công sức và tiền của. Chúng tôi thực sự muốn thành công”, Trung tướng Phạm Tuân chia sẻ.

Biểu tượng của tình đoàn kết

Đúng 1 giờ 33 phút (giờ Hà Nội) ngày 23-7-1980, từ sân bay vũ trụ Baikonur (Liên Xô), tàu vũ trụ Liên hợp 37 do Gorbatko và Phạm Tuân điều khiển đã được phóng lên không gian. Dù đã tập luyện rất nhiều, song phi hành đoàn vẫn gặp sự cố. Đó là, khi đang bay trong không gian, tàu vũ trụ phải xoay 360 độ nhưng mới quay được 90 độ thì tàu đứng im. Do lúc đó con tàu không nằm trong vùng liên lạc nên hai nhà du hành phải tắt máy và chờ. Tàu vũ trụ cứ thế trôi tự do trong không gian đến khi bay qua Moscow, vào vùng liên lạc, thì được trung tâm điều hành mặt đất bật tín hiệu hướng dẫn sửa chữa. Phải mất hai vòng bay (mỗi vòng bay mất 90 phút) thì tàu vũ trụ mới được sửa xong và tiếp tục hành trình.

Khi tàu Liên hợp 37 ghép nối thành công vào tổ hợp Salyut 6-Soyuz 36, cả Gorbatko và Phạm Tuân thở phào nhẹ nhõm, đưa tay gõ nhẹ vào thành tàu. Ở bên kia, hai nhà du hành L. Popov và V. Ryumin mừng rỡ gõ đáp lại. “Chúng tôi hồi hộp chờ đến thời điểm mở cửa”, Trung tướng Phạm Tuân nhớ lại.

Trung tướng Phạm Tuân cho biết, tàu vũ trụ và tổ hợp Salyut 6-Soyuz 36 thông với nhau qua một cánh cửa có đường kính khoảng 60-80cm. Phạm Tuân được phía Liên Xô trao nhiệm vụ là người đầu tiên “bơi” từ tàu vũ trụ sang Salyut 6-Soyuz 36, còn nhà du hành V. Ryumin là người mở cửa phía bên kia. Khi được lệnh mở cửa, nhà du hành của Việt Nam “bơi” sang tàu mẹ và được hai đồng nghiệp người Liên Xô đón trong niềm vui vô bờ. “Khoảnh khắc “bơi” trong không gian để gặp nhau diễn ra chỉ vài giây nhưng rất ấn tượng. Đó chính là cuộc gặp đặc biệt của người Việt Nam và Liên Xô trên vũ trụ, góp phần vun đắp tình hữu nghị, đoàn kết giữa hai nước. Vì thế, ngày đó người ta hay nói: “Tình đoàn kết của Việt Nam-Liên Xô lên tới tầng cao vũ trụ” là vậy”, Trung tướng Phạm Tuân cho biết.

Bữa tiệc ăn mừng diễn ra ngay sau đó trên tổ hợp Salyut 6-Soyuz 36 với bánh mì và muối-món ăn truyền thống của người Nga. Trong 7 ngày trên vũ trụ, các bạn Liên Xô dành tất cả những gì tốt nhất cho Phạm Tuân từ bữa ăn, chỗ ngủ cho đến vị trí quan sát Việt Nam từ vũ trụ. Yuri Gagarin, người đầu tiên bay vòng quanh Trái đất đã có lần tâm sự: “Sau khi bay vòng quanh Trái đất trên tàu vũ trụ, tôi thấy hành tinh của chúng ta đẹp biết bao. Các bạn ơi, hãy cùng bảo vệ và làm cho vẻ đẹp này thêm tươi sắc, chứ đừng hủy hoại nó nhé!”. Còn các phi công vũ trụ khi bay lên không gian không phân biệt đâu là Việt Nam, đâu là Liên Xô, bởi Trái đất là ngôi nhà chung của nhân loại.

Khi bay vào vũ trụ, Phạm Tuân đã lựa chọn những vật phẩm mang theo là: Nắm đất ở Ba Đình, lá cờ Tổ quốc, cờ Đảng, ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập, Di chúc của Bác... Đây là thông điệp để nói với bạn bè khắp năm châu rằng, ngọn cờ của Việt Nam đã có trong vũ trụ, tên Việt Nam được in vào bản đồ vũ trụ quốc tế. Qua đó chứng minh rằng, người Việt Nam không những chiến đấu bảo vệ Tổ quốc mà với sự giúp đỡ của bạn bè Liên Xô, Việt Nam hoàn toàn có khả năng làm tốt trong cả các lĩnh vực khoa học công nghệ.

Chuyến bay đầu tiên lên vũ trụ của Phạm Tuân là nền tảng cho sự hợp tác về khoa học-công nghệ trong lĩnh vực vũ trụ của các nhà khoa học Việt Nam với Liên Xô nói riêng và các nước trên thế giới nói chung. Nhà du hành vũ trụ Liên Xô Viktor Gorbatko tuy không còn nữa (ông mất năm 2017), nhưng tình bạn giữa Phạm Tuân và Gorbatko vẫn luôn sống mãi. “40 năm đã trôi qua, nhưng cuộc gặp đặc biệt trên vũ trụ với các nhà du hành Liên Xô luôn in đậm, khắc sâu trong trái tim tôi. Đó không chỉ là tình cảm cá nhân giữa tôi và ông Gorbatko mà còn là biểu tượng của tình hữu nghị đoàn kết nhân dân hai nước Việt Nam-Liên Xô trước đây và Việt Nam-LB Nga ngày nay”, Trung tướng Phạm Tuân khẳng định.

Bài và ảnh: LINH OANH