Báo cáo trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, tại Việt Nam, mô hình đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) bắt đầu được thực hiện từ năm 1997 khi Chính phủ ban hành Nghị định 77-CP về quy chế đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT áp dụng cho đầu tư trong nước. Qua nhiều lần bổ sung, sửa đổi, hiện hoạt động PPP và nội dung lựa chọn nhà đầu tư được quy định tại Nghị định số 63/2018/NĐ-CP và Luật Đấu thầu, Nghị định số 30/2015/NĐ-CP.

Cần thiết ban hành

Tính đến thời điểm hiện tại, có 336 dự án PPP đã ký kết hợp đồng, qua đó, huy động được khoảng 1.609.295 tỷ đồng vào đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng quốc gia. Những dự án PPP (loại hợp đồng BOT, BT...) trong thời gian đầu triển khai đã góp phần tích cực hoàn thiện số lượng, chất lượng hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, hạ tầng đô thị, xử lý nước thải, rác thải..., kịp thời giải quyết các nhu cầu bức xúc về dịch vụ công của người dân và nhu cầu cấp bách về cơ sở hạ tầng để phát triển kinh tế - xã hội đất nước...

Mặc dù vậy, thực tiễn cho thấy việc triển khai các dự án PPP còn một số tồn tại, bất cập. Trong đó, báo cáo thanh tra, kiểm toán đối với các dự án BOT giao thông đang trong quá trình thực hiện hợp đồng nêu rõ, các dự án BOT thực hiện theo Nghị định 108/2009/NĐ-CP đang cho thấy nhiều bất cập. Theo đó, hầu hết các dự án được thực hiện kiểm toán đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát và chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án. Đặc biệt, còn nhiều bất cập về mức phí, vị trí đặt trạm thu phí, thời gian thu phí; người dân không có sự lựa chọn đối với các tuyến đường độc đạo, tuyến chỉ nâng cấp, cải tạo; cơ chế giám sát đặc biệt là các cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư, chế tài xử lý vi phạm của nhà đầu tư cũng như cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu, chưa chặt chẽ...

Trong khi đó, các dự án BT thanh toán bằng quỹ đất cũng đã bộc lộ nhiều bất cập tương tự như các dự án BOT giao thông được nêu trên về công tác công bố dự án, chủ yếu áp dụng chỉ định thầu, bất cập trong công tác giám sát, gây bức xúc trong xã hội...

Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, về mặt chính sách pháp luật, quy định về PPP cần phải được hoàn thiện, nâng cấp bởi quy định chi tiết cho hoạt động PPP hiện nay mới chỉ dừng ở cấp Nghị định, trong khi Nghị định này chịu sự điều chỉnh của nhiều Luật khác nhau như Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Quản lý nợ công... Tuy nhiên, quy định tại các Luật này được xây dựng hướng tới dự án đầu tư công hoặc đầu tư tư nhân thuần túy, nhưng do pháp lý về PPP ở cấp Nghị định nên không thể trái Luật. Hơn nữa, cần có khung pháp lý ổn định cho các hợp đồng PPP dài hạn, nhiều rủi ro, đầu tư quy mô lớn. Hiện khung pháp lý còn thiếu các cơ chế tổng thể bao gồm các hình thức hỗ trợ, ưu đãi và bảo đảm đầu tư từ phía Nhà nước cho nhà đầu tư PPP để tăng tính hấp dẫn của dự án cũng như đảm bảo việc thực hiện dự án thành công.

“Do vậy, việc xây dựng Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư là cần thiết trong bối cảnh hiện nay”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Cân nhắc về phạm vi điều chỉnh, tránh “đụng chạm” các luật khác

Đại diện cơ quan thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho rằng, dự án Luật này sẽ là văn bản pháp lý thống nhất, điều chỉnh các nội dung liên quan đến hoạt động đầu tư PPP. Tuy nhiên, đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, quy định phạm vi điều chỉnh của dự án Luật một cách rõ ràng hơn về không gian áp dụng Luật, cụ thể việc điều chỉnh các hoạt động đầu tư PPP tại Việt Nam và rà soát, nghiên cứu, đề xuất một cách đầy đủ những quy định khác nhau giữa Luật này và các luật liên quan, từ đó làm cơ sở để Quốc hội xem xét, quyết định quy định những nội dung đặc thù đối với đầu tư PPP ngay tại dự thảo Luật hay sửa đổi, bổ sung các luật liên quan như Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xây dựng, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai... nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Phát biểu thảo luận, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản nhất trí với Tờ trình của Chính phủ về sự cần thiết ban hành Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 về việc phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng quốc gia nói chung và huy động nguồn lực tư nhân thông qua đầu tư PPP nói riêng, góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, khắc phục những khó khăn, bất cập đang tồn tại hiện nay và bảo đảm tính pháp lý ổn định, nâng cao hiệu quả thực hiện, tính khả thi của các dự án PPP dài hạn, nhiều rủi ro, đầu tư quy mô lớn, cũng như tính pháp lý đồng bộ với các luật có liên quan.

Lưu ý việc phải đánh giá kỹ tác động của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân yêu cầu phải xác định đây là Luật hình thức hay Luật nội dung. Nếu là luật quy định nội dung phải bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật; bởi lẽ nhiều nội dung của dự thảo luật này sẽ đụng chạm đến rất nhiều luật như: Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng, Luật Đất đai....và rất nhiều luật khác.

“Nếu đụng chạm quá nhiều gây xáo trộn hoặc ách tắc trong thực thi pháp luật thì cần cân nhắc. Tại phiên họp này sẽ đặt vấn đề ra để tiếp tục nghiên cứu dự thảo luật”, Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định, hồ sơ sự án Luật mà Chính phủ trình được chuẩn bị rất công phu, quy mô nghiên cứu lớn, nội dung có tầm bao quát rộng nên chắc chắn sẽ có sự đụng chạm, xung đột với các luật khác, mà có thể rất khó để khắc phục. Bởi vậy, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định để nghị Ban soạn thảo cân nhắc về phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật, có nên chăng phạm vi điều chỉnh của Luật chỉ nên tập trung vào khâu ký hợp đồng đầu tư hay thôi không?

Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu cũng nhấn mạnh, đây là một luật không chỉ có tác động kinh tế sâu rộng, mà còn có tác động xã hội rất lớn, song vẫn còn hàng chục điều chưa được quy định rõ. Băn khoăn về tính thống nhất, đồng bộ với các dự án luật khác, Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu đề nghị chỉ luật hóa những nội dung đã rõ ràng. Bên cạnh đó, đề nghị Ban soạn thảo tham khảo kỹ ý kiến các tổ chức tài chính quốc tế và các nhà đầu tư nước ngoài khi xây dựng các quy định trong dự án Luật.

Khẳng định sự cần thiết phải ban hành Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, đây là một dự án Luật khó, ở phạm vi rộng, quy mô lớn cần được tính toán, thẩm tra trên cơ sở rà soát kỹ lưỡng tất cả nội dung, có những điểm cần tính toán thêm, hoàn thiện lại dự án luật.

Phó chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ cần làm rõ, tổng kết sâu sắc hơn 20 năm thực hiện PPP. Đồng thời, làm rõ tên gọi, sự cần thiết, phạm vi điều chỉnh của luật, đối tượng, hình thức áp dụng, quy mô đầu tư, phân loại đầu tư... Đặc biệt, tập trung làm rõ tính cụ thể, khả thi và sự thống nhất của Luật này đối với hệ thống pháp luật có liên quan.

* Cũng trong chiều 16-9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc bổ sung dự toán ngân sách nhà nước năm 2019 vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Ai len cho các xã đặc biệt khó khăn thuộc Chương trình 135.

PHƯƠNG HẰNG