QĐND - Nói đến chiến thắng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân (VNTTGPQ) không thể không nhắc đến những đóng góp của đồng chí Nông Văn Lạc, Chủ nhiệm Việt Minh liên huyện Nguyên Bình-Ngân Sơn, chủ nhân ngôi nhà ở thôn Phai Khắt, sau này bị địch chiếm làm đồn Phai Khắt. Nông Văn Lạc là người trực tiếp tiến hành công tác trinh sát, “chỉ điểm” cho Đội VNTTGPQ đánh vào nhà mình, được Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận là “đội viên danh dự” của Đội VNTTGPQ.

“Cánh tay phải” của anh Văn

Mới đây, đến thăm Nhà trưng bày chiến thắng đồn Phai Khắt (xã Tam Kim, Nguyên Bình, Cao Bằng), chúng tôi được biết một câu chuyện khá đặc biệt. Người hướng dẫn viên, chị Nông Thị Bích, là cháu nội của cụ Nông Văn Lạc, chủ nhân của ngôi nhà từng bị địch chiếm làm đồn, và nay được tôn tạo thành Nhà trưng bày chiến thắng đồn Phai Khắt. Cô gái trẻ trong bộ váy đen truyền thống của phụ nữ dân tộc Tày tự hào giới thiệu: “Ông nội tôi trước đây là người đầu tiên của xã Tam Kim tham gia Việt Minh. Cụ cũng là người có nhiều đóng góp vào chiến thắng đầu tiên của quân đội ta”.

Trước khi đến Tam Kim, chúng tôi đã tìm đọc khá nhiều tư liệu về sự kiện thành lập Đội VNTTGPQ. Liên quan đến cụ Nông Văn Lạc, trong hồi ký “Từ nhân dân mà ra”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại một kỷ niệm tại căn cứ địa Việt Bắc, khi phát triển cách mạng tại Nguyên Bình. Hồi ký có đoạn: “Khi ấy chúng tôi nói rõ ý muốn giới thiệu đồng chí Lạc vào Đảng, thì đồng chí Lạc thay đổi hẳn nét mặt. Trong buổi lễ kết nạp giữa khu rừng hoang vắng, ở một gốc cây cổ thụ, nước mắt đồng chí Lạc cứ trào ra. Vừa xong buổi kết nạp, đồng chí Lạc phá chạy xuống khe núi, nhặt hai ống nứa, múa tít một hồi như người đang múa võ”.

Chị Nông Thị Bích giới thiệu về những kỷ vật của ông nội Nông Văn Lạc tại Nhà trưng bày chiến thắng đồn Phai Khắt.

Người có tên Lạc trong hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp chính là cụ Nông Văn Lạc. Tài liệu của Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam có ghi: “Nông Văn Lạc-người được coi là cánh tay phải của đồng chí Văn (Đại tướng Võ Nguyên Giáp) trong việc tổ chức, thành lập Đội VNTTGPQ”.

Trong những ngày chuẩn bị thành lập Đội VNTTGPQ, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Nông Văn Lạc và một số cán bộ địa phương, các đoàn thể Cứu quốc đã đóng góp lương thực, rau, muối, giấy viết khẩu hiệu cho đội; đồng thời chỉ đạo lập ra ba, bốn trạm đón tiếp được tổ chức ở những nơi giáp giới Cao Bằng-Bắc Kạn để đón tiếp, đưa đường cho các đội viên. Tại khu rừng Trần Hưng Đạo, lực lượng địa phương lập 3 chiếc lán để đội viên nghỉ ngơi; lập một “kỳ đài” gồm bốn cọc tre đóng xuống đất và những mảnh phên đan buộc lên trên, làm nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp đứng lên chủ trì buổi lễ thành lập...

Như vậy, cụ Nông Văn Lạc là người có nhiều đóng góp vào việc tổ chức thành lập Đội VNTTGPQ, nhưng lại không được đồng chí Võ Nguyên Giáp chọn kết nạp vào Đội VNTTGPQ. Sau này, khi cụ Lạc bày tỏ thắc mắc, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã ân cần nói: “Các đồng chí không được tuyển vì nhiệm vụ quan trọng ở lại hậu phương. Điều ấy quan trọng lắm. Nếu ta đánh xong đồn Phai Khắt, đội quân giải phóng mở rộng hoạt động những nơi khác, ở địa phương, đồng chí phải nắm cơ sở, giữ vững phong trào, thúc đẩy tinh thần đấu tranh cách mạng quần chúng lên một bước cao hơn nữa. Vị trí, địa bàn này rất quan trọng, đồng chí phải có trách nhiệm bảo vệ và giữ gìn…”. Ngay sau lễ thành lập Đội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã gặp gỡ riêng và dặn dò thêm rằng: Nhiệm vụ ở lại nặng nề lắm, tôi sẽ nhận Lạc làm “đội viên danh dự”.

Chỉ điểm... đánh vào “nhà mình”

Tài liệu của Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam ghi: Từ tháng 11-1944, khi chuẩn bị cho trận đánh đầu tiên của Đội VNTTQPQ theo chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, vấn đề số một được bàn thảo là “đánh vào đâu”, đánh đồn nào? Chính Nông Văn Lạc được giao nhiệm vụ cùng với các đồng chí Hồng Quân, Đức Long tiến hành điều tra, tìm hiểu tình hình địch ở cả 3 đồn: Nà Bao, Nà Ngần, Phai Khắt. Qua phân tích tình hình, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã lựa chọn đồn Phai Khắt để đánh trận đầu. Nhưng có một khó khăn đặt ra: Nhà đồng chí Lạc từng là cơ sở cách mạng, nếu đánh vào, địch quay lại khủng bố, rất có thể có đồng chí khai ra, chúng sẽ tàn sát cả gia đình. Cấp trên đã hỏi ý kiến Nông Văn Lạc về vấn đề này. Thật khảng khái, Nông Văn Lạc đã đồng ý cho ta mở trận đầu đánh vào chính… nhà mình, và quả quyết: “Đây là nhiệm vụ của cách mạng giao, nên dù có tổn thất cả gia đình mà thu được thắng lợi cho cách mạng thì cũng quyết tâm thực hiện”.

Cháu ruột của cụ Nông Văn Lạc là ông Nông Văn Tình (74 tuổi, hiện đang sống ở Tam Kim) cho biết, ngày trước đại gia đình ông, gồm ông bà nội (Nông Văn Tạo), bác ông là Nông Văn Lạc, bố là Nông Ngọc Đinh sống trong ngôi nhà được xây dựng năm 1940, án ngữ ngay ngã ba đường. Đó là một ngôi nhà 3 gian 2 mái, có gác lửng theo lối cầu thang dẫn lên, đặc trưng của người Tày vùng cao Đông Bắc. Để kiểm soát dân, đàn áp phong trào cách mạng, năm 1941, thực dân Pháp chiếm nhà cụ Nông Văn Lạc, lập đồn Phai Khắt. Đồn này do một tên quan Pháp có tên là Si-mô-nơ trực tiếp làm đồn trưởng với hơn hai chục tên lính dõng. Ông Tình kể: “Ngày chúng đuổi gia đình tôi ra khỏi nhà để chiếm làm đồn, tên quan Pháp còn bắn mấy phát đạn vào tường gạch. Đạn không xuyên thủng tường, chúng mới yên tâm vào ở. Hiện nay, một số vết đạn vẫn còn dấu tích ở bức tường đầu hồi ngôi nhà”.

Khi chiếm xong nhà dân làm đồn, địch lập các bốt canh gác xung quanh. Tên chỉ huy người Pháp là một tên ác ôn khét tiếng trong vùng. Chúng thực hiện dồn dân, rào làng, canh gác lối ra vào các xóm, ngày đêm sục sạo, cướp bóc, tra xét, bắt bớ... làm cho đời sống nhân dân vô cùng khó khăn, bị kìm kẹp đến ngạt thở.

Theo nhiệm vụ đồng chí Võ Nguyên Giáp giao, Nông Văn Lạc đã nghiên cứu kỹ tình hình địch, địa hình, đóng góp vào phương án tấn công đồn Phai Khắt, đồng thời là hạt nhân trong tiến hành tuyên truyền, vận động, tập hợp nhân dân địa phương tiếp tế cơm nước, đặt trạm canh gác báo tin cho bộ đội. Sau trận đánh, Nông Văn Lạc cùng nhiều người dân loan tin chiến thắng, thống nhất cách khai báo cho các gia đình nếu địch trở lại khủng bố.

Sau này, để phục vụ công tác bảo tồn lịch sử, giáo dục truyền thống, gia đình cụ Nông Văn Lạc đã hiến ngôi nhà để xây dựng thành Nhà trưng bày chiến thắng đồn Phai Khắt. Gia đình cụ được Đảng, Nhà nước xây tặng một ngôi nhà ở phía đối diện, nơi hiện nay ông Nông Văn Tình cùng vợ và con cháu đang sinh sống.

Bài và ảnh: NGUYỄN TẤN TUÂN