Ngay từ năm 1944, trên cơ sở phân tích tình hình thế giới và cách mạng Đông Dương, những người cộng sản Việt Nam đã nhận định về sự hòa hoãn giữa Nhật và Pháp ở Đông Dương “có khác chi một cái nhọt bọc chất bên trong bao nhiêu vi trùng và máu mủ chỉ chờ dịp chín mõm là vỡ tung ra…”, và lời tiên đoán rằng “cả hai đều sửa soạn tiến tới chỗ tao sống mày chết, quyết liệt cùng nhau” (Cờ giải phóng, 28-9-1944).

Đầu năm 1945, những thắng lợi của quân Đồng minh đã cổ vũ cho thực dân ráo riết chuẩn bị kế hoạch gạt Nhật giành lại quyền thống trị Đông Dương và ngược lại, Nhật cũng gấp rút chuẩn bị hành động. Mặc dù được biết trước ý đồ đảo chính của Nhật và còn có trong tay gần như nguyên vẹn lực lượng vũ trang (6 vạn lính Pháp và hơn 2 vạn lính khố xanh), trong khi Nhật chỉ có 6 vạn quân, nhưng sức chiến đấu của quân Pháp hoàn toàn bị tê liệt khi Nhật nổ súng đảo chính.

Ảnh chỉ mang tính chất minh họa. Nguồn: Internet

Diễn biến sự kiện:

16 giờ ngày 9-3, đại diện Nhật tới Phủ Toàn quyền của Pháp ở Sài Gòn thảo luận và chuẩn bị văn kiện về việc Pháp cung cấp gạo cho Nhật trong năm 1945. 18 giờ, Đại sứ Matsumôtô đến ký hiệp ước và đến 19 giờ trao cho Toàn quyền Đông Dương Đờ-cu một tối hậu thư với nội dung buộc Pháp phải hợp tác chặt chẽ với Nhật trong việc phòng thủ Đông Dương trước nguy cơ quân đội Anh, Mỹ đổ bộ, do đó Nhật buộc Pháp phải đặt toàn bộ lực lượng vũ trang, các cơ sở hậu cần dưới quyền chỉ huy của Nhật và tất cả các quan chức Pháp phải phục tùng sự chỉ huy của Nhật. Tối hậu thư buộc Toàn quyền Đông Dương phải trả lời trước 21 giờ. Phía Pháp xin hoãn thời gian trả lơi lấy lý do là phải hỏi ý kiến Bộ Tư lệnh quân Pháp đóng ở Hà Nội. Phía Nhật coi đó là hành động bác bỏ tối hậu thư và 21 giờ 20, Nhật ra lệnh tấn công Pháp. Hầu như không gặp một sự kháng cự đáng kể, quân Nhật nhanh chóng chiếm được Phủ Toàn quyền, giam giữ Toàn quyền Đông Dương và hầu hết các quan chức cao cấp của thực dân Pháp.

Bằng một hành động thống nhất trên toàn Đông Dương, trong đêm 9-3, quân Nhật đồng loạt nổ súng và về căn bản nhanh chóng đè bẹp sự kháng cự của đối phương. Đến chiều ngày 10-3 thì quân Pháp đầu hàng, phát xít Nhật làm chủ các vùng đô thị lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Sài Gòn và nhiều tỉnh lỵ… Những đơn vị quân Pháp còn cố thủ ở Cà Mau, Biển Hồ (Campuchia), một số vùng ở Bắc Đông Dương, cũng lần lượt thất thủ, chỉ còn một ít tàn quân chạy qua biên giới Việt – Trung.

Với sự kiện này, lực lượng quân sự Pháp hoàng toàn tan rã, bộ máy thống trị của thực dân Pháp đầu hàng, bị cầm tù hoặc đang tâm làm tay sai cho phát xít Nhật. Trên thực tế, toàn bộ Đông Dương đã trở thành thuộc địa của phát xít Nhật.

Từ tối 9 đến 12 tháng 3 năm 1945

Hội nghị Ban thường vụ mở rộng của Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương và bản chỉ thị lịch sử “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”

Nhận thấy trước mâu thuẫn Nhật-Pháp tất yếu sẽ dẫn đến hành động quyết liệt hất cẳng nhau và căn cứ vào thái độ chuẩn bị đảo chính của phát xít Nhật, tối ngày 9-3-1945, Ban Thường vụ mở rộng của Trung ương Đảng được triệu tập khẩn cấp họp tại Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) dưới sự chủ tọa của Tổng bí thư Trường Chinh. Cuộc họp bắt đầu đúng lúc Nhật nổ súng đánh Pháp ở Hà Nội và trên toàn Đông Dương. Hội nghị phân tích những nguyên nhân tất yếu dẫn đến sự kiện này và tiên đoán trước khả năng thắng lợi tạm thời của Nhật sẽ đè bẹp sự kháng cự của Pháp. Hội nghị đã theo dõi chặt chẽ những diễn biến tình hình và nhận định rằng sự kiện Nhật đảo chính Pháp đã đặt Đông Dương vào một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc, tạo những điều kiện làm chín muồi nhanh chóng thời cơ cách mạng ở Đông Dương, đặt Đông Dương vào thời kỳ “tiền khởi nghĩa” và nhiệm vụ của Đảng lúc này là phát động cao trào kháng Nhật cứu nước, lãnh đạo toàn dân gấp rút chuẩn bị sẵn sàng khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền khi cơ hội đến. Hội nghị xác định: “Sau cuộc đảo chính này, đế quốc phát xít Nhật là kẻ thù chính - kẻ thù cụ thể, trước mắt duy nhất của nhân dân Đông Dương”, khẩu hiệu hành động lúc này là “Đánh đuổi phát xít Nhật” và đề ra mục tiêu “Thành lập chính quyền cách mạng nhân dân”. Hội nghị cũng đề ra nhiều vấn đề cụ thể, các hình thức đấu tranh nhằm phát động một cao trao kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ làm tiền đề cho cuộc Tổng khởi nghĩa và khẳng định tinh thần dựa vào sức mình là chính. Toàn bộ những nội dung cơ bản của Hội nghị đã được phản ánh trong văn kiện lịch sử Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, đề ngày 12-3-1945.


Theo "Việt Nam những sự kiện lịch sử"