QĐND - Vấn đề văn hóa và con người là muôn thuở, tuy nhiên do trước đây chúng ta đặt nặng vai trò kinh tế và chính trị cho nên có lúc chưa hiểu đúng mối quan hệ mật thiết giữa văn hóa và con người, thậm chí lại hiểu một cách cô lập, tách bạch với nhiều lĩnh vực khác, bởi lẽ nói đến văn hóa là nói đến con người, phát triển văn hóa cũng có nghĩa là phát triển gắn với việc xây dựng con người. Văn hóa và con người có mặt, thẩm thấu và hóa thân trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội. Con người không chỉ là chủ thể mà còn là sản phẩm của văn hóa. Con người và văn hóa không chỉ là động lực mà còn là mục tiêu của sự phát triển. Không phải ngẫu nhiên mà quan điểm văn hóa là động lực, là mục tiêu và hệ điều tiết ngày càng được khẳng định trên cả bình diện lý luận và thực tiễn.

Ảnh minh họa. Nguồn: tuyengiao.vn

Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng  khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã không tách rời văn hóa với con người, đã thật sự xem trọng việc phát triển văn hóa, xây dựng con người trong phát triển bền vững. Điều này đã được thể hiện rõ trong Dự thảo Báo cáo chính trị ở mục VII: PHÁT TRIỂN VĂN HÓA, XÂY DỰNG CON NGƯỜI.

Trong phần này, Dự thảo Báo cáo chính trị đã đưa ra những nhận định đúng đắn khi đánh giá tình hình phát triển văn hóa, xây dựng con người trong thời gian qua trên hai mặt thành tựu và hạn chế.

Về thành tựu, Dự thảo Báo cáo chính trị nhận định: “Hệ thống thể chế và thiết chế từng bước được tăng cường. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và của từng vùng, miền được kế thừa; nhiều di sản văn hóa được bảo tồn, tôn tạo. Xã hội hóa hoạt động văn hóa ngày càng mở rộng. Văn học, nghệ thuật có bước phát triển. Truyền thông đại chúng phát triển nhanh cả về loại hình, quy mô, lực lượng, phương tiện kỹ thuật và ảnh hưởng xã hội. Đời sống văn hóa của nhân dân được cải thiện. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" đã khơi dậy được nhiều giá trị nhân văn trong cộng đồng. Việc xây dựng môi trường văn hóa đã được chú trọng hơn. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa được tăng cường. Giao lưu và hợp tác quốc tế về văn hóa có nhiều khởi sắc”.

Về hạn chế, Dự thảo Báo cáo chính trị nhận định: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng và trong xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Đời sống văn hóa tinh thần ở nhiều nơi còn nghèo nàn, đơn điệu; khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa miền núi, vùng sâu, vùng xa với đô thị và trong các tầng lớp nhân dân chậm được rút ngắn. Môi trường văn hóa còn tồn tại những biểu hiện thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục; tệ nạn xã hội và một số loại tội phạm có chiều hướng gia tăng. Việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đạt hiệu quả chưa cao. Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch khoa học, gây lãng phí nguồn lực và quản lý không theo kịp sự phát triển. Một số cơ quan truyền thông có biểu hiện thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích. Hệ thống thiết chế văn hóa và cơ sở vật chất-kỹ thuật cho hoạt động văn hóa còn thiếu và yếu, có nơi xuống cấp, thiếu đồng bộ, hiệu quả sử dụng thấp. Tình trạng nhập khẩu, quảng bá, tiếp thu dễ dãi, thiếu chọn lọc sản phẩm văn hóa nước ngoài đã tác động tiêu cực đến đời sống văn hóa của một bộ phận nhân dân, nhất là lớp trẻ”.

Những nhận định như vậy thật sự phản ánh được tình hình văn hóa, con người trong thời gian qua. Tuy nhiên, về mặt dung lượng, phần đánh giá về hạn chế là khá nhiều so với thành tựu. Về nội dung, cái mới cần quan tâm trong Dự thảo Báo cáo chính trị là vấn đề “truyền thông đại chúng”, “hệ thống thông tin đại chúng” và “ảnh hưởng xã hội” của nó được đặt ra trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Để cân đối giữa thành tựu và hạn chế, thiết nghĩ trong phần thành tựu, Dự thảo Báo cáo chính trị cần khẳng định thêm những kết quả trong công tác “bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc thiểu số”, bởi lẽ đây là nội dung không thể thiếu trong việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Bên cạnh đó, cũng cần khẳng định và bổ sung thêm nội dung “nhiều hoạt động, giá trị văn hóa mới đã được định hình trong nhân dân”, bởi lẽ trong quá trình hội nhập vừa qua, đã có nhiều hoạt động văn hóa mới, giá trị văn hóa mới được tiếp thu có chọn lọc và định hình trong thang bậc giá trị con người Việt Nam.

Mặt khác, một số nhận định trong Dự thảo Báo cáo chính trị vẫn còn mơ hồ, không thể nhận diện, lột tả  được vấn đề cần quan tâm như: “Văn học, nghệ thuật có bước phát triển”(thành tựu); “Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch khoa học” (hạn chế). Thiết nghĩ, dùng cụm từ có bước phát triển đối với “văn học, nghệ thuật” là mơ hồ, bởi lẽ từ phát triển không tương thích với lĩnh vực đặc thù như văn học, nghệ thuật. Vì vậy, có thể sửa lại là “Văn học, nghệ thuật có chuyển biến tích cực trong bối cảnh mới”. Dùng cụm từ “quy hoạch khoa học” trong văn cảnh này là lủng củng và giảm nghĩa, bởi lẽ bản thân từ quy hoạch đã hàm chứa nghĩa khoa học. Vì vậy, Dự thảo Báo cáo chính trị cần viết lại là: “Hệ thống thông tin đại chúng phát triển thiếu quy hoạch, thiếu sự kiểm soát chặt chẽ”.

Trong phần Phương hướng, nhiệm vụ, Dự thảo Báo cáo chính trị đã kết tinh toàn bộ giá trị, tinh thần của Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) từ mục tiêu, quan điểm đến nhiệm vụ và giải pháp. Điều quan trọng trong Dự thảo Báo cáo chính trị là tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của phát triển văn hóa, xây dựng con người trong bối cảnh hội nhập mạnh mẽ hiện nay. Đặc biệt, tính thời sự này được thể hiện trong nội dung: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế” và “Phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa”. Đây là hai vấn đề vừa vĩ mô vừa vi mô khẳng định vai trò mục tiêu và điều tiết của văn hóa đối với các lĩnh vực khác và chính vai trò động lực của bản thân văn hóa.

Việc tích hợp được những nội dung quan trọng này là vô cùng cần thiết thể hiện tính kế thừa và phát triển về lý luận văn hóa trong quá trình “phát triển văn hóa, xây dựng con người” hiện nay.

PGS, TS NGUYỄN NGỌC HÒA

(Phó giám đốc Học viện Chính trị khu vực III)