QĐND Online – Đây là chủ đề chính của hội thảo do Liên minh Khoáng sản phối hợp với Trung tâm Con người và Thiên nhiên, Trung tâm Phát triển và Hội nhập tổ chức ngày 23-10 tại Hà Nội. Hội thảo được tổ chức trong bối cảnh hai Nghị định hướng dẫn Luật Khoáng sản đang được tham vấn sửa đổi (Nghị định số 15/2012/NĐ-CP và Nghị định số 74/2011/NĐ-CP), cung cấp thêm thông tin về hai Nghị định, đồng thời phân tích một số vấn đề chính sách liên quan và đề xuất những kiến nghị sửa đổi.

Những vấn đề bất cập vẫn còn tồn đọng trong việc khai thác khoáng sản, đặc biệt là việc khai thác quặng sắt ở thị trấn Trại Cau (Phú Bình, Thái Nguyên); cũng như những ý kiến đóng góp về chính sách liên quan là hai nội dung chính được bàn luận trong buổi hội thảo này.

PGS.TS Phạm Bích San, Viện trưởng Viện Nghiên cứu xã hội và Các vấn đề phát triển phát biểu tại hội thảo.

Là địa bàn có trữ lượng quặng sắt lớn, các doanh nghiệp hoạt động tại thị trấn Trại Cau luôn hợp tác với chính quyền trong việc khai thác quặng từ năm 1963 đến nay. Tuy nhiên, hậu quả của việc khai thác khoáng sản vẫn gây ra cho thị trấn này nhiều vấn đề: Nước sinh hoạt bị ô nhiễm nặng nề; hệ thống nhà cửa, giao thông vận tải bị rạn nứt, sụt lún nghiêm trọng… Ông Vũ Đăng Khoa, Chủ tịch UBND thị trấn Trại Cau cho biết: “Hiện nay, có hơn 200 hộ dân vẫn đang sống trong khu vực cực kỳ nguy hiểm, có thể sụt lún bất cứ lúc nào. Chúng tôi đã đề nghị việc di dân từ nhiều năm nay nhưng vẫn chưa được cấp phép”.

Mặc dù, theo điều 5 của Luật Khoáng sản quy định: “Địa phương nơi có khoáng sản khai thác được Nhà nước điều tiết khoản thu từ hoạt động khai thác khoáng sản để hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước”; nhưng hệ thống cơ sở vật chất của thị trấn Trại Cau vẫn chưa được cấp phép sửa chữa hoặc làm mới để đảm bảo nhu cầu dân sinh.

Phía bên doanh nghiệp, ông Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Đảng ủy Chi nhánh Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên-Mỏ sắt Trại Cau cũng cho hay: “Hằng năm, doanh nghiệp đã đóng hơn 100 tỷ đồng cho phí và thuế bảo vệ môi trường (BVMT). Mặc dù đã nộp đầy đủ phí BVMT nhưng chúng tôi vẫn phải bỏ thêm chi phí để khắc phục những sự cố môi trường xảy ra mà không phải do chủ quan phía doanh nghiệp làm. Điều đó cho thấy, việc thu, chi phí BVMT vẫn chưa thực sự được sử dụng đúng mục đích”.

Từ những thực trang nêu trên, tại hội thảo, đại diện các cá nhân, tập thể, doanh nghiệp đã đưa ra những giải pháp nhằm khắc phục những vướng mắc còn tồn đọng. Nhà nước, doanh nghiệp cần tham khảo ý kiến dân địa phương khi việc khai thác khoáng sản ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của họ; phải có ngân sách dự phòng để khắc phục thường xuyên và nhanh chóng những hậu quả mà việc khai thác gây ra; nên quy định cụ thể mức điều tiết cho từng cấp, công khai các khoản thu từ hoạt động khoáng sản… Về phía doanh nghiệp: Chính phủ cần có hướng dẫn chi tiết về việc thu, chi phí BVMT có tính đến các khoản chi của doanh nghiệp nộp phí đối với hoạt động khai thác khoáng sản; khuyến khích các doanh nghiệp tận thu hết tài nguyên được cấp phép khai thác; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát và thực hiện cơ chế công khai, minh bạch trong thu, quản lý, sử dụng nguồn thu từ phí BVMT đối với khai thác khoáng sản của các doanh nghiệp trên địa bàn; phí BVMT ngoài việc sử dụng cho các hoạt động BVMT thì nên cho phép địa phương sử dụng một phần vào các công trình phục vụ dân sinh, đời sống xã hội tại nơi trực tiếp có hoạt động khai thác khoáng sản.

Về phía những người nghiên cứu, PGS.TS Phạm Bích San, Viện trưởng Viện Nghiên cứu xã hội và Các vấn đề phát triển nêu ý kiến: “Trong tương lai, dù Luật Khoáng sản có thay đổi ra sao thì cũng phải đảm bảo cho người dân tại địa bàn ở nơi trực tiếp có hoạt động khai thác khoáng sản đó có được cuộc sống, ít nhất là bằng hoặc hơn cuộc sống trước đó mà họ đang có. Nếu không làm được điều ấy thì chúng ta chỉ đang theo đuổi cái quyền lợi chung chung và xa vời mà quên mất quyền lợi cụ thể của những người dân tại chỗ. Vai trò của chính quyền địa phương là vô cùng quan trọng trong việc giải quyết mâu thuẫn giữa các doanh nghiệp và người dân địa phương”.

Tin, ảnh: HÀ MY