Các đồng chí: Thượng tướng Lê Chiêm, Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Trưởng Ban chỉ đạo hội thảo; Lê Mạnh Hùng, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương; Thượng tướng Đỗ Căn, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam; Phan Văn Mãi, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre; Thiếu tướng Nguyễn Hoàng Nhiên, Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam (Bộ Quốc phòng); Thiếu tướng Đoàn Thanh Xuân, Phó chính ủy Quân khu 9 đồng chủ trì hội thảo. 

Cách nay 60 năm, dưới ánh sáng Nghị quyết Hội nghị lần thứ 15 của Ban chấp hành Trung ương Đảng, Xứ ủy Nam Bộ đã trực tiếp lãnh đạo quân và dân miền Nam nhất loạt đứng lên đồng khởi, mà đỉnh cao là Đồng khởi ở Bến Tre, giành thắng lợi to lớn, làm thay đổi cục diện cách mạng miền Nam từ thế bị động, giữ gìn lực lượng sang thế tiến công. Hội thảo khoa học “Phong trào Đồng khởi 1960 - Bước ngoặt của cách mạng miền Nam” làm sáng tỏ thêm nhiều góc độ, khía cạnh của sự kiện lịch sử quan trọng này; đồng thời khẳng định, mặc dù 60 năm đã trôi qua nhưng ý nghĩa, tầm vóc, giá trị lịch sử của phong trào Đồng khởi vẫn còn nguyên vẹn để tiếp tục vận dụng, phát huy trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

 Phó chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh phát biểu chỉ đạo tại hội thảo. 

Nghị quyết 15 - quyết sách đúng đắn, kịp thời của Đảng

Sau khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết (21-7-1954), đế quốc Mỹ từng bước thay chân thực dân Pháp nhảy vào miền Nam Việt Nam, dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm, âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta.

Mỹ tăng cường viện trợ kinh tế, quân sự, chỉ đạo chính quyền Sài Gòn tiến hành các biện pháp đàn áp, khủng bố, phá hoại con đường hòa bình thống nhất đất nước ta. Mỹ - Diệm đã triển khai hệ thống gián điệp, mật vụ từ trung ương xuống các địa phương, tăng cường trang bị vũ khí cho dân vệ để đàn áp nhân dân; huy động lực lượng quân đội, cảnh sát mở hàng nghìn cuộc càn quét đánh phá các cơ sở Đảng và cơ sở cách mạng ở miền Nam; lùng sục, bắt bớ, giam cầm và thủ tiêu hàng vạn cán bộ, đảng viên, người yêu nước, gia đình có thân nhân đi tập kết… gây nên không khí căng thẳng, tang tóc bao trùm khắp nơi.

Theo thông tin tại hội thảo, những hành động đàn áp, giết người dã man, tàn bạo của chính quyền Ngô Đình Diệm đã khiến cho phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân miền Nam bị tổn thất nghiêm trọng về lực lượng. Trên địa bàn tỉnh Bến Tre, địch đã giết hại hơn 2.500 người, bỏ tù hơn 17.000 người; hàng vạn người bị bắt bớ, đánh đập, tra khảo. Ông Trần Ngọc Tam, Phó bí thư Thường trực Tỉnh ủy Bến Tre dẫn chứng: Sau năm 1954, cơ sở Đảng được xây dựng đều khắp ở trong 115 xã với hơn 2.000 đảng viên nhưng đến cuối năm 1959 chỉ còn 18 chi bộ với 162 đảng viên. Cơ sở nòng cốt bị tiêu hao, tan rã, hơn 90% cơ sở nội tuyến trong lòng địch bị phát hiện, toàn bộ vũ khí giấu lại (trước khi tập kết) đều bị địch tịch thu.

Thượng tướng Lê Chiêm phát biểu tại hội thảo. 

Trên cơ sở đúc kết kinh nghiệm thực tiễn của đồng bào, chiến sĩ miền Nam trong hơn 4 năm đấu tranh đầy gian khổ, hy sinh, tháng 1-1959, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 15 (khóa II, mở rộng) quyết định chuyển hướng chỉ đạo cách mạng miền Nam từ đấu tranh chính trị (buộc địch thi hành các điều khoản của Hiệp định Giơnevơ đã ký kết) tiến lên kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang để đánh đổ chính quyền Mỹ - Diệm, dựng lên chính quyền cách mạng của nhân dân ở miền Nam.

Phát biểu chỉ đạo hội thảo, Phó chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh khẳng định: Sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, thông qua Nghị quyết 15 đã tạo nên phong trào Đồng khởi trên toàn miền Nam và đã giành được thắng lợi hết sức to lớn, tạo nên bước ngoặt có ý nghĩa chiến lược. Điều đó khẳng định Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa II là một quyết sách đúng đắn, chuyển hướng chỉ đạo đối với phong trào cách mạng miền Nam, phản ánh đúng xu thế phát triển khách quan của lịch sử và đáp ứng được yêu cầu nóng bỏng của quần chúng cách mạng; khẳng định tính đúng đắn trong việc xác định đường lối cách mạng miền Nam của Đảng. Cùng với đó, khẳng định sự nhạy bén, sáng tạo của Xứ ủy Nam Bộ và các cấp bộ Đảng trong tổ chức chỉ đạo, phát động phong trào; phát huy sức mạnh đấu tranh của quân và dân là nhân tố quyết định trực tiếp dẫn tới thắng lợi của phong trào Đồng khởi.

Một hiện tượng lịch sử độc đáo của cách mạng miền Nam

Nhiều tham luận tập trung phân tích, chứng minh sau khi có Nghị quyết 15, Xứ ủy Nam Bộ và các cấp bộ Đảng miền Nam đã quán triệt nghiêm túc và tổ chức thực hiện một cách sáng tạo, hiệu quả.

Các đại biểu dự hội thảo chụp ảnh lưu niệm. 

Dưới ánh sáng của Nghị quyết 15, các cuộc khởi nghĩa từng phần nhanh chóng phát triển thành phong trào Đồng khởi rộng khắp ở các địa phương miền Nam từ vùng rừng núi Liên khu V đến các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, trong đó tiêu biểu là: Cuộc nổi dậy ở Bác Ái (2-1959), khởi nghĩa ở Trà Bồng (8-1959), trận đánh ở Giồng Thị Đam - Gò Quản Cung (9-1959), trận Xẻo Rô (10-1959), trận Tua Hai (1-1960)…, đặc biệt là cuộc đấu tranh đồng loạt và mạnh mẽ trở thành phong trào Đồng khởi ở Bến Tre (1-1960). Phong trào Đồng khởi đã làm tan rã hệ thống chính quyền Sài Gòn ở nhiều vùng nông thôn miền Nam, trong số 1.193 xã toàn Nam Bộ đã có 895 xã với 10 triệu lượt người nổi dậy phá thế kìm kẹp, lập chính quyền tự quản; vùng giải phóng được hình thành, nối liền từ Tây Nguyên đến miền Tây Nam Bộ và đồng bằng Liên khu V; lực lượng vũ trang nhân dân phát triển mạnh… Từ thắng lợi của phong trào Đồng khởi, tháng 12-1960, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam được thành lập, giữ vai trò tổ chức, tập hợp lực lượng, đẩy mạnh cuộc đấu tranh cách mạng ở miền Nam.

Phong trào Đồng khởi của nhân dân miền Nam đã phản ánh một mẫu hình về tinh thần chủ động phát động nhân dân nổi dậy đấu tranh chính trị, tiến công quân sự và binh vận, phát triển thành phương châm hai chân (quân sự - chính trị) và ba mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận). Nội dung của ba mũi giáp công chính là kết hợp mọi lực lượng, mọi biện pháp, mọi hình thức đấu tranh, kết hợp khởi nghĩa vũ trang với chiến tranh cách mạng, kết hợp đòn tiến công quân sự với hoạt động binh vận và nổi dậy của quần chúng.

Những thành viên thuộc “Đội quân tóc dài” tỉnh Bến Tre năm xưa.

Đề cập đến việc thực hiện phương châm “hai chân, ba mũi”, một số tham luận trình bày về quá trình xây dựng lực lượng quân sự và lực lượng chính trị. Theo đó, lực lượng quân sự được xây dựng trên cơ sở xây dựng lực lượng chính trị đi đôi với quá trình tự vũ trang của quần chúng, từ đó hình thành ba thứ quân, gồm: Bộ đội chủ lực của Khu, Miền; bộ đội địa phương tỉnh, huyện và dân quân du kích của xã, ấp. Lực lượng chính trị đại đa số là nông dân, đặc biệt trong đó là sự ra đời của “Đội quân tóc dài” từ trong phong trào Đồng khởi tại huyện Mỏ Cày, tỉnh Bến Tre. “Đội quân tóc dài” là một đội ngũ được tổ chức chặt chẽ, sử dụng phương pháp đấu tranh trực diện bằng lý lẽ và tình cảm, đã ngăn chặn hành động khủng bố, càn quét của địch, thực hiện công tác binh - địch vận, làm tan rã hàng ngũ của chúng.

Thượng tướng Đỗ Căn, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam cho rằng: Phong trào Đồng Khởi là một hiện tượng lịch sử độc đáo, sáng tạo của cách mạng miền Nam nói riêng và cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước nói chung. Đến nay, phong trào Đồng Khởi vẫn là nguồn cổ vũ, động viên đối với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Theo ban tổ chức, Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Phong trào Đồng khởi 1960 - Bước ngoặt của cách mạng miền Nam” đã nhận được gần 80 báo cáo tham luận của các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc phòng; các ban, bộ, ngành Trung ương và các địa phương; các quân khu, quân đoàn, quân - binh chủng, học viện, nhà trường, viện nghiên cứu, các nhân chứng lịch sử, các nhà khoa học trong và ngoài quân đội. Mỗi tham luận là một công trình nghiên cứu độc lập, luận giải từng vấn đề cụ thể, cung cấp nhiều luận điểm, luận cứ mới, tập trung phân tích, làm sâu sắc hơn, cụ thể hơn tầm vóc, ý nghĩa của sự kiện Đồng khởi.

Thượng tướng Lê Chiêm, Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Trưởng Ban chỉ đạo hội thảo kết luận: Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa II đã đánh dấu bản lĩnh chính trị, tư duy độc lập, tự chủ sáng tạo của Đảng, đáp ứng yêu cầu thực tiễn cách mạng miền Nam, là nhân tố trực tiếp thổi bùng ngọn lửa đấu tranh để đưa đến thắng lợi của phong trào Đồng khởi, tạo nên bước ngoặt, đưa cách mạng miền Nam tiến lên. Công lao chiến đấu, hy sinh, giành thắng lợi của đồng bào, chiến sĩ miền Nam trong phong trào Đồng khởi góp phần to lớn vào thắng lợi sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc Việt Nam. Những kinh nghiệm, bài học được rút ra từ phong trào Đồng khởi của 60 năm trước cần được tiếp tục nghiên cứu vận dụng để tạo nên các cuộc “Đồng khởi mới”, phát huy sức mạnh của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, đưa sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đi đến thành công, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế.

Tin, ảnh: HỒNG ĐĂNG