Hiến chương ASEAN phản ánh sự trưởng thành của ASEAN

Người phát ngôn Bộ ngoại giao Lê Dũng

Tiến trình xây dựng cộng đồng ASEAN

Hiến chương ASEAN đã được lãnh đạo các nước ASEAN nhất trí từ năm 2004 tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 10. Cấp cao ASEAN-11 (2005) đã đề ra các nguyên tắc chỉ đạo cho việc xây dựng Hiến chương và quyết định lập Nhóm các nhân vật nổi tiếng (EPG) để tư vấn cho việc xây dựng Hiến chương. Nhóm này bao gồm cựu lãnh đạo các nước ASEAN (đại diện của Việt Nam là nguyên Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm ), đã hoạt động tích cực trong cả năm 2006 và đề xuất nhiều khuyến nghị cụ thể cho việc soạn thảo Hiến chương.

Cấp cao ASEAN-12 (1-2007) đã quyết định giao nhóm Đặc trách cao cấp (HLTF) soạn thảo Hiến chương ASEAN, dựa trên ý kiến chỉ đạo của Cấp cao ASEAN-11và những khuyến nghị của nhóm EPG về Hiến chương ASEAN và phải hoàn tất Dự thảo khẩn trương trong suốt 2007 với 13 vòng thương lượng của nhóm HLTF; và 3 cuộc họp của các Ngoại trưởng để cho ý kiến chỉ đạo về hướng xử lý những vấn đề lớn.

Tại Cấp cao ASEAN-13 (11-2007), lãnh đạo các nước ASEAN đã ký Hiến chương ASEAN và Tuyên bố chung khẳng định quyết tâm hoàn tất việc phê chuẩn Hiến chương trong vòng một năm.

Đặc biệt, Hiến chương ASEAN sẽ tạo cơ sở pháp lý và khuôn khổ thể chế cho Hiệp hội gia tăng liên kết khu vực, trước hết là thực hiện mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015.

Những thuận lợi và thách thức của các nước tham gia cộng đồng ASEAN

Hiến chương ASEAN khi có hiệu lực sẽ có tác động nhiều mặt, cả mặt thuận và thách thức đối với tương lai phát triển của Hiệp hội cũng như sự tham gia của từng nước thành viên, luôn tác động lẫn nhau và có thể thay đổi tuỳ theo kết quả hợp tác trong ASEAN.

Nhìn chung, Hiến chương sẽ làm cho ASEAN trở thành một tổ chức hợp tác khu vực có tư cách pháp nhân; tạo cơ sở pháp lý và khuôn khổ thể chế cho ASEAN gia tăng liên kết hợp tác, trước mắt là hỗ trợ mục tiêu hình thành cộng đồng ASEAN; giúp xây dựng ASEAN trở thành một tổ chức gắn kết hơn và hoạt động hiệu quả hơn, một thực thể chính trị-kinh tế ngày càng gắn kết hơn và có vai trò quan trọng hơn ở khu vực.

Ngoài ra, về chính trị-an ninh, sẽ tạo cơ sở phát triển mối quan hệ hữu nghị bền vững và hợp tác toàn diện cũng như giải quyết hoà bình các tranh chấp hoặc khác biệt phát sinh giữa các quốc gia thành viên; về kinh tế-xã hội, sẽ giúp đẩy nhanh và làm sâu sắc hơn tiến trình liên kết ASEAN về kinh tế, kể cả thu hẹp khoảng cách phát triển, đồng thời góp phần tăng cường ý thức cộng đồng và bản sắc ASEAN; về đối ngoại sẽ tạo vị thế tốt hơn cho ASEAN cũng như từng nước thành viên trong quan hệ với các đối tác bên ngoài và tại các khuôn khổ hợp tác khu vực rộng lớn hơn.

Bên cạnh đó cũng còn một số thách thức mới có thể nảy sinh. Trong đó, sự điều trỉnh tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động theo hướng gia tăng tính ràng buộc sẽ đòi hỏi tất cả các nước thành viên phải có nghĩa vụ tuân thủ và thực hiện nghiêm chỉnh các quy định, tập quán và các thoả thuận của ASEAN. Về cách thức ra quyết định, Hiến chương quy định nguyên tắc chủ đạo vẫn là đồng thuận, nhưng trong thực tế hoạt động một số nước có thể tiếp tục thúc đẩy khả năng bỏ phiếu nếu không đạt được đồng thuận ở cấp cao. Hiến chương và tiến trình xây dựng cộng đồng ASEAN đòi hỏi mỗi nước thành viên phải sớm xác định phương hướng cũng như kế hoạch tổng thể và cụ thể để tham gia hợp tác ASEAN một cách có hiệu quả. Các nước phải quan tâm hơn đến các mục tiêu chung của ASEAN nhằm bảo đảm sự gắn kết và lồng ghép hài hoà giữa các ưu tiên, chương trình quốc gia với các ưu tiên, chương trình hợp tác khu vực.

Nhìn chung, các nước thành viên tuy không phải thay đổi nội luật, nhưng sẽ cần có sự điều chỉnh nhất định theo Hiến chương và thực tiễn của hợp tác ASEAN. Mỗi nước thành viên cần cải tiến tổ chức bộ máy trong nước, nhất là việc phân công nhiệm vụ và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành liên quan, đồng thời cần phải có sự đầu tư nguồn lực và nhân lực thích đáng hơn, để tham gia hợp tác ASEAN một cách chủ động và có hiệu quả, nhất là khi đến lượt đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN.

Một vấn đề hết sức nhạy cảm nữa mà các nước cần lưu tâm, đó là việc lập Cơ quan nhân quyền ASEAN có mặt tích cực là sẽ giúp Chính phủ các nước thành viên chủ động xây dựng các gia trị chung của khu vực, bảo đảm quyền con người theo các chuẩn mực, giá trị truyền thống và hoàn cảnh đặc thù riêng của mỗi nước và của chung ASEAN. Các nước nên hạn chế sự can thiệp từ bên ngoài; nhưng cũng không loại trừ khả năng trở thành nhân tố gây phức tạp trong tương lai nếu không quản lý và điều tiết tốt sẽ bị bên ngoài lợi dụng.

Hiến chương ASEAN là một nhu cầu tất yếu khách quan và là bước chuyển giai đoạn quan trọng của Hiệp hội sau 40 năm tồn tại và phát triển, phản ánh sự trưởng thành của ASEAN. Hiến chương ASEAn còn thể hiện tầm nhìn và quyết tâm chính trị mạnh mẽ của các nước ASEAN, nhất là của các vị lãnh đạo về mục tiêu xây dựng một ASEAN liên kết chặt chẽ hơn và vững mạnh hơn trên cơ sở pháp lý là Hiến chương, để hỗ trợ cho mục tiêu hoà bình và phát triển của các khu vực cũng như từng nước thành viên.

Bài và ảnh: Hồng Anh