QĐND - Ngay sau khi Chính phủ ban hành Nghị định về thành lập Quỹ bảo trì đường bộ, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đã có dự thảo về mức thu của quỹ này. Cùng với đó, hai loại phí khác do Bộ GTVT đề xuất đang khiến người tham gia giao thông lo ngại khi phải đóng quá nhiều khoản tiền. Hạn chế phương tiện cá nhân trong điều kiện hạ tầng giao thông còn chưa đáp ứng được nhu cầu là cần thiết, nhưng cách thu phí như thế nào để đạt được mục tiêu, mức thu nào cho phù hợp vẫn còn là những băn khoăn lớn.

Thu phí có hạn chế được phương tiện cá nhân?

Theo dự thảo của Bộ GTVT, mức thu của Quỹ bảo trì đường bộ sẽ gồm 7 mức đối với ô tô, trong đó thấp nhất là cho xe dưới 12 ghế, xe tải dưới 2 tấn là 180.000 đồng/tháng, mức cao nhất cho xe tải từ 18 tấn trở lên, xe chở hàng bằng công-ten-nơ 40 feet: 1,44 triệu đồng/tháng. Đối với xe gắn máy gồm 3 mức từ 80.000 đồng đến 150.000 đồng/tháng. Từ ngày 1-6 tới, Nghị định về Quỹ bảo trì đường bộ sẽ có hiệu lực, mặc dù mức thu không lớn nhưng theo Hiệp hội Vận tải Hà Nội, cũng sẽ gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp vận tải, nhất là doanh nghiệp chở hàng bằng công-ten-nơ. Tính đơn giản, một doanh nghiệp có 120 đầu xe công-ten-nơ, số tiền nộp vào quỹ trong 6 tháng đã lên đến hơn 1 tỷ đồng.

Một trong những đề xuất của Bộ GTVT được quan tâm nhất trong thời gian qua, đó là các loại phí đánh vào phương tiện cá nhân và ô tô khi đi vào trung tâm thành phố giờ cao điểm. Báo cáo mới nhất của Bộ GTVT trình Thủ tướng Chính phủ về đề xuất này đã sửa tên gọi phí lưu hành phương tiện giao thông cá nhân đường bộ thành “Phí hạn chế phương tiện giao thông cá nhân đường bộ” để sát với mục đích nhằm hạn chế sự gia tăng số lượng phương tiện giao thông cá nhân đường bộ, góp phần giảm ùn tắc giao thông và giảm tai nạn giao thông, tạo nguồn chi đầu tư nâng cao năng lực của hệ thống kết cấu hạ tầng. Trong khi đó, phí ô tô đi vào trung tâm thành phố giờ cao điểm nhằm điều tiết lưu lượng phương tiện tham gia giao thông. Các loại phí này, theo lý giải của Bộ GTVT, không mang tính cung cấp dịch vụ trực tiếp như quy định tại Pháp lệnh Phí và lệ phí mà có tính hoàn trả gián tiếp, người nộp phí được hưởng dịch vụ tốt hơn thông qua lưu thông trên đường thông thoáng hơn, tiết kiệm thời gian, nhiên liệu… Bộ GTVT cũng khẳng định, không có chồng chéo giữa các loại phí này với phí sử dụng đường bộ bởi khác nhau về mục tiêu. Đối tượng thu của phí hạn chế phương tiện giao thông cá nhân cũng hẹp hơn, chỉ gồm xe 9 chỗ ngồi trở xuống, xe mô tô. Bộ GTVT cũng loại trừ các xe công (xe của cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp, quân đội, công an…) ra khỏi danh mục thu phí, đồng thời đề xuất phương án thu phí hạn chế phương tiện cá nhân với xe mô tô một lần cho một năm.

Phương tiện giao thông cá nhân, bao gồm cả xe tắc-xi sẽ là đối tượng chịu thêm các phí giao thông đường bộ mới theo đề xuất. Ảnh: Trọng Hải

Về những tác động xã hội khi áp dụng phí hạn chế phương tiện cá nhân, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Hồng Trường cho rằng, đề xuất của Bộ chú trọng đến đối tượng là xe ô tô từ 9 chỗ ngồi trở xuống, cơ bản không tham gia kinh doanh vận tải, là những người có điều kiện kinh tế, mua xe phục vụ nhu cầu cá nhân, gia đình nên không ảnh hưởng lắm đến đa số người dân. Cũng theo Thứ trưởng Nguyễn Hồng Trường, muốn giảm phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc, cần thiết phải thu phí đánh trực tiếp vào người có phương tiện, để họ cảm thấy không đủ điều kiện tiếp tục sử dụng phương tiện cá nhân, bên cạnh đó tiền thu phí nộp vào ngân sách Nhà nước phục vụ cho đầu tư hạ tầng. Trong khi đó, ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Phó chủ tịch Ủy ban An toàn giao thông quốc gia đánh giá, phí hạn chế phương tiện cá nhân trước mắt chắc chắn sẽ có tác động hạn chế người dân sử dụng phương tiện cá nhân, qua đó, bảo đảm việc điều tiết giao thông ở các thành phố lớn, người dân có nhu cầu vẫn phải đi lại, nhưng khi đó, sẽ phải lựa chọn phương tiện hợp lý nhất. 

Cân nhắc kỹ quyền lợi người dân

Từ lâu nay, giá xe ô tô tại Việt Nam khi đến tay người tiêu dùng đã cao hơn gấp nhiều lần so với lúc xuất xưởng bởi phải chịu thêm nhiều loại thuế và phí, chính vì vậy, nếu có thêm các loại phí mới sẽ có tác động không nhỏ đến đời sống người dân. Số liệu của Bộ GTVT cũng cho biết, sẽ có hơn 612.000 xe ô tô bị ảnh hưởng khi thu phí phương tiện cá nhân, bao gồm cả xe tắc-xi (tương ứng với hơn 612.000 chủ phương tiện, chiếm 0,77% dân số cả nước). Chưa kể, hàng triệu người sử dụng xe mô tô cũng phải chịu phí từ 500.000 đồng đến 1 triệu đồng/năm. Đánh giá tác động kinh tế - xã hội của việc thu thêm phí, TS. Nguyễn Minh Phong, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội cho rằng, thu phí có hai mặt: Một mặt tích cực là tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước, từ đó có điều kiện để đầu tư phát triển đất nước, người dân cũng có lợi; nhưng mặt trực tiếp, tiêu cực là người dân và doanh nghiệp phải tăng đóng góp, doanh nghiệp tăng chi phí. Bên cạnh đó, khoản thu không hiệu quả thì sẽ tạo ra sức ép tài chính cho người dân và doanh nghiệp.

Là đối tượng chịu tác động trực tiếp của việc đóng phí giao thông, các doanh nghiệp vận tải đã có nhiều kiến nghị, đề xuất nhằm giảm bớt gánh nặng, bởi ngành này vốn đã chịu nhiều tác động của giá xăng dầu. Ông Việt Anh, Chủ nhiệm Hợp tác xã vận tải Bắc Nam bày tỏ, doanh nghiệp đã phải nộp phí trước bạ, đăng ký, sắp tới là phí bảo trì, chưa kể nhiều loại chi phí bến bãi nữa, do đó, nên gộp vào một loại, nếu thu phí thì nên gắn thiết bị theo dõi trên phương tiện để xe đi đến đâu thu đến đó, như vậy sẽ công bằng hơn. Đại diện Hiệp hội Vận tải Hà Nội, ông Lã Xuân Toản đề nghị giãn lộ trình thu phí dài hơn, không để cho các doanh nghiệp và các đầu xe chịu quá nhiều mức phí, đồng thời, ông cũng mong muốn các nhà hoạch định chính sách nên nhìn sâu vào hoàn cảnh của từng ngành nghề, thông cảm với những khó khăn của ngành vận tải. Hiệp hội Vận tải Hà Nội cũng kiến nghị một số giải pháp cấp bách để giảm bớt ùn tắc giao thông ở Thủ đô thay vì thu phí. Đó là xem xét cấm xe cá nhân là ô tô, tắc-xi hoạt động trong một số tuyến phố giờ cao điểm, hoặc có thể cấm ô tô vào vành đai 1, tiếp theo cấm vào vành đai 2, xe ngoài vành đai 3 tự do hoạt động

Chia sẻ với những băn khoăn của người dân và doanh nghiệp về các loại phí mới đang được đề xuất, TS. Nguyễn Minh Phong đề nghị, không nên thu phí riêng để hạn chế phương tiện cá nhân hay lưu thông nội đô, bởi nếu cần nguồn để phát triển hạ tầng giao thông thì đã có phí sử dụng đường bộ, chỉ cần tăng phí này lên. Bên cạnh đó, nếu thu riêng một phí cho ngành giao thông sẽ tạo ra tiền lệ ngành nào cũng sẽ có một khoản thu riêng, trong khi mọi thu chi phải tập trung từ ngân sách Nhà nước rồi sau đó mới phân bổ cho các ngành.

Mạnh Hưng - Thiên Trang