QĐND Online - Sáng 29-3, tại Viện Địa chất Việt Nam đã diễn ra hội thảo khoa học về “Động đất và sóng thần ngày 11 tháng 3 năm 2011 tại Nhật Bản và những kinh nghiệm rút ra đối với Việt Nam”.

Trận động đất và sóng thần Sendai ngày 11-3 xảy ra ở Nhật Bản đã gây thiệt hại vô cùng to lớn về người cũng như kinh tế Nhật Bản, ảnh hưởng tới nền kinh tế thế giới. Cuộc hội thảo đã thảo luận và rút ra những kinh nghiệm cho việc đánh giá nguy cơ động đất và sóng thần đối với công trình xây dựng nhà máy điện hạt nhân của Nhật Bản và Việt Nam.

PGS.TS Nguyễn Hồng Phương chia sẻ những thông tin xung quanh trận sóng thần ngày 11-3 tại Nhật Bản

Việt Nam có ghi nhận được động đất ở Nhật Bản

Sóng địa chấn của trận động đất mạnh tại Nhật Bản được phát hiện tức thời tại Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Vật lý địa cầu nhờ hệ thống báo động và các phần mềm xử lý số liệu tự động.  Chỉ 2-3 phút sau khi động đất xảy ra tại Nhật Bản, các thông số của trận động đất này như độ lớn, tọa độ chấn tâm và độ sâu chấn tiêu đã được xác định. Thông số của trận động đất  được xác định tại Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần. Như vậy có thể nói rằng thông tin về trận động đất này đã thu nhận được kịp thời và chính xác từ Viện Vật lý địa cầu.

Liên quan đến trận động đất gây sóng thần tại Nhật Bản, 9 phút sau khi động đất xảy ra, bản tin cảnh báo sóng thần đầu tiên của Cơ quan Tư vấn sóng thần Tây Bắc Thái Bình Dương của Nhật Bản (NWPTAC) đã được gửi bằng fax và email tới Trung tâm báo tin động đất và cảnh báo sóng thần nhưng Việt Nam không có trong danh sách bị động đất, sóng thần. Những bản tin sau đó được đưa ra cách nhau khoảng 20 phút đều khẳng định có sóng thần phá hủy ở khu vực tâm chấn và dự báo sóng thần sẽ xuất hiện ở nhiều khu vực bờ biển Thái Bình Dương, trong đó có khu vực Philippines với chiều cao sóng ở khu vực phía đông từ 1m đến 2m, còn ở khu vực phía tây chỉ khoảng 1m. Thời gian dự kiến sóng thần đi đến vùng biển Philippines là khoảng 9 giờ 35 phút (tức 16 giờ 35 phút, giờ Hà Nội). Tham khảo các bản tin cảnh báo sóng thần do Trung tâm Cảnh báo sóng thần Thái Bình Dương của Mỹ cũng đưa ra các cảnh báo tương tự, tuy nhiên mức độ cảnh báo có chi tiết hơn, cảnh báo nhiều vùng bị ảnh hưởng hơn so với cảnh báo của Nhật Bản. Do Việt Nam nằm rất xa tâm chấn về phía Tây Nam, trong khi sóng thần phát sinh từ bờ Đông của Nhật Bản, chắc chắn sóng thần sẽ bị chặn đứng bởi lục địa các quốc gia và vùng lãnh thổ như Nhật Bản, Trung Quốc, Ðài Loan (Trung Quốc), Philippines và sẽ không thể ảnh hưởng tới vùng bờ biển Việt Nam.

25 kịch bản sóng thần liệu có đủ?

Được biết, hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đã công bố 25 kịch bản về sóng thần dựa trên 25 mức độ động đất khác nhau trên lãnh thổ Việt Nam. Song nếu nhìn con số 100.000 kịch bản của Nhật Bản hay gần chúng ta nhất là 7.000 kịch bản của Indonesia thì thấy số kịch bản của Việt Nam của là quá ít ỏi.

Tính trung bình, mất khoảng 50 - 60 phút để xác định các thông số động đất và để thông tin được chuyển tới các cơ quan hữu quan. Điều này có nghĩa là, sẽ có quá ít thời gian để chuẩn bị đối phó khi có sóng thần đến.

Sự bất cập này cũng thể hiện rõ sự kém chủ động trong việc cập nhật dữ liệu bởi thực tế, Việt Nam hiện đang dựa chủ yếu nguồn dữ liệu truyền tin sóng thần từ hệ thống cảnh báo sóng thần khu vực và thế giới. Một khi không chủ động về dữ liệu thì khó có thể chủ động về phương án ứng phó khi có thiên tai xảy ra.

Sau 5 phút Việt Nam mới phát hiện được động đất, sóng thần

Theo Phó GS.TS Nguyễn Hồng Phương của Viện Vật lý địa cầu, nếu động đất xảy ra ở vùng biển Philippines thì sau khoảng một tiếng động đất sẽ lan truyền đến Việt Nam, trên vùng biển, có 9 vùng nguồn có khả năng gây động đất, sóng thần làm ảnh hưởng đến Việt Nam.

Tuy nhiên, hiện nay, hệ thống và các phương tiện cảnh báo động đất, sóng thần của Việt Nam mới phát hiện được điều này sau 5 phút, ở mức trung bình. Trong khi đó, hệ thống cảnh báo động đất, sóng thần của Indonesia chỉ sau 1 phút đã phát hiện được động đất, sóng thần.

Sơ đồ vận hành hệ thống cảnh báo sóng thần tại Việt Nam

Lý giải về lý do tại sao hệ thống cảnh báo động đất, sóng thần của Việt Nam lại chậm hơn so với hệ thống của Indonesia, Phó GS.TS Nguyễn Hồng Phương cho biết thêm, vì chúng ta chưa có đủ mạng lưới đo đạc để cung cấp số liệu kịp thời. Ví dụ những đứt gãy ở sông Hồng thì có những đoạn chúng ta có trạm đo, có những đoạn không có. Trong khi Indonesia có mạng lưới đo đạc dày đặc hơn ta.

Đánh giá về hiệu quả công tác báo tin động đất, cảnh báo sóng thần, PGS.TS Nguyễn Hồng Phương nhận định, chưa tận dụng có hiệu quả nguồn dữ liệu thời gian thực từ các trạm quan trắc khí tượng thủy văn của Việt Nam và thế giới. Việc trao đổi thông tin và dữ liệu giữa Viện Vật lý Địa cầu với các cơ quan chuyên trách về quan trắc khí tượng thủy văn (mực nước biển, độ cao sóng…) vẫn còn hạn chế. Đặc biệt là hoạt động nâng cao nhận thức của cộng đồng về mối hiểm họa về động đất, sóng thần chưa tốt, các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu thiệt hại do các hiểm họa thiên nhiên gây ra chưa được phát động và triển khai trên diện rộng. Ngoài ra, hạ tầng cơ sở của Trung tâm báo tin động đất, cảnh báo sóng thần vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu cần thiết so với các Trung tâm cảnh báo sóng thần quốc gia trong khu vực và thế giới.

Trong thời gian tới, tại các địa phương ven biển và hải đảo Việt Nam sẽ xây dựng hệ thống trạm trực canh sóng thần; dự án này đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và sẽ do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì, với sự tham gia của nhiều cơ quan, trong đó có Bộ Quốc phòng, Viện Vật lý Địa cầu…Một trong những mục tiêu quan trọng nhất của dự án này là việc triển khai xây dựng khoảng 100 tháp báo thiên tai sử dụng hệ thống đèn và còi phục vụ cho công tác cảnh báo đa thiên tai, trong đó có sóng thần tại các địa phương ven biển và hải đảo của Việt Nam.

Theo GS.TS Bùi Công Quế, nếu sóng thần xảy ra, miền Trung sẽ có sóng cao từ 5m đến 6m, Bắc Bộ cao 2m, miền Nam cao 2m. Nếu có động đất, 15 phút sau sóng thần sẽ có thể ập vào ven biển miền Trung.

Cũng tham dự hội thảo, PGS.TS Phan Trọng Trịnh, Viện Địa chất Việt Nam đánh giá, Việt Nam có thể chịu động đất mức cao nhất lên đến 8,7 độ richter, nên các nhà máy hạt nhân xây dựng phải được tính toán kỹ lưỡng cho hàng nghìn năm. Trên thế giới chưa có nước nào dự đoán được chính xác vị trí xảy ra động đất, sóng thần, ngay như nước có nền khoa học phát triển như Nhật Bản, vẫn chưa dự đoán được độ lớn của động đất và sóng thần.

Theo ghi nhận, Việt Nam từng chịu các trận động đất tại Điện Biên năm 1935 (6,7 độ richter), Tuần Giáo năm 1983 (6,7 độ richter) và Vũng Tàu năm 2005 (5,1 độ richter).

Bài, ảnh: Văn Phong

Bài liên quan:
Không hoang mang mà phải bình tĩnh đối phó khi xảy ra động đất
Người dân Hà Nội náo loạn vì động đất