Có một tờ báo Quân đội nhân dân tiền phương huyền thoại

QĐND Online - Hướng tới kỷ niệm 87 năm ngày Nhà báo Việt Nam (21-6), sáng ngày 16-6, Báo Quân đội nhân dân đã tổ chức buổi tọa đàm “Tổ chức xuất bản Báo Quân đội nhân dân tại mặt trận Điện Biên Phủ 1953-1954”, nhằm ôn lại ngày tháng hào hùng cách đây 58 năm với sự ra đời của tờ báo Quân đội nhân dân tiền phương. Đồng thời, buổi tọa đàm cũng là dịp để thế hệ làm báo QĐND ngày nay thể hiện lòng tri ân sâu sắc với các thế hệ nhà báo đi trước, kế thừa xứng đáng để phát triển tờ báo trong thời kỳ mới.

Tham dự buổi tọa đàm có Trung tướng Phạm Hồng Cư, nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, nguyên là một trong những cán bộ chỉ huy cấp trung đoàn tham gia chiến đấu tại chiến trường Điện Biên Phủ, đồng thời là một bạn đọc-cộng tác viên thân thiết của báo QĐND. Bên cạnh đó là những nhà báo chiến sĩ-người trong cuộc-nhân chứng của một thời làm báo "có một không hai" ngay chiến hào tiền phương như: Nguyễn Khắc Tiếp, Phạm Phú Bằng, Thái Duy, Lê Kim...; các đồng chí cán bộ đại diện cho Cục Chính trị, TCCT, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Điện Biên, Báo Điện Biên Phủ, Bộ CHQS tỉnh Điện Biên... Các đồng chí lãnh đạo BBT báo QĐND và nhiều bạn bè, đồng nghiệp cùng tham dự.

"Tòa soạn tiền phương": Độc đáo, sáng tạo:

Đó chính là một trong những nét khái quát nhất, giàu ý nghĩa nhất của việc xuất bản báo QĐND ngay tại mặt trận. Như Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên, Tổng Biên tập khẳng định trong lời mở đầu:  “Lần đầu tiên có một tờ báo tổ chức đội ngũ phóng viên, biên tập viên, cộng tác viên viết bài ngay tại chỗ, trình bày, in ấn, phát hành và ra được nhiều số báo ngay tại mặt trận. Mỗi bài viết, mỗi trang báo đều thấm đẫm mồ hôi, công sức của những người làm báo và cả nước mắt, xương máu của những người cầm súng tại chiến trường. Hoạt động đó của Báo Quân đội nhân dân- tờ báo có bề dày lịch sử truyền thống 62 năm và hai lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng- đã trở thành một dấu son và nét sáng tạo độc đáo trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam”.

Thực tiễn và các nghiên cứu về lịch sử báo chí chỉ ra rằng: Trên thế giới, đến nay có lẽ chỉ có ở Điện Biên Phủ mới có một tòa soạn báo viết, in và phát hành ngay tại mặt trận-đó là Báo Quân đội nhân dân.

Hiện thực đó, bắt nguồn từ sự sáng suốt của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương, Bộ Tổng Tư lệnh, Tổng cục Chính trị  trong việc quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ và huy động lực lượng tổng hợp tham gia chiến dịch, trong đó có báo QĐND. Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên, Tổng biên tập báo QĐND đã dẫn chứng, khẳng định nguyên nhân sâu sắc để có việc xuất bản báo tại mặt trận. Ngay từ Thu-Đông năm 1950, báo QĐND đã cử phóng viên đi theo các đơn vị chiến đấu, bám sát chiến dịch Biên Giới. Tiếp đó là chiến dịch Đông Xuân 1953-1954, đặc biệt là trong Chiến dịch Điện Biên lịch sử, nhận thức đúng quyết tâm chiến lược của Đảng, chỉ thị của Tổng cục Chính trị, báo QĐND đã đẩy mạnh các hoạt động tòa soạn, bám sát chiến trường, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần chiến đấu của quân và dân ta.

Quang cảnh buổi tọa đàm. Ảnh: Minh Trường.

Chuẩn bị cho chiến dịch lớn, Tòa soạn đã cử các đồng chí: Hoàng Xuân Tùy (phụ trách chung), Trần Cư (TKTS), Phạm Phú Bằng, Nguyễn Khắc Tiếp và họa sĩ Nguyễn Bích ra mặt trận. Một nhà in tiền phương với máy móc  được giấu dưới hầm cũng đã sẵn sàng cho việc in ấn. Lán của tòa soạn và nhà in chỉ cách hầm của Tổng Tư lệnh và Chủ nhiệm Chính trị mặt trận một cánh đồng. Điều đó giúp báo QĐND kịp thời nắm chắc diễn biến tình hình, định hướng tốt trong tuyên truyền.

Ngày 28-12-1953, số đầu tiên của báo Quân đội nhân dân tiền phương xuất bản! Thời kỳ đầu báo ra 2 trang, cách 4-5 ngày ra một số. Đầu tháng 3-1954, theo sự phát triển của chiến dịch, báo ra 3, rồi 2 ngày một số, có lúc ra hàng ngày.  Tin tức, bài viết, gương chiến đấu dũng cảm của các chiến sĩ, kinh nghiệm đào hầm, tổ chức hậu cần, các phóng sự điều tra về tình hình sức khỏe bộ đội, vấn đề hậu phương người lính trong cải cách ruộng đất, vấn đề giải quyết tư tưởng sau mỗi trận đánh, những bức thư động viên bộ đội của Bác Hồ, chỉ thị của cấp trên...đã làm cho tờ báo dần trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của bộ đội và nó đã góp phần đắc lực vào công tác chính trị chiến dịch. Cho đến ngày chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng, báo xuất bản tổng cộng 33 số.

Những câu chuyện chân thực và sinh động về việc tổ chức xuất bản tờ báo QĐND đầu tiên ngay tại mặt trận Điện Biên Phủ của Trung tướng Phạm Hồng Cư, Đại tá Nguyễn Khắc Tiếp, Đại tá Phạm Phú Bằng, Đại tá Lê Kim nguyên phóng viên tòa soạn tiền phương Báo QĐND tại mặt trận Điện Biên Phủ; Nhà báo Thái Duy (báo Cứu Quốc) đã thực sự cuốn hút, làm sống động buổi tọa đàm. Câu chuyện của những nhà báo lão thành đã kinh qua trận mạc, dù đã hơn nửa thế kỷ trôi qua vẫn góp phần tái hiện lại  không khí làm việc sôi nổi, hào hùng ngày nào của công tác tổ chức viết tin,  bài, trình bày, in ấn, phát hành báo tại mặt trận.

Mặc dù gặp rất nhiều khó khăn, gian khổ nhưng trong chiến dịch Điện Biên Phủ, Báo Quân đội nhân dân vẫn tổ chức xuất bản được tờ báo để kịp thời chuyển đến tận tay cán bộ, chiến sĩ tại mặt trận. Đó là cố gắng phi thường, là điều có một không hai đối với làng báo trong các cuộc chiến tranh thế giới.

Tờ báo QĐND tiền phương tại mặt trận Điện Biên Phủ là một tờ báo thành công và độc đáo. Thành công là bởi tờ báo đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tuyên truyền, cổ vũ tích cực tinh thần chiến đấu của bộ đội, dân công tham gia chiến dịch, góp phần làm nên chiến thắng của chiến dịch Điện Biên Phủ. Độc đáo bởi trong suốt lịch sử cách mạng Việt Nam trước và sau chiến dịch Điện Biên Phủ không có tờ báo nào được tổ chức và thực hiện ngay tại mặt trận đạt được thành công như thế.

Công việc làm báo thường ngày vốn đã rất phức tạp, nhưng làm báo tại mặt trận trong điều kiện phương tiện thiếu thốn, địch đánh phá ác liệt, giành giật giữa cái sống và cái chết... quả là điều không hề dễ dàng đối với các phóng viên. Theo lời kể của nhà báo Phú Bằng: Ngoài chủ bút – Thư ký Tòa soạn Trần Cư, họa sĩ trình bày Nguyễn Bích, tòa soạn chỉ vẻn vẹn có hai phóng viên: Nhà báo Phạm Phú Bằng và nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp. Tin tức phóng viên soạn ra được viết lên bề mặt của phiến đá rồi áp một tờ giấy và lăn thật phẳng, đồng thời phải viết ngược (khi dập xuống giấy chữ mới hiện xuôi) nên rất vất vả. Khi in xong, bộ phận phát hành bọc các tờ báo trong những chiếc lá dong, lá chuối rừng để đề phòng mưa, rồi cho vào những chiếc sọt chạy ra các giao thông hào, ụ súng, trận địa trên khắp các mặt trận để phát tận tay cán bộ, chiến sĩ.

Khó khăn là thế, nhưng qua lời kể của các nhà báo lão thành, có thể hình dung được cách làm báo hồi đó ở Mường Phăng, ngay giữa đôi bờ sống và chết, vẫn hết sức chuyên nghiệp. Báo chỉ dành cho bạn đọc ở mặt trận, nhưng không chỉ đưa tin thuần túy mà còn xây dựng được nhiều chuyên mục sinh động, đầy chất lính, động viên bộ đội tin tưởng, lạc quan, vượt khó khăn gian khổ, chiến đấu thông minh, sáng tạo hay biểu dương kịp thời những tấm gương chiến đấu và phục vụ chiến đấu, kinh nghiệm công tác dân vận, địch vận... Đồng thời, cung cấp cho người đọc những thông tin chỉ đạo quan trọng trong công tác giáo dục chính trị và tổ chức chỉ huy chiến đấu. Báo in xong được tổ chức phát hành khẩn trương ngay tại mặt trận, rồi tổ chức cho cán bộ và chiến sĩ đọc, lấy ý kiến, kịp thời phản hồi về tòa soạn để rút kinh nghiệm và chuẩn bị nội dung cho số tiếp theo. Các thông tin mặt trận của tòa soạn tiền phương cũng được gửi về tòa soạn hậu phương và ngược lại, bằng cách thu phát tin bằng máy điện đài quay tay và tín hiệu moóc-xơ để kịp thời cập nhật được “nhịp sống của chiến trường”.

Hiệu quả tuyên truyền đặc biệt

Nhà báo lão thành Thái Duy, tác giả của cuốn truyện ký “Sống như anh” (bút danh Trần Đình Vân) nổi tiếng một thời, đã bày tỏ sự tâm đắc về tổ chức xuất bản Báo QĐND tại mặt trận. Ông rất đồng ý với nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp khi coi Báo QĐND là một “binh chủng đặc biệt”, vì trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam chỉ có Báo QĐND tổ chức in ấn, phát hành ngay tại mặt trận nên mang lại hiệu quả tuyên truyền đặc biệt. Nhà báo Thái Duy nói: “Thực tiễn đã chứng minh, Báo QĐND xuất bản tại mặt trận không chỉ có tác dụng cổ vũ, tuyên truyền bộ đội trên chiến trường, mà còn có sức động viên rất lớn đối với hậu phương, đối với toàn quân, toàn Đảng, toàn dân ta thời đó. Báo QĐND xứng đáng được ghi nhận là một trong số ít tờ báo có công lao to lớn trong hai cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc và để lại một dấu ấn sáng tạo góp phần làm phong phú thêm lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam”.

Đánh giá về những tác dụng cụ thể, thiết thực mà tờ báo đã mang lại, Nhà báo lão thành Lê Kim khẳng định: Những nội dung phong phú của Báo QĐND xuất bản tại mặt trận đã trực tiếp góp phần ổn định tình hình tư tưởng của cán bộ, chiến sĩ đang vật lộn chiến đấu, đấu tranh với tất vả ba “kẻ thù” là quân địch, thời tiết và bản thân mỗi người. Đặc biệt là những tranh, thơ châm biếm mà trước đó nhiều người nghĩ rằng chỉ có tính chân giải trí, mua vui, thì trên thực tế thật sự trở thành những tư liệu văn hóa phục vụ cho việc định hướng tư tưởng, giải quyết tư tưởng, ổn định tư tưởng, phát huy tư tưởng quyết tâm khắc phục, vượt qua mọi khó khăn, trở ngại, quyết đánh đến cùng trên tinh thần quyết thắng.

Dưới góc nhìn của một nhà quản lý hôm nay, ông Ngô Doãn Cường, Giám đốc Công ty TNHH In Điện Biên tỏ ra rất bất ngờ và thán phục việc Báo QĐND xuất bản tại mặt trận Điện Biên Phủ bởi 3 lý do: Trong điều kiện cực kỳ khó khăn, gian khổ, sau mỗi trận đánh và mỗi lần ngưng tiếng súng, Báo QĐND đã kịp thời xuất bản báo để bộ đội ta có báo đọc ngay tại chiến trường; Điểm in báo QĐND là một cơ sở in có tính cơ bản và hiện đại nhất vùng Tây Bắc kể từ trước đến thời điểm đó (tháng 5-1954); 33 số báo QĐND được làm ngay tại hầm đồi Pu Ma Hóng (đồi Ngựa hí) thuộc bản Phăng 3, xã Mường Phăng, huyện Điện Biên (tỉnh Điện Biên) đã trở thành một loại “vũ khí đặc biệt”, thể hiện tính nhân văn và nghệ thuật quân sự của QĐND Việt Nam, góp phần xứng đáng vào chiến thắng Điện Biên Phủ “chấn động địa cầu”.

Nhà báo chiến sĩ- bài học của hế hệ người làm báo hôm nay

Thiếu tướng Phan Khắc Hải, nguyên Tổng biên tập Báo QĐND, nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hóa- Thể thao có 7 năm làm báo chiến trường trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Tuy vậy, ông chỉ coi mình là “học trò” của thế hệ nhà báo đàn anh đã làm nên “kỳ tích” là xuất bản báo QĐND tại mặt trận Điện Biên Phủ. Theo ông, có lẽ, tên gọi thân thương “Nhà báo chiến sĩ” khởi nguồn từ những ngày làm báo mặt trận! Những nhà báo cách mạng lão thành ở Điện Biên năm xưa là những “nhà báo chiến sĩ đầu tiên”. Ông mong muốn Báo QĐND luôn giữ vững được “phong cách làm báo tại mặt trận”, tức là tác nghiệp nhanh nhạy, có hơi thở, nhịp đập của cuộc sống, mang đậm tính thời sự, bảo đảm định hướng chính trị- tư tưởng mà vẫn thể hiện được sự uyển chuyển, sinh động và có nhiều chuyên mục hấp dẫn để lôi cuốn bạn đọc.

Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên-Tổng biên tập (thứ hai từ phải sang) và Đại tá Phạm Văn Huấn (ngoài cùng bên trái)-Bí thư Đảng ủy, Phó tổng biên tập tặng hoa các nhà báo lão thành, nhân chứng. Ảnh: Minh Trường.

Những đóng góp to lớn về công tác tuyên truyền, tư tưởng, văn hóa của Báo QĐND xuất bản tại mặt trận Điện Biên Phủ đã được lịch sử ghi nhận và các ý kiến tham gia tọa đàm đã nhận định, đánh giá ở nhiều góc độ, phương diện. Vì vậy, theo ông Nguyễn Vân Chương, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Điện Biên, địa điểm xuất bản báo QĐND tại mặt trận Điện Biên Phủ rất cần được phục dựng lại để góp phần giáo dục truyền thống cho thế hệ người làm báo hôm nay và mai sau. “Thành công của việc xuất bản 33 số báo QĐND ngay tại mặt trận Điện Biên Phủ tự thân đã là một chiến công rất đáng tự hào của những người cầm bút mặc áo lính. Mặt khác, cách thức tổ chức làm báo, phương pháp tác nghiệp, tinh thần làm việc, tác phong, ý thức của các nhà báo- chiến sĩ cũng là một bài học thực tiễn sinh động vẫn còn giá trị thời sự đối với những người làm báo hôm nay”- ông Nguyễn Vân Chương khẳng định. Câu chuyện về “bí quyết” làm báo trong chiến sự ác liệt của cựu nhà báo mặt trận Nguyễn Khắc Tiếp: “Tùy theo sự dồn dập của tình hình chiến sự mà xuất bản báo. Với nhịp độ ấy, chỉ với hai phóng viên không thể nào làm xuể. Bài vở hầu hết đều do cộng tác viên thực hiện. Điều đặc biệt là, từ tướng lĩnh đến chiến sỹ, ai cũng có thể là cộng tác viên của báo. Tôi và anh Phạm Phú Bằng đi xuống đơn vị lấy tin tức thường vận động anh em tham gia viết bài cộng tác. Hầu hết các chính ủy sư đoàn, trung đoàn ở mặt trận Điện Biên Phủ ngày ấy đều là cộng tác viên thân thiết của chúng tôi!”.

Chính nhờ những đóng góp không nhỏ của lớp cộng tác viên- mạch máu của tờ báo chiến trường, mà những bức điện chỉ đạo của Trung ương, của Bộ Tổng tư lệnh, những tin tức về tình hình chiến sự và thông tin hậu phương… đã được đăng tải kịp thời trên tờ Báo Quân đội nhân dân. Đó cũng là tinh thần, quan điểm khẳng định nối tiếp của Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên khi đánh giá về vai trò đội ngũ cộng tác viên trong xây dựng tờ báo hôm nay.

Lãnh đạo Bộ CHQS tỉnh Điện Biên tặng quà lưu niệm cho Báo QĐND. Ảnh: Minh Trường.

Nỗi niềm và dòng chảy còn tuôn trào nhưng thời gian lại eo hẹp, phát biểu tổng kết buổi tọa đàm, thay mặt Đảng ủy- Ban biên tập và toàn thể cán bộ, phóng viên, biên tập viên, nhân viên, chiến sĩ trong tòa soạn, Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên bày tỏ niềm xúc động được đón tiếp, lắng nghe nhiều ý kiến phát biểu tâm huyết của các nhà báo lão thành và các đại biểu. Thiếu tướng Lê Phúc Nguyên nói: “Buổi tọa đàm hôm nay không chỉ nhằm tri ân các nhà báo lão thành đã có nhiều sáng kiến, công lao, cống hiến trong việc xuất bản Báo QĐND tại mặt trận Điện Biên Phủ 1953-1954, để lại nhiều kinh nghiệm làm báo thực tiễn có giá trị quý báu; mà còn góp phần giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ làm báo hôm nay. Nghiên cứu, hiểu rõ tư tưởng chỉ đạo của cấp trên, phương thức tổ chức làm việc, cách làm, ý nghĩa của việc làm báo tại mặt trận, sự đóng góp của tờ báo đối với chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, bài học kinh nghiệm rút ra từ việc xuất bản tờ báo tại mặt trận là rất cần thiết trong việc phát huy truyền thống vẻ vang, hào hùng của tờ báo, quyết tâm đưa Báo QĐND ngày càng phát triển, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, quân đội và nhân dân”.

Nguyễn Thảo, Văn Hải