Bài 1: Dấu ấn lịch sử

QĐND Online – Một ngôi trường ra đời được ví như ngôi sao sáng chói rồi chợt tắt nhưng đã để lại dấu ấn lịch sử không bao giờ phai nhạt trong tâm trí của những chiến sĩ cách mạng thời kỳ ấy, đó là trường Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế năm 1945.

Ôn lại truyền thống vẻ vang của một ngôi trường từng là “cái nôi” của cách mạng Việt Nam vào ngày kỷ niệm Quốc khánh 2-9 để thế hệ ngày nay tưởng nhớ công lao của cha ông và những chiến sĩ đã ngã xuống vì nền độc lập, tự do của dân tộc.

Đại diện Ban Liên lạc cựu học sinh Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế nhận hoa chúc mừng của các đại biểu tại lễ công nhận cán bộ tiền khởi nghĩa hai nhà sáng lập ngôi trường này là Luật sư Phan Anh và Giáo sư Tạ Quang Bửu

“Ta” ở trong lòng “địch”

Ngày 9-3-1945, Nhật đảo chính Pháp, toàn bộ Đông Dương trở thành thuộc địa của phát xít Nhật và chúng dựng lên nội các Trần Trọng Kim. Nhưng rồi, những toan tính của phát xít Nhật không thành bởi trong nội các Trần Trọng Kim có nhiều trí thức yêu nước của ta như: Giáo sư Hoàng Xuân Hãn (Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Mỹ thuật); Luật sư Trịnh Đình Thảo (Bộ trưởng Bộ Tư pháp); Luật sư Phan Anh (Bộ trưởng Bộ Thanh niên)…

Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế ra đời trong một cách tương kế, tựu kế của các trí thức có tinh thần dân tộc, lợi dụng tình thế nắm lấy lực lượng thanh niên, đưa vào tổ chức có lợi cho đất nước, không để quân Nhật lợi dụng họ chết thay cho chúng.

Ngày 2-7-1945, Trường Thanh niên tiền tuyến Huế được thành lập với vỏ bọc là nội các Trần Trọng Kim. Hai nhà sáng lập là Luật sư Phan Anh và Giáo sư Tạ Quang Bửu đã đề xướng mở trường, chọn giám đốc và giáo viên, soạn thảo chương trình, quyết định về tiêu chuẩn tuyển sinh và số lượng học viên, duyệt danh sách học viên, duyệt mẫu trang phục, theo dõi kết quả học tập của từng học viên…

Ngôi trường được ra đời nhanh chóng để gấp rút đào tạo cán bộ quân sự cho cách mạng Việt Nam. Theo nhận định của 2 nhà sáng lập trường, “Nhật nhất định thua, quân đồng minh sẽ thắng, Pháp sẽ quay trở lại Việt Nam, ta cần có quân đội, huấn luyện gấp quân sự cho thanh niên để chuẩn bị kháng chiến chống Pháp”. Điều dự đoán của Luật sư Phan Anh và Giáo sư Tạ Quang Bửu đã diễn ra đúng như nhận định. Vì vậy, ngay từ khi mới thành lập, ngôi trường này đã thuộc về những chí sĩ cách mạng yêu nước.

Để tạo vỏ bọc vững chắc che mắt quân địch, ngôi trường được “nguỵ trang” bằng cách “trực thuộc” Bộ Thanh niên và “bảo đảm cho học viên tự chọn con đường riêng của mình”. Tuy nhiên, trên thực tế, Luật sư Phan Anh và Giáo sư Tạ Quang Bửu đã tập hợp các học viên là những thanh niên, sinh viên có trình độ và huấn luyện họ trở thành cán bộ chỉ huy quân sự để phụng sự Tổ quốc.

Trung uý Phan Tử Lăng là một chiến sĩ yêu nước, tốt nghiệp thủ khoa quân sự của Pháp được bổ nhiệm làm hiệu trưởng. Với cách trọng dụng nhân tài “khôn khéo” này, 2 nhà sáng lập trường vừa che mắt được giới cầm quyền để hoạt động cách mạng vừa tận dụng được trình độ chuyên môn cao về quân sự của hiệu trưởng nhà trường. Vì vậy, khi Cách mạng Tháng 8 nổ ra ở Huế, trên cương vị chỉ huy lực lượng Bảo An Trung Kỳ, nắm giữ hàng nghìn khẩu súng, Trung uý Phan Tử Lăng đã cùng các học viên của trường hướng theo cách mạng, theo ngọn cờ của Việt Minh. Sau này, Trung uý Phan Tử Lăng trở thành Cục trưởng Cục quân chính đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, nổi tiếng trung thực, liêm khiết, được Bác Hồ khen ngợi.

Các Thanh niên Tiền tuyến cùng bạn bè ở Hà Nội trong cuộc gặp mặt nhân dịp xuất bản tập hồi ký Giải phóng quân Huế năm 1945. Ảnh chụp lại

Tự giải thể sau hơn một tháng tồn tại

Với 43 học viên, Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế chỉ tồn tại hơn một tháng rồi tự giải thể. Ngay trong tuần đầu khai giảng, Ban chấp hành Việt Minh của trường được thành lập gồm các thành viên: Nguyễn Thế Lâm, Lê Khánh Khang, Võ Quang Hồ, Đặng Văn Việt, Cao Pha, Phan Hàm.

Theo tài liệu của Tiến sĩ sử học Ngô Vương Anh, chương trình đào tạo của ngôi trường này gồm cả tác chiến cá nhân cho đến chỉ huy trung đội chiến đấu. Hằng ngày, các học viên được lên núi Ngự Bình, Nam Giao (Huế) để học quân sự; cưỡi ngựa ở Sở Canh nông, học bơi, học về vũ khí và các nghề cơ khí…

Tổ chức Việt Minh của trường hoạt động tích cực, nhanh chóng lan rộng trong toàn trường. Vũ khí được giao hẳn cho học viên sử dụng để đề phòng những tình huống bất trắc với quân Nhật. Trong thời gian này, nhóm Việt Minh của trường nhập với Việt Minh toàn tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Bước khởi đầu của tổ chức Việt Minh ở Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế được coi như là một bước dự bị để hình thành nên đội Vệ quốc đoàn sau này.

Kể về những ngày tháng được học dưới mái trường này, Giáo sư Lê Quang Long nhớ lại: Với tâm nguyện gia nhập đội ngũ thanh niên tiền tuyến để được theo Bác Hồ, hoạt động trong tổ chức Việt Minh nên khi đang là sinh viên Trường Y nhưng được tin Giáo sư Tạ Quang Bửu đến vận động vào trường Thanh niên Tiền tuyến, chàng sinh viên người Huế Lê Quang Long hào hứng tham gia.

Đến nay, dù đã ở tuổi gần “cửu thập cổ lai hy” nhưng mỗi khi được cùng đồng đội ôn lại kỷ niệm về thời gian học tập dưới ngôi trường này, Giáo sư Lê Quang Long không thể nào quên một thời tuổi trẻ gian khó nhưng vô cùng vinh quang.

Những năm tháng học tập dưới mái Trường Thanh niên Tiền tuyến đã giúp ông cùng các học viên trưởng thành, vững vàng hơn để tham gia vào cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc sau này.

Bài, ảnh: KHÁNH HUYỀN