Theo lời kể của các cụ cao niên, khoảng 5 giờ ngày 16-8-1945, hàng nghìn người dân mang theo gậy gộc, giáo mác tràn về khu vực sân vận động An Phước, đình làng Cẩm Toại, đình làng Bồ Bản… Sau khi đại diện Mặt trận Việt Minh, thay mặt Ban khởi nghĩa huyện Hòa Vang đọc lệnh khởi nghĩa, hàng nghìn cánh tay nhất loạt giơ lên, tiếng hô đồng thanh như sấm dậy: “Việt Minh muôn năm!”, “Ðả đảo phát-xít Nhật!”, “Chính quyền về tay nhân dân!”. Ngay sau đó, từng đoàn người bừng bừng khí thế mang theo súng kíp, giáo, gươm kéo về đình làng Bồ Bản để giành chính quyền. Với khí thế đấu tranh như nước vỡ bờ, lực lượng biểu tình đã buộc bọn lý trưởng, hương kiểm run sợ giao nộp ấn triện, sổ bộ làng cho cách mạng và xin tha tội chết.

 Những ngôi nhà khang trang ở xã Hòa Phong, bên sông Túy Loan.

Sáng 17-8-1945, Ban khởi nghĩa huy động hơn 100 tự vệ, do các đồng chí: Lê Ðình Hoàng, Lê Đình Siêu, Nguyễn Ðoan, Lê Cử… chỉ huy, đánh chiếm đồn Bà Nà. Ðội quân chân đất, đầu trần chỉ có một khẩu súng lục, một khẩu súng săn, còn lại là tầm vông, mã tấu, nhưng với khí thế cách mạng sục sôi đã khiến toàn bộ binh lính hốt hoảng đầu hàng. Sau khi giành được chính quyền, Ban Hành chính kháng chiến xã Hòa Phong ra mắt. 

Về Hòa Phong hôm nay, điều dễ cảm nhận là sự đổi thay vượt bậc trên vùng quê anh hùng. Rảo bước trên những con đường bê tông phẳng lỳ, chứng kiến những nhà dân khang trang, hiện đại, càng thêm khâm phục ý chí vươn lên của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân nơi đây.

Bà Nguyễn Thị Vân, Chủ tịch UBND xã Hòa Phong, cho biết: "Sau chiến tranh, Hòa Phong có 578 liệt sĩ, gần 500 thương binh, bệnh binh và 118 Bà mẹ Việt Nam anh hùng, song với tinh thần tự lực, tự cường, đoàn kết khắc phục khó khăn, đảng bộ và nhân dân toàn xã đã vươn lên từ đói nghèo, lạc hậu, từ đau thương của cuộc chiến tranh tàn khốc; chung tay xóa đói giảm nghèo, làm giàu cho quê hương".

Bằng phương thức “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, “nhân dân làm, Nhà nước đầu tư”..., đến nay, hệ thống "điện, đường, trường, trạm" của địa phương được xây dựng, kiện toàn, đưa xã “về đích” nông thôn mới từ cuối năm 2014. Để đạt được kết quả này, Hòa Phong đã huy động cả hệ thống chính trị, phát huy cao độ sức dân cùng sự đồng thuận cao trong tham gia xây dựng nông thôn mới với hơn 300 tỷ đồng được đầu tư, trong đó người dân địa phương đóng góp hơn 64 tỷ đồng...

Bài và ảnh: TÙNG LÂM