Trong số di vật an táng kèm 39 hài cốt liệt sĩ được tìm thấy ở phường Trần Phú, thành phố Quảng Ngãi tháng 12-2009, có 3 tấm ảnh: Một chụp chân dung người chiến sĩ trẻ còn khá rõ nét; hai tấm còn lại là chân dung hai người phụ nữ. Cả 3 tấm ảnh đều không có tên, địa chỉ. Sau hơn một tháng tìm kiếm, xác minh, những người tình nguyện và cơ quan chức năng đã “giải mã” được chủ nhân của 3 bức ảnh đó chính là liệt sĩ Nguyễn Văn Hà, Đại đội phó Đại đội Đặc công 506A…

Chúng tôi không mấy khó khăn để hỏi thăm được tới gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Hà. Chuyện đi tìm liệt sĩ qua tấm ảnh của anh đã trở thành sự kiện “nóng hổi” của cả xã Tịnh Thiện, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Ai cũng nhiệt tình chỉ cho chúng tôi đường về thôn Phú Vinh.

Thân nhân của liệt sĩ Nguyễn Văn Hà.

Trong ngôi nhà cấp 4 đã cũ, gian thờ phụng treo dài những tấm bằng Tổ quốc ghi công, chứng nhận Bà mẹ Việt Nam anh hùng, huân chương, huy chương các loại. Trên bàn thờ có hai di ảnh liệt sĩ Nguyễn Văn Hải và Nguyễn Văn Hà trông khá giống nhau ở gương mặt thanh thoát mà cương trực, mạnh mẽ.

Ông Nguyễn Văn Trông, cháu gọi liệt sĩ Hà bằng chú, người chăm lo việc hương khói của đại gia đình, chỉ từng tấm bằng Tổ quốc ghi công giới thiệu:

- Cả gia đình tôi có 6 liệt sĩ gồm: Ông nội, chú Hải, chú Hà, người con nuôi và vợ chồng cô út Nào.

Thắp nén hương lên bàn thờ các liệt sĩ, ông Trương Quang Phát, cháu rể  liệt sĩ Hà xúc động kể lại:

 - Ngay sau kết thúc đợt quy tập, các tình nguyện viên và Đài Truyền hình Quảng Ngãi, cùng nhiều cơ quan thông tấn, báo chí... đã phối hợp thông báo chuyện quy tập mộ liệt sĩ và đưa tấm ảnh an táng kèm hài cốt liệt sĩ lên các phương tiện thông tin đại chúng. Hôm ấy, vợ chồng tôi đang xem truyền hình, nhìn thấy bức ảnh, cả hai cùng nhổm dậy, reo lên: "Cậu Hà. Đúng cậu Hà rồi!". Ngay sau đó tôi gọi điện thoại khắp nơi để thông báo tin mừng. 

Để có ảnh đối chứng với tấm ảnh mà Đài Truyền hình Quảng Ngãi vừa phát, ngay sáng hôm sau, tôi tức tốc ra Hà Nội, tìm đến nhà cậu Hai Điệu (anh ruột liệt sĩ Hà). Khi chúng tôi cầm bức ảnh gốc của liệt sĩ lên tỉnh để đối chiếu thì bất ngờ được biết: Có hai gia đình cũng đang đưa ra những bằng chứng cho rằng người trong bức ảnh là thân nhân của họ. Có lẽ vì ảnh bộ đội mặc quân phục nên đều hao hao giống nhau, nên Sở Lao động-Thương binh và Xã hội Quảng Ngãi yêu cầu cả 3 gia đình phải xác nhận hai tấm ảnh chân dung phụ nữ cũng được an táng kèm hài cốt.

Lúc đầu gia đình tôi nghĩ rằng cậu Hà khi đi bộ đội chỉ mang theo ảnh người yêu, nên tìm gặp người yêu cũ của cậu. Nhưng khi xem tấm ảnh (được chụp lại) người yêu cũ của cậu Hà khẳng định không phải ảnh của bà. Buổi chiều, khi chúng tôi mang tấm ảnh về nhà, vừa nhìn  thấy, vợ tôi bật khóc: “Mẹ tôi!” và khẳng định đó là mẹ mình (tôi không biết mặt mẹ vợ tôi, vì khi chúng tôi cưới nhau, mẹ vợ tôi đã mất). Để chắc hơn, chúng tôi gọi cho người em trai của vợ mang tấm ảnh của mẹ mà cậu ấy đang thờ đến đối chiếu. Và mọi người đều khẳng định: Đó là mẹ của mình.

Lễ đón nhận và an táng hài cốt liệt sĩ Nguyễn Văn Hà.

Vậy là sau 41 năm nằm sâu dưới lòng đất cùng hài cốt , tấm ảnh của liệt sĩ Nguyễn Văn Hà như có một sức bền kì lạ. Cũng từ bức ảnh và vị trí quy tập hài cốt, thân nhân liệt sĩ Nguyễn Văn Hà mới được biết: Ngày 28 Tết Mậu Thân, đơn vị của đồng chí Nguyễn Văn Hà nhận nhiệm vụ đi tiền trạm, mở màn cho trận đánh nhà lao Quảng Ngãi. Đồng chí Hà bị vướng mìn, hi sinh ngay tại bờ rào thép gai của nhà lao.

Một ngày đầu năm 2010, Nghĩa trang liệt sĩ xã Tịnh Thiện có rất đông cán bộ, cựu chiến binh, đoàn viên thanh niên và nhân dân đến dự lễ tiếp nhận và an táng hài cốt liệt sĩ Nguyễn Văn Hà, nhiều người không cầm được nước mắt.

Thay mặt gia đình, ông Nguyễn Văn Trông nghẹn ngào nói:

- Vậy là 6 liệt sĩ trong gia đình tôi đều đã quy tụ về đây. Từ ngôi nhà nhỏ của chúng tôi, những người ông, người cha, chú, con trai, con gái đã ra đi chiến đấu nhẹ tênh, rồi lại trở về cũng nhẹ nhàng như thế...

Vâng! Chiến tranh đã qua đi nhiều thập kỉ. Những đoàn viên, thanh niên sinh ra sau chiến tranh tham dự buổi lễ an táng liệt sĩ Nguyễn Văn Hà hôm ấy đều nghiêng mình kính cẩn trước vong linh các liệt sĩ đã không tiếc xương máu, hi sinh vì nền độc lập của dân tộc. Thông qua đó, họ có ý thức hơn với nhiệm vụ bảo vệ và xây dựng Tổ quốc Việt Nam hôm nay.

Bài và ảnh: HỒNG VÂN