Ảnh minh họa/Internet

QĐND - Sau tiết lập đông, khi những cơn gió heo may nhẹ thổi đem theo cái se lạnh đầu mùa thì cũng là lúc làng quê nhộn nhịp vào mùa tát, gạn các đầm, ao hồ bắt cá, tôm. Nhưng vui nhất vẫn là thu hoạch ấu. Khi đầm, ao cạn nước, những quả ấu nằm trơ trên bùn, bọn trẻ trong làng cứ thế mà nhặt. Nhiều lần, cứ mải mê nhặt ấu, bắt cá, tôm đến khi trăng lên, sương buông xuống, cái lạnh ùa về, bụng lũ trẻ quê nghèo đói cồn cào mà vẫn vui vẻ, hồn nhiên...

"Quả ấu" hay "củ ấu" từng là đề tài tranh cãi "nẩy lửa" của lũ trẻ chúng tôi. Có đứa bảo nên gọi là "củ ấu" mới đúng vì nó nằm dưới bùn, nhưng có đứa lại bảo phải gọi là "quả ấu" vì nó có hoa hẳn hoi. Trận "khẩu chiến" chỉ dừng lại khi chúng tôi được thầy giáo giải thích: Ấu là loại cây thân dây leo, sống ở môi trường có độ sâu dưới 2m nước. Sức sống của nó rất phi thường, nơi nào có cây ấu thì những cây khác không chen vào được, nên cả mặt ao hồ chỉ thấy toàn lá ấu chen chúc nhau.

Khoảng tháng 7, tháng 8 khi trời sang thu cũng là lúc ấu ra hoa. Những bông hoa nhỏ bé, trắng tinh nằm khiêm nhường dưới lá ấu và kết thành quả. Nhớ những ngày còn đi học, chúng tôi thường hay hái trộm quả ấu non. Ấu non ăn có vị ngọt mát là món khoái khẩu của lũ học sinh chúng tôi. Có những lần hái trộm bị mắng đuổi, cả bọn chạy có đứa rơi hết sách bút... Cuối thu, lá ấu ngả màu vàng và úa dần cũng là lúc quả ấu bắt đầu già và rụng rơi xuống bùn để chờ mùa thu hoạch. Quả ấu thường có hình thù méo mó, gai góc. Ấy vậy mà các cụ vẫn bảo “Thương nhau quả ấu cũng tròn, ghét nhau trái bồ hòn cũng méo”.

Ấu già vỏ đen cứng, khi thu hoạch nếu không cẩn thận sẽ rất dễ bị đâm vào tay. Ấu thu hoạch rửa sạch, để khô dùng dần. Khi luộc ấu phải luộc thật kỹ, có thể cho vào ít muối để thêm vị mặn. Hồi nhỏ, sau khi ăn ấu, chúng tôi thường lấy quả ấu rỗng rồi đưa lên miệng thổi thay sáo. Cứ thế, lũ trẻ làng tôi đi đến đâu, thì tiếng sáo ngân nga đến đó...

Bây giờ làng quê tôi quả ấu vắng dần, phần vì các đầm hồ bị thu hẹp do san lấp, phần vì cuộc sống tất bật, người ta đi tìm những lợi ích trước mắt nên ít thả ấu. Mỗi lần về quê, đưa quả ấu lên miệng nếm vị bùi bùi, thơm thơm của nó, bất giác tôi lại nhớ kỷ niệm tuổi thơ đi nhặt ấu năm nào. Quả ấu bùi bùi được sinh ra và lớn lên trong môi trường khắc nghiệt như phần nào khắc họa đức tính cần cù, chịu khó, can trường, nhưng rất dũng cảm, kiên trung của con người quê tôi. Và tôi, trở thành bộ đội cũng được đắp nặn từ hương vị của nhiều đặc sản nơi vùng quê nghèo ấy, trong đó có vị ấu bùi bùi....

Lê Quý Hoàng