Thực tiễn lịch sử cho thấy, việc phát xít Nhật đầu hàng Đồng Minh đã đem lại thời cơ cho cách mạng của nhiều nước ở khu vực châu Á, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận một cách đầy đủ những điều kiện chủ quan đã đóng vai trò quyết định tới thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đó là sự chuẩn bị trực tiếp, lâu dài, chu đáo về lực lượng cách mạng để nắm lấy thời cơ và nghệ thuật chỉ đạo khởi nghĩa giành chính quyền dưới sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, Mặt trận Việt Minh và lãnh tụ Hồ Chí Minh.
Chính nhà sử học Na Uy Stein Tonnesson, trong cuốn sách “The Vietnamese Revolution of 1945: Roosevelt, Ho Chi Minh and de Gaulle in a World at War” (tạm dịch: Cách mạng Việt Nam năm 1945-Roosevelt, Hồ Chí Minh và de Gaulle trong một thế giới chiến tranh) đã khẳng định: Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không phải là “tình cờ”, “ngẫu nhiên” hoặc “ăn may”, mà là một “cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, một cuộc cách mạng chính trị chống lại nền quân chủ thối nát, là một cuộc cách mạng xã hội chống lại chủ đất và những người thu thuế”.
Trong một bài viết trên trang mạng AcercandoNaciones của Argentina, nhà báo Jorge Tuero cũng đánh giá: Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là minh chứng của việc đưa ra sách lược đúng đắ, cũng như khả năng lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Mặt trận Việt Minh. “Nhờ sự lãnh đạo sáng suốt và tài tình, đưa ra những quyết sách cần thiết vào thời điểm thích hợp, kết hợp với quá trình chuẩn bị cả về chính trị và quân sự kỹ lưỡng để bảo đảm tính đoàn kết dân tộc, trên cơ sở khối liên minh công-nông đã góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc Việt Nam, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 2-9-1945”, nhà báo Jorge Tuero khẳng định.
Trong thư gửi Cao ủy D’ Agienlieu ngày 8-12-1945, ông Caput, Bí thư Đảng Xã hội Pháp ở Bắc Kỳ đã thừa nhận: “Chỉ có Chính phủ Hồ Chí Minh và Việt Minh là có đủ tư cách đại diện cho dân tộc Việt Nam, họ vẫn là những người có khả năng hơn cả để lôi cuốn được mọi người”.
Với thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, không quá lời khi cho rằng dân tộc Việt Nam đã làm nên một điều kỳ diệu. Thắng lợi vĩ đại ấy khẳng định quyền thiêng liêng của dân tộc: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập”. Từ thân phận nô lệ, dân tộc Việt Nam trở thành người làm chủ, tự quyết định vận mệnh và tương lai của chính mình. Theo Giáo sư người Nga Aleksandr Sokolovsky, “không hình dung điều gì sẽ đến với Việt Nam nếu không có cuộc cách mạng này, thậm chí khái niệm Việt Nam thống nhất cũng sẽ không tồn tại”.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ có ý nghĩa đối với dân tộc Việt Nam mà còn thức tỉnh các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới đứng lên giành độc lập, tự do. Như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”. Theo nhà sử học người Pháp Alain Ruscio, thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã có ảnh hưởng rất lớn tới phong trào đấu tranh giành độc lập của các nước thuộc địa trên thế giới lúc bấy giờ, nhất là các nước ở châu Phi và “Chủ tịch Hồ Chí Minh là người có vai trò quan trọng, là người đầu tiên tuyên bố độc lập ở một nước thuộc địa”.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là cuộc hồi sinh vĩ đại của dân tộc Việt Nam biết nương tựa vào nhau, chung sức đồng lòng vì lẽ phải, lương tri, dưới sự lãnh đạo của Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh. Thời gian đã lùi xa nhưng tầm vóc, ý nghĩa thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 vẫn còn nguyên giá trị, tiếp tục là nguồn sức mạnh cổ vũ dân tộc Việt Nam vững tin tiến về phía trước.
HOÀNG VŨ