Số ca lây nhiễm trong cộng đồng là không đáng kể. Mỗi khi xuất hiện ca Covid-19 trong cộng đồng, toàn bộ hệ thống phòng, chống dịch và cả hệ thống chính trị được kích hoạt để chống lại tức thì. Và ổ dịch bị dập tắt một cách nhanh chóng. Đây quả thực là thành tựu ít nước trên thế giới có thể đạt được. Thành tựu ấn tượng đó nhờ đâu mà có? Dưới đây là một số câu trả lời dễ nhìn thấy nhất.

Trước hết, Việt Nam đã có những phản ứng chính sách hết sức nhanh nhạy. Vào cuối tháng 12-2019 và đầu tháng 1-2020, khi một vài ca nhiễm Covid-19 mới xuất hiện ở chợ hải sản của Vũ Hán, Trung Quốc, hệ thống phòng, chống dịch bệnh của nước ta lập tức được kích hoạt. Ngay trong thời gian nghỉ Tết âm lịch vào cuối tháng 1-2020, Chính phủ đã họp bàn kế hoạch chống dịch. Do phản ứng nhanh, nước ta hoàn toàn làm chủ tình thế, phát hiện và khống chế dịch ngay từ những ca đầu tiên.

Thứ hai, phản ứng chính sách của Việt Nam là mạch lạc và mạnh mẽ. Phát hiện, lần mối, khoanh vùng, cách ly và dập dịch là cách làm quyết liệt ít có nước nào áp dụng ngay từ đầu như Việt Nam. Nhờ cách làm này mà dịch bệnh không có cơ hội lây lan rộng ra cộng đồng. Cách làm này có thể xuất phát từ hoàn cảnh thực tế là nước ta đang nghèo, nguồn lực chống dịch còn hạn chế, nhưng thực tế cho thấy đây lại là cách làm rất hiệu quả.

Thứ ba, ngành y tế Việt Nam có năng lực và có kinh nghiệm chống dịch. Đây là năng lực và kinh nghiệm được tích tụ từ thời chiến tranh, khi tất cả mọi thứ đều thiếu thốn, nhưng ngành y tế nước ta vẫn phòng, chống được dịch bệnh tốt và chăm sóc được sức khỏe cho cả người dân lẫn các chiến sĩ quân đội. Thực ra, khi dịch SARS bùng phát những năm trước đây, Việt Nam cũng từng là nước công bố hết dịch sớm nhất trên thế giới.

Thứ tư, các cấp chính quyền đã triển khai rất nhanh chóng và hiệu quả những giải pháp chính sách chống dịch được Chính phủ đề ra. Đây là lần đầu tiên chúng ta thấy khi các giải pháp chính sách được ban hành thì lập tức được các cấp chính quyền triển khai, không cần tập huấn và gần như không cần hướng dẫn chi tiết.

leftcenterrightdel
Quân đội là một trong những lực lượng tiên phong và tiếp thêm sức mạnh cho cuộc chiến chống dịch Covid-19. Trong ảnh: Bộ đội hóa học phun thuốc khử trùng tại Bệnh viện Bạch Mai, tháng 3-2020. Ảnh: TRỌNG HẢI 

Thứ năm, sự tham gia tích cực của lực lượng công an, đặc biệt là quân đội đã tiếp thêm sức mạnh cho cuộc chiến chống dịch. Sống tạm trong lán trại để nhường nơi ở, nơi huấn luyện cho những người phải cách ly thì chỉ có các chiến sĩ quân đội mới làm được. Họ cũng chính là những người bảo đảm kỷ luật và cung cấp các dịch vụ cần thiết để hoạt động cách ly có thể thành công.

Thứ sáu, truyền thông đã góp phần quan trọng cho thành công của cuộc chiến chống dịch. Chưa bao giờ và chưa có một chính sách nào được truyền thông tốt như chính sách chống đại dịch Covid-19. Ngay từ đầu, đây được coi là một bộ phận cấu thành của cuộc chiến chống lại dịch bệnh. Truyền thông đã giúp chuyển tải thông điệp của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc: “Chống dịch như chống giặc”. Thông điệp này vừa mang tính hiệu triệu, vừa xác định nguyên tắc và tinh thần, thái độ đối với cuộc chiến chống lại dịch Covid-19. Truyền thông cũng giúp sự minh bạch được bảo đảm và thông tin về cách thức phòng, chống dịch được cung cấp đầy đủ cho người dân. Điều đặc biệt là lần này chống tin giả là một phần của chiến dịch truyền thông. Tin giả không chỉ gây hoang mang mà còn làm cho công chúng hành xử sai, dẫn đến việc khống chế dịch bệnh trở nên khó khăn. Tin giả còn gây ra rất nhiều hệ lụy tiêu cực khác cho xã hội, như nạn đầu cơ, sự hoảng loạn, sự kỳ thị vô lối... Đây có lẽ là lần đầu tiên tin giả về dịch bệnh được xử lý một cách rất nhanh chóng và hiệu quả.

Thứ bảy, sự ủng hộ và đồng lòng của người dân tạo ra sức mạnh to lớn cho cuộc chiến chống dịch. Chúng ta thấy toàn thể nhân dân thống nhất và ủng hộ tuyệt đối các quyết sách của Chính phủ. Gần như không ai nói khác và không ai làm khác. Chỉ trong một thời gian khá ngắn, số tiền và hiện vật người dân và doanh nghiệp đóng góp để chống dịch đã lên tới gần 2.000 tỷ đồng.

Những nguyên nhân nêu trên có lẽ ai cũng dễ dàng nhìn thấy. Tuy nhiên, còn có những nguyên nhân sâu xa hơn nữa nằm ở tầm thể chế. Đây lại là những nguyên nhân cơ bản hơn và có tính quyết định hơn.

Trước hết, đó là mô hình thể chế với nguyên tắc quyền lực nhà nước là tập trung, thống nhất. Nguyên tắc này giúp cho chính quyền Trung ương có đủ sức mạnh và có đủ thẩm quyền để ban hành quyết định nhanh chóng cho toàn hệ thống. Đây là một ưu thế rất lớn trong cuộc chiến chống dịch (và có lẽ trong mọi cuộc chiến) khi chính quyền Trung ương được điều hành bởi những người có năng lực và quyết đoán. Mô hình phân quyền của một số nước cho thấy việc ban hành các quyết định cần thiết đã bị chậm trễ hơn nhiều. Mà chậm một ngày thôi dịch bệnh đã có thể lây lan ra cộng đồng và vượt tầm kiểm soát.

Chủ nghĩa tập thể tỏ ra ưu thế hơn trong phòng, chống dịch bệnh. Ai cũng biết đeo khẩu trang không phải là để tránh dịch cho mình, mà chủ yếu là để tránh dịch cho người khác, tránh dịch cho cộng đồng. Và người châu Á lập tức đeo khẩu trang ngay, không cần phải thuyết phục và áp đặt gì nhiều. Nhưng người Âu-Mỹ lại coi trọng tự do cá nhân hơn. Vì vậy, khi dịch bệnh đã lây lan trong cộng đồng, nhiều người vẫn không chịu đeo khẩu trang. Họ cho rằng đeo hay không là quyền tự do của họ. Đến khi các chính quyền tìm cách áp đặt được việc phải đeo khẩu trang thì mọi việc đã quá muộn.

Cuối cùng, cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 đã để lại cho chúng ta không chỉ nhiều kinh nghiệm quý, mà còn nhận thức sâu sắc hơn về ưu điểm và sức mạnh của mô hình thể chế mà chúng ta đang có.

TS NGUYỄN SĨ DŨNG