Đến Quốc Tử Giám những ngày này, chúng ta được chứng kiến từng đoàn người vào thăm di tích như một minh chứng cho sự hấp dẫn của trường Giám xưa, nơi được mệnh danh là trường đại học đầu tiên của đất Việt. Đó là sự tiếp nối truyền thống hiếu học và nuôi dưỡng khát vọng vươn lên của dân tộc qua con đường học hành, mở mang tri thức trong suốt chiều dài lịch sử.

Những điệu múa truyền thống trong văn hóa đầu xuân được tái hiện tại Quốc Tử Giám. Ảnh: Minh Anh

Được xây dựng vào năm 1076, lúc đầu, Quốc Tử Giám chỉ là nơi hoàng thái tử và con em các đại thần đến học. Sau này đón nhận cả những học trò xuất sắc con thường dân. Nơi đây trở thành một trung tâm giáo dục cao cấp nhất đào tạo nhân tài cho đất nước ta thời quân chủ. Sự ra đời của Quốc Tử Giám đánh dấu mốc quan trọng cho lịch sử giáo dục đất nước và sự lan tỏa mạnh mẽ đến các phủ, huyện trong cả nước với việc xuất hiện các trường học ở Kinh thành Thăng Long, lưu vực sông Hồng, sông Thái Bình đến Thanh Hóa, Nghệ An. Vào cuối thời Lê, hầu hết các phủ, lộ đều có trường công, khắp các làng quê đều có trường tư. Một nền giáo dục của một quốc gia độc lập được hình thành và quan trọng hơn, nó không chỉ ở kinh đô Thăng Long mà đến tận những vùng xa xôi lúc đó, cũng không chỉ con quý tộc có cơ hội học hành, thành đạt, mà nhiều gia đình thường dân cũng đã đóng góp những học trò xuất sắc, sau này thành danh, vinh quy bái tổ, làm rạng rỡ quê hương, gia đình, dòng họ.

Tinh thần “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” đã thấm đẫm trong sinh hoạt của trường Giám ở cả việc dạy và học, để rồi từ đây đã ươm mầm cho nhiều hiền tài, nhiều bậc nhân cách lớn của dân tộc. Tư nghiệp Chu Văn An, người thầy mẫu mực, tiêu biểu về tri thức, đạo đức và đặc biệt là sự khảng khái, trung thực của kẻ sĩ, hết lòng phụng sự đất nước là một người như vậy. Cùng với thầy giáo Chu Văn An, nhiều bậc đại khoa đã thành danh từ đây, nổi tiếng về tiết khí, học vấn, có nhiều đóng góp cho việc bảo vệ và phát triển đất nước trên các lĩnh vực chính trị, quân sự, ngoại giao, văn hóa.

 

Với lịch sử hơn 700 năm là trung tâm giáo dục của đất nước, Quốc Tử Giám đã có vị trí xứng đáng trong đời sống văn hóa người Việt. Ngày nay, những sinh hoạt của trường Giám chỉ là ký ức, nhưng mảnh đất này không hề mất đi sự hấp dẫn của nó, cũng như biểu tượng của truyền thống hiếu học dân tộc trở thành mạch nguồn tạo dòng chảy xuyên thời gian. Trong không gian Quốc Tử Giám, các hoạt động văn hóa giáo dục diễn ra sôi động, thường xuyên, từ giáo dục di sản của các nhà trường đến tôn vinh những học sinh, sinh viên xuất sắc và đặc biệt là các dòng họ từ nhiều nơi về đây tổ chức khuyến học, giáo dục cho thế hệ trẻ tinh thần hiếu học, trân quý những giá trị của cha ông.

Đến với Quốc Tử Giám hôm nay, chúng ta trào dâng niềm tự hào và tôn kính các danh nhân của đất nước được lưu danh trên 82 tấm bia tiến sĩ. Những con người với tài năng, tầm cao trí tuệ thể hiện trong học vấn, trong các tác phẩm để lại, đạo đức cao cả, những hành vi ứng xử, những đóng góp với xã hội... đã nêu tấm gương cho truyền thống hiếu học của con người Việt Nam.

TS LÊ XUÂN KIÊU